Νίκος Θέμελης: οι αλήθειες που μένουν…

Στις 20 Αυγούστου έφυγε από τη ζωή ο Νίκος Θέμελης. Η αναγνώριση της προσφοράς του στην ελληνική πολιτική και πνευματική ζωή υπήρξε καθολική. Τον Νίκο Θέμελη γνώρισα το καλοκαίρι του 1995, στην Αθήνα, μετά την πολιτική ομιλία του Κ. Σημίτη στο Αμφιθέατρο της Σχολής Τυφλών στη Λευκωσία. Ο Ν. Θέμελης ήταν Διευθυντής του Πολιτική Γραφείου του Κ, Σημίτη, τότε Υπουργού Εμπορίου και Βιομηχανίας στην κυβέρνηση Α. Παπανδρέου. Από την επικοινωνία μαζί του κρατώ δύο πολύ σημαντικές στιγμές. Πρώτο, του τηλεφώνησα για να του ανακοινώσω την απόφαση της Επιτροπής του Βραβείου «Γ. Κρανιδιώτης» για την απονομή του Βραβείου 2008 στον ίδιο. Μόλις άκουσε την είδηση, σταμάτησε, συγκινήθηκε, δάκρυσε. Έκλεισα τον τηλέφωνο. Τον πήρα μετά για να συνεχίσουμε την συζήτηση. Δεύτερο, όταν ήρθε Κύπρο για την εκδήλωση απονομής του Βραβείου πήγαμε με τα πόδια στην κατεχόμενη Λευκωσία. Άφησα το αυτοκίνητο στην τάφρο Ντ Αβίλλα. Περπατήσαμε μέχρι την Αγία Σοφία. Μόλις φτάσαμε, μου ζήτησε ευγενικά να καθίσουμε. Μου εκμυστηρεύτηκε ότι ήταν η πρώτη φορά μετά την ασθένειά του που περπάτησε τόση απόσταση. Σε μια στιγμή με ρωτά: «Λάρκο, ποια είναι αυτή η δύναμη που με ώθησε να μπορέσω να έρθω μέχρι εδώ με πόδια;».

Ο Ν. Θέμελης υπήρξε μια πολυδιάστατη φυσιογνωμία. Πολιτικός του μέτρου ως Διευθυντής του Γραφείου του Κ. Σημίτη και στα οκτώ χρόνια της πρωθυπουργίας του 1996/2004. Με ήθος, με στρατηγική σκέψη, διεισδυτικός, αξιόπιστος, ευπρεπής, στρατευμένος στην υπόθεση του εκσυγχρονισμού της Ελλάδας, και της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Προσέφερε πολλά στην υπόθεση της ένταξης της Κύπρου στην ΕΕ. Με κοινό στοχασμό με τον Γ. Κρανιδιώτη, εργάστηκαν μαζί με πάθος για να έρθουν καλύτερες μέρες για την Κύπρο. Λογοτέχνης με έργο μακράς πνοής. Άργησε να μπει στο στίβο των γραμμάτων. Αλλά μπήκε δυνατά, με ωριμότητα και υψηλές επιδόσεις.

Ένα απόσπασμα από τον επικήδειο λόγο του Κ. Σημίτη: «Ο Νίκος ήταν η ευρωπαϊκή ιδέα σε πράξη, ο εκσυγχρονισμός σε μαχητική έκδοση.  Απέναντι στην εκτεταμένη μιζέρια της ελληνικής πολιτικής ζωής που απεχθάνεται τη μόρφωση, δυσπιστεί στην ευπρέπεια και καλλιεργεί μια επίπλαστη ευαισθησία ήταν ο σταθερός υπερασπιστής του ορθολογισμού, της παιδείας, της γνώσης, της εντιμότητας και του ήθους.  Γι’ αυτόν η πολιτική δεν περιοριζόταν στη διαμάχη για την εξουσία και τη νομή της αλλά αφορούσε αξίες, οράματα, πεποιθήσεις για την κοινωνική ζωή. Ήταν σε όλους τους αγώνες χωρίς δισταγμούς, χωρίς να σκέφτεται τον εαυτό του ακόμη και όταν η αρρώστια άρχισε να τον καταπονεί… από το 1996, ως επικεφαλής του πρωθυπουργικού μου γραφείου, ήταν ακούραστος μαχητής για την ένταξη της Ελλάδας στην ΟΝΕ.  Ήξερε να χαράζει στρατηγικές σε μόνιμη αντιπαράθεση με τις τακτικές των υποσχέσεων που δεν πραγματοποιούνται, των ενεργειών που δήθεν αλλάζουν τα πράγματα αλλά διατηρούν το παλιό. Ήταν βαθιά του πεποίθηση ότι πρέπει να αναδιαρθρώσουμε τη χώρα, για να πάψουμε να είμαστε οι περιθωριακοί της Ένωσης και να μετατραπούμε σε ενεργούς πρωταγωνιστές μιας πορείας ενοποίησης.  Οι άμεσοι συνεργάτες όλων των πρωθυπουργών της Ένωσης τον ήξεραν, συνεργάζονταν μαζί του, ήταν φίλοι του και άκουγαν τη γνώμη του.  Είχαμε διαμορφώσει ένα δίκτυο συνεννόησης που έδειξε την αποτελεσματικότητά του σε όλες τις μεγάλες στιγμές της ευρωπαϊκής πορείας στο διάστημα 1996-2004, στην ένταξη στην ΟΝΕ, στο Ελσίνκι, στην ένταξη της Κύπρου, αλλά και τις αποφάσεις της Λισαβόνας για μια νέα πιο ανταγωνιστική Ένωση.  Στη διάρκεια της Ελληνικής Προεδρίας του 2003 ο Νίκος βοήθησε αποφασιστικά να ξεπεραστούν οι διαμάχες που ακολούθησαν την επέμβαση των Αμερικανών στο Ιράκ και να αναδειχθεί η Ελλάδα ως εγγυητής μιας κοινής πορείας…».

