Για τη γενιά της ΕΟΚΑ

Τώρα που οι επετειακοί λόγοι έχουν σιωπήσει, ας μιλήσουμε για τις επετείους. Αυτή η φοβερή νεοελληνική συνήθεια δημιουργεί φράγματα και αγκυλώσεις: με δεκάδες επίθετα υμνούμε, με υπερβολές και κενολογίες τιμούμε! Θα μπορούσε, βεβαίως, κάποιος να υποστηρίξει πως αυτός ο τρόπος δεν είναι ο καλύτερος για να τιμηθεί ένα γεγονός, και βεβαίως δεν είναι ο πιο αποτελεσματικός για την ιστορική μας συνέχεια. Ο αγώνας της ΕΟΚΑ είναι από πολλές απόψεις μια περίοδος – σφραγίδα για τη σύγχρονη κυπριακή ιστορία.

Ωστόσο, αυτή η εντυπωσιακή περίοδος, παρουσιάζει εξίσου εντυπωσιακά κενά μελέτης τόσο στη διεθνοπολιτική της διάσταση (διεθνής περίοδος, στρατηγική του γεωπολιτικού μας μπλόκ), όσο και σε ζητήματα της κοινωνικής του διάστασης (κοινωνικές τάξεις, ηγετική πυραμίδα, η ιδεολογία του εθνισμού κ.λπ.).

Ένα μέγα διαχρονικό ζήτημα: η γενιά της ΕΟΚΑ, η ακμή και η παρακμή της. Μια ολόκληρη γενιά, αυτή της ΕΟΚΑ, έδωσε τον πιο καλό της εαυτό στην πατρίδα και τον αγώνα. Τι κάνει σήμερα; Πώς ζει και πώς συμπεριφέρεται σε μια σειρά από κρίσιμης σημασίας προβλήματα του χθες και του σήμερα;

Αυτή η γενιά ενσωμάτωσε (δεκαετία του ’50) το δημιουργικό εθνικισμό του μεταπολεμικού κόσμου. Ο ελληνικός εθνικισμός, μέρος των πανευρωπαϊκών εξελίξεων, είχε δυο βασικά χαρακτηριστικά: δημιουργικός και αντιφατικός μαζί, ήταν εκείνος που έσπρωξε σε λαμπρές σελίδες ηρωϊσμού, αλλά και εκείνος που είχε την ευθύνη για τις απογοητεύσεις, τη σύγχυση, την αναποτελεσματικότητα στη συνέχεια.

Στο ελληνικό ιδεώδες απουσίαζε η σφαιρική γνώση, η πολιτική τεκμηρίωση, η επίγνωση των ορίων μας. Έτσι, μια σχεδόν ολόκληρη γενιά με εντυπωσιακό πάθος για την Ελλάδα, παρουσιάζει κενά στρατηγικής. Ποιες μορφές διαλόγου, και επικοινωνίας οικοδόμησε με παραπλήσιας μορφής σωματεία και συνδέσμους στον Ελλαδικό χώρο; Έγιναν ποτέ επαφές με τους ανθρώπους του ΕΑΜ ή του ΕΔΕΣ;

Η αγάπη έμεινε – και έγινε – στο επίπεδο των ιδεών. Στο επίπεδο της σύγχρονης πραγματικότητας οι αντιφάσεις μπήκαν στην σειρά:

(Α) Ένας χώρος με ιστορική εισφορά, αν θέλει να έχει διάρκεια και συνέχεια, δεν ταυτίζεται με κανένα κόμμα. Διατηρεί την αυτονομία στις κινήσεις του, οικοδομεί παρεμβάσεις σε διακομματικό επίπεδο. Στην εδώ περίπτωση, δεν μπορεί να υποστηριχθεί κάτι τέτοιο: η σχεδόν πλήρης ενσωμάτωσή του σε ένα κόμμα αφαίρεσε όλη την “προωθητική” τους δύναμη. Έχασαν εν πολλοίς το στοιχείο της οικουμενικότητας, κάτι που χαρακτήριζε τη συμπεριφορά του στον αγώνα το 55 – 59.

