Είναι προβλέψιμη η τουρκική εξωτερική πολιτική;

Συχνά επανέρχεται στην επικαιρότητα το «κλασσικό» ερώτημα: είναι προβλέψιμη η τουρκική εξωτερική πολιτική; Για όσους  ξέρουν να την διαβάζουν, η απάντηση είναι, κατά κανόνα, ναι. Η συνάντηση του Ρεπουπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (ΡΛΚ) με τους στρατιωτικούς  και τους γραφειοκράτες στο υπεξ, συνέπεσε με τα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου και την υψηλού επιπέδου συνεργασία με τις ΗΠΑ και το Ισραήλ. Η προεδρία Οζάλ δοκίμασε πράγματα, όπως οι επαφές με Μπους και Κ. Μητσοτάκη (επί προεδρίας Γ. Βασιλείου)  οι οποίες, κάτω από άλλες συνθήκες, θα απέδιδαν περισσότερα. Έφυγε κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες και η τελευταία έρευνα δεν απέδωσε κάτι ως προς τις φήμες για δηλητηρίασή του. Οι κεμαλιστές στο κυπριακό, κατά κανόνα, συμφωνούσαν με τον αδιάλλακτο Ρ. Ντενκτάς ότι «το κυπριακό λύθηκε το 1974» και συζητούσαν μερικές εδαφικές αναπροσαρμογές. Με φανατισμό το ΡΛΚ, εναντιώθηκε στο σχέδιο λύσης του κυπριακού που υπέβαλε ο ΟΗΕ το 2004.

Με την άνοδο του Τ. Ερτογάν στην εξουσία σημειώνονται αξιόλογες μεταβολές. Η συμβολή του Α. Γκιουλ, ως του δεύτερου σε επιρροή προσώπου στο σύστημα εξουσίας που οργάνωσε το ΚΑΔ, υπήρξε αποφασιστική.  Η καθυστερημένη μετάβαση Γκιουλ στην Αθήνα στην τελετή υπογραφής της Συνθήκης Προσχώρησης των δέκα νέων μελών της ΕΕ στις 16 Απριλίου 2003 στο Στοά του Αττάλου,  τού έδωσε τη δυνατότητα να αποκτήσει πλήρη εικόνα της υστέρησης της χώρας του σε σχέση με την ενταξιακή πορεία της Κύπρου. Ως αποτέλεσμα αυτής της κατανόησης, σημειώθηκαν τρεις σημαντικές αλλαγές. Πρώτο, απόφαση Ερτογάν-Γκιουλ να εκπαραθυρώσουν τον Ρ. Ντενκτάς, καθ’ ότι η παρουσία του παρεμπόδιζε την επιδίωξη  σημαντικών στόχων της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Δεύτερο, στήριξη για πρωτη φορά στην ιστορία του κυπριακού σχεδίου λύσης που υπέβαλε ο ΟΗΕ το 2004 σε πλήρη αντίθεση με τις πολιτικές που εφάρμοζαν επί δεκαετίες οι κεμαλιστές. Τρίτο, εργασία για την απόκτηση της ιδιότητας του υποψηφίου μέλους της ΕΕ, κάτι που πήρε σάρκα και οστά στις 3 Οκτωβρίου 2005.

Δύο θέματα άλλαξαν τις παραμέτρους της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Πρώτο, η παρεμπόδιση από Σαρκοζί και Μέρκελ (2008) της ενταξιακής της πορείας και η λάθος απάντηση της Άγκυρας με στροφή στη Μ. Ανατολή με κύριο εκφραστή τον Α. Νταβούτογλου. Δεύτερο, το αποτέλεσμα της Συνόδου για την Κύπρο στο Κραν Μοντάνα. Η δήλωση Γκουτέρες αμέσως την κατάρρευση των συνομιλιών «εύχομαι ότι το καλύτερο για τους ανθρώπους στο βορρά και στο νότο» συνιστούσε τη δημόσια εκτίμηση του ΟΗΕ στα πράγματα. Επιπρόσθετα ο ανοικτός έπαινος Γκουτέρες στον Ερτογαν για την ισχυρή υποστήριξη της Τουρκίας στη διαδικασία δύο μέρες μετά το ναυάγιο, έδειξε πώς ο ο ΓΓ του ΟΗΕ φωτογράφιζε Αναστασιάδη ως την κύριο υπαίτιο του ναυαγίου.