Αναφορά στον Ν. Θέμελη από τον καθηγητή Χρίστο Ροζάκη: «Από την κρίσιμη θέση του στρατηγικού σχεδιασμού στο Μαξίμου, πάντοτε πιστός στον Κωνσταντίνο Σημίτη, έδωσε το αποτελεσματικό «παρών» του σε όλες τις δυνατές κατευθύνσεις. Στην εσωτερική πολιτική σκηνή έγινε ο ιμάντας μεταφοράς των πρωθυπουργικών αποφάσεων, με την προστιθέμενη αξία, πολλές φορές, της ίδιας της συμμετοχής του σε αυτές τις αποφάσεις, αλλά και με τον κρίσιμο ρόλο να μεταποιεί τις αδρές γραμμές τους σε εκλεπτυσμένους χειρισμούς, μέσα σε ένα κυβερνητικό σχήμα που πάλευε -όπως παλεύει ακόμα και σήμερα- ανάμεσα σε εξαντλημένα πρότυπα και στα νέα οράματα μιας πραγματικά ευρωπαϊκής Ελλάδας.

Στη διεθνή πολιτική σκηνή έγινε ο καθημερινός εκπρόσωπος -μαζί με τους πολιτικούς προϊσταμένους του- μιας νέας αντίληψης σχέσεων με φίλους και εχθρούς, που ανέτρεπε κατεστημένες αντιλήψεις για τις προτεραιότητές μας, και έδινε νέα πνοή, σηματοδοτούσε απ’ την αρχή διαδικασίες για την προώθηση των εθνικών μας συμφερόντων, πάνω στον καμβά ενός πραγματικού κι όχι πια ψευδεπίγραφου πατριωτισμού. Σε στιγμές, μάλιστα, εξαιρετικά κρίσιμες που συνέπεσαν με τη διεύρυνση της Ευρώπης και τις καίριες ανατροπές στα βόρεια σύνορά μας…».

Ο καθηγητής Π. Ιωακειμίδης αναλύει: «Θέλω να σταθώ ακριβώς στους δύο αυτούς άξονες, την ευρωπαϊκή ιδέα και τον εκσυγχρονισμό, άξονες που διατρέχουν όλο το έργο, πολιτικό και λογοτεχνικό, του Ν. Θέμελη. Και στις δύο αυτές ιδέες, που είναι και λειτουργούν σαφώς συμπληρωματικά, ο Νίκος είχε την ξεχωριστή ικανότητα να δίνει περιεχόμενο και προοπτική. Και είναι ακριβώς αυτό που απουσιάζει σήμερα: η προοπτική. Ποια είναι η προοπτική για την ευρωπαϊκή ιδέα και ποια η προοπτική για τη χώρα; Η απάντηση στο ερώτημα εμφανίζεται ιδιαίτερα θολή. Στην περίοδο 1996-2004 έγινε η πιο συνειδητά σχεδιασμένη προσπάθεια (με πρωταγωνιστή τον Νίκο) για τον εκσυγχρονισμό, τον εξευρωπαϊσμό της Ελλάδας, για την ανάδειξή της σε μια «κανονική» ευρωπαϊκή χώρα που θα συμμετέχει θεσμικά ισότιμα, ενεργά και πρωτοβουλιακά στο «ευρωπαϊκό γίγνεσθαι», όχι ως περιθωριακή χώρα της περιφέρειας, ως «βαλκανική» χώρα στην Ευρώπη, αλλά ως ευρωπαϊκή χώρα στα Βαλκάνια. Για κάποια στιγμή η Ελλάδα φάνηκε ότι μπορούσε να πετύχει τον στόχο αυτό. Το 2003, με αποκορύφωμα την πετυχημένη ελληνική προεδρία στην Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και τους Ολυμπιακούς Αγώνες που ακολούθησαν, η Ελλάδα έδειχνε ότι μπορούσε να κλείσει τις εκκρεμότητες με την Iστορία, τα τραυματικά κεφάλαια των διαδοχικών κρίσεων του παρελθόντος, να αφήσει πίσω της τα σύνδρομα της εσωστρέφειας, της υπανάπτυξης, του ανορθολογισμού και να γίνει το «κανονικό ευρωπαϊκό κράτος». Το κράτος που πετυχαίνει στόχους (προσχώρηση στην ΟΝΕ, ένταξη Κύπρου κ.ά.) ως πρωταγωνιστικός παίκτης, στο κέντρο του ευρωπαϊκού συστήματος…»

