Εκ περιτροπής εξίσωση

Το ζήτημα της εκ περιτροπής προεδρίας στην ε/κ κοινωνία αποτελεί ένα ιδιαιτέρως δύσκολο θέμα. Συχνά η συζήτηση αφορά το πότε έγινε αποδεκτή από προηγούμενους προέδρους ή εάν ήταν τμήμα προηγουμένων σχεδίων λύσης. Ακόμα πιο συχνά εμφανίζεται στην κοινή γνώμη ως το όχημα που θα αποτρέψει τη λύση καθώς μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης φαίνεται να την απορρίπτει. Ελάχιστα συζητούμε τα δύσκολα θέματα και ακόμα πιο λίγα επιχειρήματα θέτουμε για να διευκρινήσουμε υπαρκτές δυνατότητες και ανύπαρκτες υποθέσεις.

Α. Ένα είδος ισότητας ανάμεσα σε διαφορετικά εθνικά σύνολα αποτελεί μέρος μιας ομοσπονδιακής δομής  ή συστημάτων που τείνουν προς αυτήν. Έτσι η συμμετοχή στην κεντρική κυβέρνηση, υποστηρίζει την έννοια της πολιτικής ισότητας, αναδεικνύοντας την αποτελεσματική συμμετοχή ως το κλειδί της συμμετοχής σε κοινή δομή σε μια ενωμένη πολιτεία.  Δεν καταργεί  διαφορές, ενώνει τη διαφορετικότητα, επιχειρεί να εκφράσει έναν ισχυρό συμβολισμό βασισμένο στην πολιτική του πλουραλισμού και της αμοιβαιότητας στο κοινό συμφέρον.

Β. Το παράδειγμα της ΕΕ είναι γνωστό: άσκηση της εκ περιτροπής προεδρίας  από τα κράτη-μέλη με αλφαβητική σειρά. Επίτροποι στην «κυβερνητική» Επιτροπή με βάση την ομοσπονδιακή λογική: ένας Επίτροπος από την Κύπρο, δύο από τις μεγάλες χώρες. Οι ΗΠΑ επίσης έχουν σημαντικό παράδειγμα: δύο γερουσιαστές από κάθε πολιτεία για τη Γερουσία,  εκπροσώπηση στη Βουλή με βάση την πληθυσμιακή αναλογία κάθε πολιτείας.

Γ. Στο κυπριακό η φράση όπως έχει περάσει στρα ψηφίσματα του ΟΗΕ και έχει γίνει δεκτή από όλους τους προέδρους της Κύπρου, κάνει λόγο για πολιτική ισότητα ανάμεσα στις δύο κοινότητες, και την οριοθετεί ως «αποτελεσματική συμμετοχή των τ/κ στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση». Αυτό συνιστά τη βάση πάνω στην οποία έχει οικοδομηθεί η συζήτηση ώστε στην κορυφή της συνταγματικής δομής να εκφράζεται με έναν τρόπο η πολιτική ισότητα.

Δ. Σε προηγούμερνα σχέδια λύσης πέρασε η εκ περιτροπης προεδρία μέσα από την (χρονικά σύντομη) περιτροπής προεδρία που θα εφάρμοζαν με έναν τρόπο τα μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου. Αυτό ξεπεράστηκε: στις συγκλίσεις Χριστόφια-Ταλάτ συμφωνήθηκε η εκ περιτροπής προεδρία με νέο σύστημα: Πρόεδρος –Αντιπρόεδρος με 6ετή θητεία: με 4 για τον ε/κ πρόεδρο και 2 χρόνια για τον τ/κ. Η αρθμητική ισορροπία πιθανόν να έχει διαφοροποιηθεί  στις συζητήσεις Αναστασιάδη-Ακινζί: πενταετής θητεία με σύστημα 2 χρόνια ε/κ πρόεδρος, 1 τ/κ, 2 ε/κ. Η ουσιώδης προσθήκη προέκυψε από τις συγκλίσεις Χριστόφια-Ταλάτ με συμμετοχή στην εκλογική διαδικασία όλων των κυπρίων. Με στάθμιση της ψήφου στην επιρροή των αποτελεσμάτων της άλλης κοινότητας στο 20%. Υπογραμμίζω ότ η σύγκλιση ανάμεσα στον Χριστόφια και τον Ταλάτ εγκρίθηκε με την πιο πάνω δομή τόσο από την  τ/κ ηγεσία όσο και από την Άγκυρα. Υποθέτω ότι η Αθήνα σιωπά επ’ αυτού.