(Β) Στην σημερινή πραγματικότητα, η απουσία της γενιάς της ΕΟΚΑ είναι ιδιαιτέρως αισθητή: δεκάδες εκδηλώσεις, πορείες, συζητήσεις για τον Αττίλα και τον τουρκικό επεκτατισμό γίνονται από πολλούς φορείς, σωματεία και κόμματα. Η παρέμβαση της γενιάς της ΕΟΚΑ στη σημερινή συγκυρία είναι πολύ κατώτερη από τις περιστάσεις. Είναι πολύ δύσκολο να εξηγήσει κανείς τα αίτια αυτού του φαινομένου. Ωστόσο, θα μπορούσε εδώ να υπογραμμισθεί ένα απλό γεγονός: στην Ελλάδα, οι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης του 40 – 44, με ποικίλους τρόπους έδωσαν κατά καιρούς και κατά περίπτωση το παρών τους. Μαχητικό και μαζικό.

(Γ) Ένα στοιχείο που έχει μια σχετικά εύκολη εξήγηση: η βιβλιογραφία για τον αγώνα και τη γενιά της ΕΟΚΑ είναι – με εξαίρεση τις προσωπικές καταθέσεις – σχεδόν ανύπαρκτη! Υπό άλλες συνθήκες η βιβλιογραφία θα ήταν πλούσια, η κριτική πάντα παρούσα. Σημαντικές στιγμές του αγώνα. Αμφιλεγόμενες ημερομηνίες του. Συγκρούσεις και διαφορετικές οπτικές. Πολλά από αυτά που έγιναν και δεν γράφτηκαν αποδεικνύουν πως ο ιδεολογικός εξοπλισμός της γενιάς της ΕΟΚΑ, δεν βρισκόταν στον ίδιο παρονομαστή με τη γενναιότητα και το συλλογικό πνεύμα της προσφοράς. Μέσα από τη γενιά της ΕΟΚΑ, δεν βγήκε ο Μακρυγιάννης, ο Δημήτριος Υψηλάντης, ο Ανδρέας Κάλβος της!

Το Κυπριακό Πανεπιστήμιο, εκτός άλλων, έχει πλούσιο πεδίο για έρευνα και ερμηνείες. Εν ολίγοις: την προσωπική γενναιότητα, δεν συνόδευε η θεωρητική κατάρτιση και ο ιδεολογικός πλούτος στις αναζητήσεις.

(Δ) Σε σχέση και σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές επαναστάσεις, οι κρίσεις οδηγούν σε ρεαλιστικά συμπεράσματα. Ο κυπριακός εθνικισμός ήταν στοιχείο προωθητικό. Όμως, του έλειπε το άλλο σκέλος: η άποψη και η θέση για τα μεγάλα ζητήματα της κοινωνικής δικαιοσύνης, της λιγότερης αδικίας, του αγώνα για την κοινωνική απελευθέρωση. Το εθνικό – κοινωνικό στοιχείο θα έδινε στη γενιά της ΕΟΚΑ (μετά την ανεξαρτησία) διάρκεια και επάρκεια.

Επειδή ασχολήθηκε μόνο με την πρώτη κατεύθυνση, βρισκόταν διαρκώς σε στρατηγικό αδιέξοδο: την Ελλάδα κυβερνούσε μια ανάπηρη δεξιά. Αυτήν που η κυπριακή δεξιά θεωρούσε εμπροσθοφυλακή του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα της Κύπρου. Έτσι η ιδεαλιστική αντίληψη για την Ελλάδα, έφθασε σε τραυματικά αδιέξοδα. Η ιδεολογία της “εθνικοφροσύνης”. Ταύτιζε τη δεξιά με το έθνος. Τώρα που η ελλαδική δεξιά δεν μπορεί να ξεπεράσει τις αγκυλώσεις πάνω στις οποίες κτίστηκε το κράτος της δεξιάς (δεκαετία του ’50), πώς θα αντιδράσει και πώς θα πολιτευθεί η γενιά της ΕΟΚΑ;

Η απάντηση δινόταν περισσότερο στο παιγνίδι των συναισθημάτων, παρά στο παιγνίδι της πολιτικής. Η απογοήτευση και η ιδιώτευση ήταν δυο κλασικές συμπεριφορές, αφού άλλη άποψη για την Ελλάδα (μάλλον) δεν υπήρχε…

(Ε) Έλειπε, αναμφίβολα, μια ολοκληρωμένη εικόνα, δηλαδή μια ρεαλιστική εικόνα για την Ελλάδα, το έθνος, το λαό, τις κοινωνικές τάξεις, το πολιτικό της σύστημα. Η απουσία ήταν και δύναμη. Οδήγησε σε μεγαλοφυείς πράξεις. Ήταν όμως και αδυναμία. Πολύ σύντομα οδήγησε και σε εκρήξεις αντιφάσεων. Όταν χρόνια αργότερα η Επιτροπή Πολιτών για την Σύνδεση της Κύπρου με την Ελληνική Τηλεόραση 1 (1990) ζητούσε τη γνώμη μιας Επιτροπής Αγωνιστών της ΕΟΚΑ, πήρε την εξής απάντηση: “Θα μεταφέρουμε στην Κύπρο, μέσω ΕΤ1, τα πολιτικά πάθη της Ελλάδας, και αυτό δεν είναι καλό!”

(ΣΤ) Μια γενιά, που έδωσε πολλά στον κυπριακό αγώνα, παρουσιάζεται σήμερα κουρασμένη και αδρανούσα. Τα ινδάλματα της βρίσκονται πολύ πίσω από τη σύγχρονη πραγματικότητα. Η απόπειρα να αναδειχθεί ο Αντώνης Σαμαράς σε ηγέτη εθνικού διαμετρήματος είναι απλώς ατυχής: ο λαϊκιστικός εθνικισμός βρίσκει στο πρόσωπο του Α. Σαμαρά την ιδεολογική σύγχυση ενός τμήματος της Νέας Δημοκρατίας, εκείνου που έχει βασικές ευθύνες για το βαλκανικό πέλαγος στο οποίο οδήγησαν για ορισμένα χρόνια την εξωτερική πολιτική της Ελλάδας – Γιουγκοσλαβία, Αλβανία, Βουλγαρία.

Η παρακμή μιας γενιάς έχει τις αιτίες της. Η κυπριακή κοινωνία άλλαξε ριζικά μέσα σε μια γενιά. Σε τριάντα χρόνια, πολλά πράγματα έγιναν αγνώριστα.

Ένα στοιχείο που αποδεικνύει τις πολλές αλλαγές της: ένα τμήμα του κυπριακού κόσμου που με πάθος λάτρεψε την Ελλάδα (δεκαετία του ’50), σήμερα, μέσα σε ελάχιστα (ιστορικώς) χρόνια παρουσιάζει συμπτώματα ενός διάχυτου “αντικαλαμαρισμού”!! Ο ιδεαλισμός και το μεταφυσικό πάθος του τότε, επειδή δεν στεκόταν σε στέρεες βάσεις, πολύ εύκολα εξελίχθηκε σε επαρχιώτικο αρχοντοχωριατισμό. Καμιά σοβαρή παρέμβαση στο μέγιστο αυτό ζήτημα δεν αναπτύχθηκε από μαζικούς φορείς. Ούτε από σχετικά πιο “ενδιαφερομένους”.

Ίσως, αυτό το σημείο να προσδίδει την πολλαπλή τραγικότητα της γενιάς της ΕΟΚΑ. Είδε ζωντανά και κατά πρόσωπο τις διαψεύσεις των ονείρων της. Σε σχετικά λίγο χρόνο, μπήκε και η ίδια στο πολιτικό περιθώριο.

Τραγωδία για μια γενιά που ηττήθηκε κατά κράτος από τη δυναμική μιας εποχής που δεν μοιάζει σε τίποτα με αυτήν που είχε οραματισθεί.

Λάρκος Λάρκου
Εφ/δα Ο Φιλελεύθερος, 1996