Από άρθρο του δημοσιογράφου Α. Στάγγου για τον Ν. Θέμελη: «Ταυτόχρονα πίστευε ότι για να είναι αποδεκτή και να λειτουργήσει μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η χώρα έπρεπε να εκσυγχρονιστεί. Εργάστηκε με όλες του τις δυνάμεις στο πλευρό του Κώστα Σημίτη, του οποίου ήταν ο στενότερος συνεργάτης πριν γίνει πρωθυπουργός, στη διάρκεια της πρωθυπουργικής θητείας και μετά από αυτήν, για τον εκσυγχρονισμό και τη συμμετοχή στον πυρήνα της Ευρώπης. Χωρίς να προβάλει τον εαυτό του, η συμβολή του στην ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωζώνη και της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν πολύ μεγάλη…»

Η ακαδημαϊκός Μ. Ζορμπά αναπολεί: «συζητάμε πολιτικά, γιατί είσαι πολιτικό ον βαθιά ως το μεδούλι, μέλισσα άοκνη στην παραγωγή, αετός που βλέπει  μακριά και γρήγορα. Ξεδιαλέγεις τα σημαντικά από τα άλλα, υπολογίζεις με ακρίβεια τον πολιτικό χρόνο, διαβλέπεις εγκαίρως τα αδιέξοδα, αντιλαμβάνεσαι αστραπιαία τις μπλόφες, αποκωδικοποιείς, συνδυάζεις, εναρμονίζεις. Διασκεδάζεις με το σχεδιασμό, τη στρατηγική και την πρόβλεψη  κινήσεων, σε ετοιμότητα πάντοτε προκειμένου να ανανεώσεις το δικό σου σκεπτικό, τις δικές σου εναλλακτικές προτάσεις. Όμως δεν τρέφεις αυταπάτες, είσαι ρεαλιστής, αναγνωρίζεις και  αποδέχεσαι τα αδιέξοδα, ανθεκτικός στην παγωνιά που απλώνεται γύρω. Μαζί σου η πολιτική συζήτηση επεκτείνεται γρήγορα σε ηθικά  διλήμματα, αποδρά από την ασφυκτική επικαιρότητα αγκαλιάζοντας το παρελθόν και το μέλλον, γίνεται κοσμοαντίληψη…».

Ο πολιτικός Ν. Μπίστης εκτιμά: «Οι γνώσεις του, η κουλτούρα του, η αφοσίωσή του στην υπόθεση του εκσυγχρονισμού και στον Σημίτη προσωπικά, το χιούμορ του, η μαγειρική του ικανότητα συνθέτουν μια εκπληκτική προσωπικότητα. Θα έλεγα ότι ο Σημίτης στάθηκε τυχερός που τον είχε δίπλα του, αν δεν ήξερα ότι η επιλογή φίλων και συνεργατών δεν είναι θέμα τύχης…»

Στην Κύπρο ο πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Δ. Χριστόφιας απονέμοντας στον Νίκο Θέμελη το βραβείο Πρωτοποριακής Δημιουργίας «Γιάννος Κρανιδιώτης» τον χαρακτήρισε «διακεκριμένο συγγραφέα, που προέρχεται, όχι τυχαία, από το μεγάλο χώρο της ενεργούς πολιτικής. Με ένα πραγματικά εντυπωσιακό τρόπο, και στο πλαίσιο του ιστορικού μυθιστορήματος καταγράφει ο συγγραφέας συγκεκριμένες απόψεις, τοποθετήσεις και πολιτικούς προσανατολισμούς, που από πολλούς χαρακτηρίζονται και ως το ιδεολογικό μανιφέστο του εκσυγχρονισμού . Πίσω από τις καθημερινές ιστορίες των ηρώων, ο συγγραφέας Θέμελης διαγράφει την ιστορία των λαών και των τόπων. Ακούραστος ερευνητής, χρησιμοποιεί τη ρεαλιστική λεπτομέρεια ως αποτύπωμα της ψυχής, αλλά και της ιστορίας». (Λευκωσία, 25 Φεβρουαρίου 2009).

Λάρκος Λάρκου