Ε. Η νέα πολιτική διαδικασία με καθολική συμμετοχή και στάθμιση της ψήφου συνιστά μιαν σημαντική πρόοδο σε σχέση με το πλήρως χωριστικό σύστημα που προνοούσε το σύνταγμα της Ζυρίχης. Σύμφωνα με την τότε ρύθμιση, η οποία συνεχίζει να υφίσταται, οι ε/κ ξεχωριστά εκλέγουν ε/κ πρόεδρο και οι τ/κ ξεχωριστά τον τ/κ αντιπρόεδρο. Η τότε ρύθμιση έβλεπε μια συνεχή χωριστική πολιτική. Μια αλλαγή σήμερα συμβολίζει μιαν νέα πολιτική αντίληψη: η ε/κ πλευρά ότι ανεβάζει το επίπεδο με βάση τις σημερινές, πιο ανοικτές συνταγματικές αντιλήψεις, η τ/κ πλευρά ότι συμμετέχει σε μια νέα φάση της πολιτικής της εξέλιξης, και ότι οι δύο κοινότητες μαζί μπορούν να λειτουργούν κανονικά μέσα στο ευρωπαϊκό πλαίσιο.

Στ. Τα ζητήματα που συνδέονται με την  εκ περιτροπής προεδρία αφορούν μια συζήτηση που δεν γίνεται στην ε/κ κοινωνία. Κυριαρχεί ο φόβος, η λογική να μην ακουμπούμε τα δύσκολα, με την ψευδή ελπίδα ότι κάτι άλλο θα συμβεί και έτσι θα «περάσουν». Θεωρώ ότι αυτή η πρακτική όχι μόνο δεν βοηθά αλλά περιπλέκει τα ζητήματα.  Εκτιμώ ότι η ε/κ ηγεσία, με αυτοπεποίθηση, παραθέτοντας τεκμηριωμένα επιχειρήματα, μπορεί να στηρίξει δημόσια και με συνέπεια την ρύθμιση της εκ περιτροπής προεδρίας με σταθμισμένη και διασταυρούμενη ψήφο σύμφωνα με τις συγκλίσεις του 2009 και του 2017. Αυτό θα επιτρέψει τη διαδικασία της επίλυσης να προχωρήσει με ταχύτητα για να αντιμετωπστούν ως πακέτο και άλλα κρίσιμης σημασίας θέματα.

Ζ. Η «κεντρική» δυσκολία στην ε/κ κοινωνία βρίσκεται στην  διαδεδομένη αντίληψη ότι η Κύπρος είναι «δική μας», και, αφού είναι δική μας, δεν υπάρχει κάποιος λόγος για «παραχωρήσεις» στον τομέα αυτό. Εδώ βρίσκεται ένα κομβικό ζήτημα που συνδέεται με την συχνή αδυναμία μας να συγκρίνουμε πτυχές από τις πολιτικές  μας παραδόσεις και να τις συσχετίσουμε με άλλα παραδείγματα. Στις νεότερες γενιές δεν είναι ευκρινές ότι η Ζυρίχη συνιστούμε μια πλήρως χωριστική λογική στην εκλογή προέδρου και αντιπροέδρου, συνεπώς θεωρούν ότι αν συμφωνήσουμε σήμερα την εκ περιτροπής προεδρία, θα σημαίνει «έκπτωση» από το σημερινό, απολύτως ε/κ, επίπεδο άσκησης της κεντρικής εξουσίας.

Δύσκολη εξίσωση. Θέλω να υπογραμμίσω ότι η δυσκολία γύρω από τη δημόσια «εικόνα» της εκ περιτροπής προεδρίας μεγεθύνεται επειδή δεν έχει υποστηριχθεί δημόσια και με επάρκεια από τους ηγέτες που την έφεραν στο επίπεδο της σύγκλισης. Έτσι, από το φόβο του πολιτικού κόστους μένει στο περιθώριο ένα ζήτημα-κλειδί, μπλοκάροντας τη συνολική διαπραγμάτευση. Χρειαζόμαστε άλλη προσέγγιση του θέματος στηριγμένη σε σύγχρονα φαινόμενα, αυτά που έχουν υιοθετήσει κοινωνίες ή θεσμοί που οργανώνουν διαφορετικές εθνότητες σε μια ομοσπονδιακή βάση. Η διαπραγμάτευση για την αλλαγή δεν ισοδυναμεί με ένα άθροισμα «θριάμβων» και «παραχωρήσεων» αλλά μια συνεπή προσπάθεια για την οικοδόμηση μιας νέας συσταγματικής ρύθμισης που θα οριοθετεί τις μορφές ανάπτυξης μιας νέας πολιτείας.

Λάρκος Λάρκου