Η κατάρρευση της διαδικασίας επέφερε τους πρώτους τριγμούς στις σχέσεις Τσαβούσογλου-Ακιντζί. Η τουρκική ηγεσία θεώρησε ότι ο κύκλος της επιδίωξης λύσης με βάση τα ψηφίσματα του ΟΗΕ δεν μπορεί να διαρκεί επ’ άπειρον και ο τούρκος υπεξ σε ειδική σύσκεψη με την τ/κ ηγεσία έθεσε προς υλοποίηση «νέα στρατηγική»-η επιδιώξη λύσης ομοσπονδίας παραμένει στο τραπέζι, αλλά και επιδίωξη λύσης δύο κρατών/συνομοσπονδία. Σε αυτή την αλλαγή διαφώνησε τόσο εντός της αίθουσας όσο και δημόσια ο Μ. Ακιντζί, λέγοντας ότι η εντολή που έλαβε από τους ψηφοφόρους του είναι μόνο για την αναζήτηση λύσης όπως προνοείται από τα κείμενα του ΟΗΕ. Η ρήξη συνεχίζεται καθώς εν μέσω της εκλογικής δισδικασίας της 11^ης Οκτωβρίου, Ερτογάν και Τσαβούσογλου δεν απευθύνουν πρόσκληση στον Ακιντζί να επισκεφθεί την Άγκυρα, κάτι που πράττουν με ευκολία για τους ηγέτες των κομμάτων της δεξιάς. Βέβαια, οι κεμαλιστές όπως και ο Ρ. Ντενκτάς βόλευαν τους ε/κ πολιτικούς που συμπαθούσαν  τη συνέχισης του status quo, καθώς επί χρόνια οχυρώνονταν πίσω από αυτούς. Η Άγκυρα διάβασε σωστά το σημείο αυτό και υποχρέωσε τον ιστορικό ηγέτη των τ/κ σε απόσυρση.

Τι άλλαξε τα δεδομένα το τελευταίο διάστημα;  Η Τουρκία θεώρησε ότι οι συναντήσεις ανάμεσα σε Κύπρο-Ελλάδα-Ισραήλ-Αίγυπτο αποσκοπούσαν στον αποκλεισμό της από τους ενεργειακούς σχεδιασμούς στην Α. Μεσόγειο, γι’ αυτό και η αντίδρασή της είναι ιδιαιτέρως έντονη.  Για όσους έχουν στοιχειώδη γνώση των πραγμάτων η έννοια της «περικύκλωσης» είναι μια βαριά φορτισμένη έννοια στην τουρκική πολιτική ιστορία-Σέβρες, Νεϊγί. Έτσι, απέκτησε 5 πλοία που συνδέονται με θαλάσσιες έρευνες-3 ερευνητικά, 2 για σεισμικές έρευνες- για να είναι σε θέση να αντιδράσει εξουδετερώνοντας τον αδύναμο κρίκο της Α. Μεσογείου, την Κύπρο, με την πολύ μικρή αμυντική δυνατότητα.

Η τουρκική αντίδραση είναι απαράδεκτη. Σωστά η ΕΕ την καταδικάζει και ζητά αποκλιμάκωση. Ήταν όμως προβλέψιμη; Βέβαια, ήταν. Πολλές φορές ο εκπρόσωπος του τουρκικού υπουργείου εξωτερικών λέει δημόσια αυτά που προγραμματίζει να κάνει η χώρα του. Στη Λευκωσία βλέπουν τις δηλώσεις ως «τέχνασμα» ή ως «επικοινωνιακό παιχνίδι». Έτσι έμαθαν να διαβάζουν την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας για να μην μπουν στον κόπο να απαντούν σε απλά μαθήματα άσκησης πολιτικής: αν εσύ συνεργάζεται με 2 ή 3 άλλες χώρες για να βγάλεις γκάζι, τι χαρτιά έχεις να αντιμετωπίσεις την Τουρκία αν χρησιμοποιήσει την ναυτική της ισχύ ; Η ε/κ ηγεσία γνώριζε με απόλυτη σαφήνεια το πού θα έφταναν τα πράγματα- με σπίρτα στην πυριτιδαποθήκη δεν μπαίνεις. Ο ