Τουρκία : ένα γήπεδο, δύο μπάλες

Oι εκλογές στην Τουρκία είναι, αναμφίβολα, οι πιο σημαντικές των τελευταίων χρόνων, από το πραξικόπημα του Εβρέν (1980) έως σήμερα. Τηρουμένων των αναλογιών αυτό που έγινε στις 3 Νοεμβρίου 2002 στην Τουρκία μπορεί να ονομαστεί η “τουρκική μεταπολίτευση”.

Σε πέντε πράξεις:

 

Α. Το 34% του Ρ. Ερντογιάν είναι η “επανάσταση” των απόκληρων. Τα στρώματα που είναι στο περιθώριο, ο τάξεις που είναι εκτός συστήματος ή νoμής της εξουσίας, οι εξαθλιωμένοι στις παραγκουπόλεις, οι διεκδικητές μιας κάποιας – έστω ισλαμικής – δικαιοσύνης, έδωσαν μιαν ανεπανάληπτη νίκη στο Κόμμα της Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης.

Η αντίφαση είναι τουρκική. Τα κοινωνικά αυτά κινήματα (και αιτήματα) συνδέθηκαν στον ευρωπαϊκό χώρο με τα σοσιαλιστικά κινήματα, τα εργατικά κόμματα, την ευρεία αριστερά. Στην Τουρκία η κεντροαριστερά ταυτίστηκε με τον Κεμαλισμό, τον εθνικισμό, τον επεκτατισμό ,τον κρατισμό, τον αυταρχισμό. Έτσι αυτό το πολιτικό κενό καλύπτει με τον τρόπο του ο Ρ. Ερντογιάν – νέος, άφθαρτος, χαρισματικός. Έντεκα (!) εκατομύρια Τούρκοι ψήφισαν Ερντογιάν γιατί εξέφρασε μια ελπίδα γι’ αυτούς, μια αδιόρατη ελπίδα για μείωση της διαφθοράς και τιμωρία των διεφθαρμένων. Άλλωστε στην Τουρκία – όταν το κράτος δεν μπορεί – αυτός που ασκεί κάποιας μορφής κοινωνική αλληλεγγύη είναι τα ισλαμικά περιφερειακά σωματεία.

Β. Η παλαιά τάξη πραγμάτων έχει όνομα – Ετσεβίτ, Γιλμάζ, Τσιλέρ, Ντεμιρέλ – Ερμπακάν. ‘Ολοι πήγαν στο χρονοντούλαπο της ιστορίας και η τουρκική “μεταπολίτευση” προχώρησε. Είναι ένας αριθμός απίστευτος από κάθε άποψη. Ο Μ. Ετσεβίτ (Κόμμα Δημ. Αριστεράς) πήρε το 1999 22.1% ενώ στις 3 Νοεμβρίου το 1.2%. Από τα 7 εκατομ. ψήφους στις 382.047 χιλιάδες ψήφους…

Ο Τουρκικός λαός τιμώρησε τους παλαιούς πολιτικούς και ότι αυτοί εξέφρασαν- κακοδιοίκηση, σκάνδαλα, διεφθαρμένο καθεστώς. Ο Μ. Ετσεβίτ έχει έναν επίλογο της καριέρας του, άξιο σχολιασμού. Από πολλά υποσχόμενος μεταρρυθμιστής της δεκαετίας του ’70 – αυτός που νίκησε το μύθο του Ισμέτ Ινονού – κατέληξε να σέρνεται στα σκαλιά της εξουσίας, ως ένας άρρωστος στο σώμα (και στη σκέψη) πολιτικός.

Γ. Το παραδοσιακά φιλοκεμαλικό κόμμα – Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό, Ν. Μπαϋκάλ – από το 8% το 1999, πήγε τώρα στο 19%. Ήταν ο δεύτερος κερδισμένος γιατί δεν συμμετείχε στην κυβέρνηση Ετσεβίτ.

Δεν είναι βέβαιο πως θα λειτουργήσει το τρίγωνο Στρατηγοί – Ερντογιάν – Μπαϋκάλ ή εάν οι σχέσεις των δύο τελευταίων αλλάξουν στο χρόνο. Βέβαιον είναι πως ο Μπαϋκάλ κέρδισε χάνοντας , αφού η αυτοδυναμία του Ερντογιάν δεν του επιτρέπει κανένα σοβαρό ρόλο. Έτσι, πιθανόν, η ηγεσία του Ρ.Λ.Κ. να θελήσει – ως “δημιουργική αντιπολίτευση”, κατά μη φράση του Μπαϋκάλ, να ζητήσει μέσα στο χρόνο συμμετοχή στην κυβέρνηση, να μοιραστεί “εθνικές ευθύνες” με τα κορυφαία στελέχη του (Μπαϋκάλ, Κ. Ντερβίς, Ι. Μπατού, Ζ. Λιβανελι).

Δ. Ο Ρ. Ερντογιάν δεν διατύπωσε στη διάρκεια των εκλογών τις “παραδοσιακές” θέσεις στην Τουρκία γύρω από τα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής. Οι δηλώσεις, τα λόγια, δεσμεύουν, είναι καρφιά που καθηλώνουν πιθανές πρωτοβουλίες στο μέλλον. Κι ο Ερντογιάν τις απέφυγε. Δεν έπαιξε στο γήπεδο της προσάρτησης (annexation), κατέβασες τη ρητορεία του στο επίπεδο ενός “τουρκικού ρεαλισμού” – μισές αναφορές στο βελγικό μοντέλο στην Κύπρο, άνοιγμα στην Ελλάδα(18-11-2002,) πίστη στις επιταγές του Δ.Ν.Τ., προώθηση του ευρωπαϊκού σχεδίου,με διεκδίκηση στην Κοπεγχάγη χρονοδιαγράμματος για έναρξη ενταξιακών συνομιλιών. Ασφαλώς όλα αυτά θα κριθούν με έργα, με συγκεκριμένες κινήσεις, γι’ αυτό είναι αυτονόητο ότι η αναμονή είναι η καλύτερη συνταγή. Ωστόσο, σαν τουρκική αρχή είναι ενδιαφέρουσα, μπορεί να “εγκυμονεί” κάτι καλύτερο από τον Ετσεβίτ.

Ε. Τα κενά, οι απορίες, τα στοιχήματα παραμένουν ανοικτά. Πως οι Στρατηγοί θα αντιμετωπίσουν τη χιονοστοιβάδα του Κόμματοςτης Δικαιοσύνης; Τι θα γίνει με τις νέες δίκες Ερντογιάν; Τι θα κάνει η ευρεία και πολυδιασπασμένη αντιπολίτευση; Η τελευταία έχει το εκρηκτικό σκορ του 45%, που, βεβαίως, είναι εκτός βουλής.Οι στρατηγοί είναι από κάθε άποψη δυσαρεστημένοι από τη νίκη Ερντογαν.Είναι αυτοί που απέβαλαν τον Ερντογαν από τις εξελιξεις.Σήμερα οι “θεματοφύλακες” του κοσμικού κράτους αναγκάζονται να συνομιλούν μαζί του,και να μην μπορούν να κάνουν ούτε καν ένα πραξικόπημα στο όνομα του Κεμάλ…

Επιλογικά, στις (συγκριτικά) πιο ελεύθερες εκλογές στην Τουρκία από ιδρύσεως τουρκικής δημοκρατίας, (1923) οι Τούρκοι έκαναν την δική τους “αντεπανάσταση”, ψήφισαν και (κυρίως) καταψήφισαν με πάθος. Οι δομικές αντιφάσεις, δεν εξαφανίστηκαν, Η ιστορία γενικώς κινείται αργά.Στην Τουρκία ακομα πιο αργά -πάντως όμως κινείται και αυτό είναι ενθαρρυντικό

Επειγόντως, όλα θα κριθούν από το πώς η νέα κυβέρνηση θα αντιμετωπίσει ένα σχέδιο λύσης του Κυπριακού και πώς θα “χειριστεί” τον πολύ ικανό παικτη Ρ. Ντενκτάς με την επιστροφή του στα κατεχόμενα. Το φιλοκουρδικό ΗΑΤΕΡ έκανε εντυπωσιακή εμφάνιση – 6.5%, 2 εκ.ψήφοι. Το κίνημα για ελευθερίες και δικαιώματα στους Κούρδους ενισχύεται.

Έτσι, είναι καλύτερα σε σχέση με την αδιέξοδη στρατηγική του ΡΚΚ. Το σοκ και η αμηχανία στο διεθνή χώρο από την νίκη Ερντογιάν είναι εμφανής. Αλλά το 34% δεν επιτρέπει παιχνίδια με τους δικαστές. Έτσι κι αλλιώς το τουρκικό γήπεδο είναι τεράστιο και οι μπάλες είναι ,ακόμα, δύο…