Τουρκία 2010: Το Πορτρέτο του Κόμματος Ανάπτυξης και Δικαιοσύνης

Από το 2002 κυριαρχεί στην πολιτική ζωή της Τουρκίας. Κέρδισε αλλεπάλληλες εκλογικές αναμετρήσεις, επέζησε των συγκρούσεων με το κεμαλικό κατεστημένο, κέρδισε το δημοψήφισμα στις 12 Σεπτεμβρίου 2010 για τις συνταγματικές μεταρρυθμίσεις, εξέλεξε ένα δικό του στέλεχος, τον Α. Γκιουλ, στην Προεδρία της Δημοκρατίας και μπαίνει στον εκλογικό στίβο για τις βουλευτικές του 2011 με αξιώσεις για μια νέα νίκη. Τι είναι και τι εκφράζει τελικά αυτό το μοναδικό φαινόμενο στην σύγχρονη ιστορία της Τουρκίας, το Κόμμα Ανάπτυξης και Δικαιοσύνης (ΚΑΔ) με ηγέτη τον Τ. Ερτογάν;

Κατ’ αρχάς χρειάζεται να σημειώσουμε ότι οι εμπνευστές της δημιουργίας του κατενόησαν έγκαιρα την κορυφαία αντίφαση στην Τουρκία -από το τέλος του Μουσταφά Κεμάλ- Αττατούρκ και μετά. Όσες φορές οι τούρκοι ψήφισαν σε εκλογές -έστω, τύποις δημοκρατικές- ψήφιζαν με μεγάλα ποσοστά τα μη κεμαλικά κόμματα! Αυτό έγινε με τον Α. Μεντερές, αυτό με τον Τ. Οζάλ, για να ακολουθήσει ο Ν. Ερμπακάν! Οι αυταρχικοί, εκσυγχρονιστές κεμαλικοί, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, πίεσαν την κοινωνική πλειοψηφία των τούρκων με τον εξοβελισμό του μετριοπαθούς σουννιτισμού που κυριαρχούσε για αιώνες στο όνομα του εξευρωπαϊσμού και της κοσμικότητας του κράτους. Η επιβολή με το μαστίγιο του εκσυγχρονιστικού εγχειρήματος του Κεμάλ δεν κατάφερε να αλλάξει παγιωμένες συνήθειες ή και πεποιθήσεις. Η πλειοψηφία των απλών τούρκων κράτησε τις επιφυλάξεις της για τις εντολές του «Πατέρα των Τούρκων» και όταν οι συνθήκες το επέτρεπαν, ψήφιζε αντικεμαλικά, απέρριπτε αρκετές από τις εντολές του! Στο δημοψήφισμα της 12ης Σεπτεμβρίου 2010 τα φτωχότερα στρώματα στήριξαν την αναθεώρηση του συντάγματος και έδωσαν το 58% ως τελικό αποτέλεσμα.

Οι δημιουργοί του ΚΑΔ, κτύπησαν στο κέντρο των κοινωνικών αντιθέσεων και συσχετισμών. Τα πιο καταπιεσμένα, τα λαϊκά στρώματα, με υπόστρωμα αντικεμαλισμού, ακολούθησαν σε μεγάλο βαθμό το ΚΑΔ και τον ηγέτη του Τ. Ερτογάν. Ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Γαλατά Σαράι Α. Ινσέλ θεωρεί ότι «το ΚΑΔ έδωσε στέγη στα φτωχότερα στρώματα, αυτά που αισθάνονται αδικημένα, ή αποκλεισμένα από την εξουσία της κεμαλικής τάξης. Αυτό το κοινωνικοοικονομικό χάσμα εξηγεί εν πολλοίς την ισχύ του ΚΑΔ, που είναι το κόμμα των λαϊκών στρωμάτων… To ΚΑΔ είναι ένα συντηρητικό δημοκρατικό κόμμα, που ασπάζεται τον οικονομικό φιλελευθερισμό. Όπως οι Ιταλοί χριστιανοδημοκράτες εμπνέονταν από τις αξίες του ρωμαιοκαθολικισμού, έτσι το ΚΑΔ εμπνέεται από τις αξίες του Ισλάμ… μετά από οκτώ χρόνια στην κυβέρνηση, δεν μπορούμε να πούμε πως το ΚΑΔ υπονόμευσε τον ουδετερόθρησκο χαρακτήρα του κράτους» («Προοδευτική Πολιτική», 12/9/2010).

Το ΚΑΔ άντεξε στις πιέσεις των κεμαλικών. Η ηγεσία του έπεισε την πλειοψηφία των τούρκων ότι αξίζει να δοκιμάσουν την αλλαγή. Ο Τ. Ερτογάν, επέδειξε αντοχές και θάρρος για να περάσει την πολιτική του, ενώ θεωρώ ότι η συνεισφορά του μετριοπαθούς Α. Γκιουλ υπήρξε καταλυτική. Τα κοινωνικά στρώματα που ακολουθούν το ΚΑΔ παραμένουν για μια σχεδόν δεκαετία μαζί του, γεγονός μάλλον σπάνιο για την χώρα αυτή από το 1923 έως σήμερα. Ο Τ. Ερτογάν ενδιαφέρεται για αλλαγή του συνταγματικού χάρτη έτσι ώστε η Τουρκία κάποια στιγμή να μετατραπεί από προεδρευόμενη σε προεδρική δημοκρατία. Η άποψη αυτή θεωρώ ότι είναι εξαιρετικά παρακινδυνευμένη και θα προκαλέσει εκρήξεις χωρίς πραγματικό λόγο αφού, έτσι, ή αλλιώς, η χώρα του παραμένει μια πραγματική «πρωθυπουργοκεντρική δημοκρατία».

Αρκετοί προοδευτικοί διανοούμενοι είναι επιφυλακτικοί απέναντι στο ΚΑΔ, εκτιμούν ότι διαθέτει κάποια κρυφή ισλαμική ατζέντα, ενώ ορισμένες ενέργειες του ΚΑΔ όπως η επιστροφή της μαντήλας στους πανεπιστημιακούς χώρους, επέτρεψε στους αντιπάλους του να μιλούν για το «τέλος της κοσμικότητας» του τουρκικού κράτους. Οι αντίπαλοι προσάπτουν στο ΚΑΔ τάσεις «μεσσιανισμού» και ότι ο αυταρχισμός διαπλέκεται με συνεχείς επιθέσεις κατά των ΜΜΕ που δεν το υποστηρίζουν ή πολύ περισσότερο που ασκούν κριτική στον Τ. Ερτογάν. Θεωρώ ότι το τελευταιο σημείο -επιθέσεις σε ΜΜΕ – είναι βάσιμο, ενώ το πρώτο, μάλλον προϊόν της αδυναμίας τους να ερμηνεύσουν την συνεχιζόμενη επιρροή του στις λαϊκές μάζες.

Τα αποτελέσματα από το οικονομικό πρόγραμμα που εφάρμοσε το ΚΑΔ, είναι μάλλον εντυπωσιακά, αν κριθεί με όρους δεξιά-αριστερά σε ευρωπαϊκή βάση: πρόγραμμα εκτεταμένων ιδιωτικοποιήσεων σε λιμάνια και τράπεζες, πρόγραμμα διευκόλυνσης ξένων επενδύσεων στην Τουρκία, μείωση της γραφειοκρατίας, εκτεταμένο πρόγραμμα ενεργειακής πολιτικής σε συνεργασία με τη Ρωσία κλπ. Ο ρυθμός ανάπτυξης το τελευταίο τρίμηνο του 2009 ανήλθε στο 6%, ο δεύτερος υψηλότερος μετά την Κίνα στους G20, ενώ το ΑΕΠ στα 618 δις δολ. Για το σύνολο του 2010 προβλέπεται ρυθμός ανάπτυξη στο 3.7 %. Στο δεύτερο τρίμηνο του 2010 καταγράφεται αύξηση του ΑΕΠ της τάξης του 10,3% σε σύγκριση με το αντίστοιχο διάστημα του 2009, σύμφωνα με ανακοίνωση της Κρατικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Τουρκίας στις 14 Σεπτεμβρίου 2010. Σε τριμηνιαία βάση, η ανάπτυξη του β΄ τριμήνου ήταν 3,7% με εποχική διόρθωση. Σύμφωνα με τον οικονομολόγο της Finansbank Ινάν Ντεμίρ, «σημαίνει ότι βρισκόμαστε πλέον στα επίπεδα που ήμασταν πριν από την κρίση της Lehman Βrothers» (εφ/δα, Το Βήμα, 14/9/2010).

Λάρκος Λάρκου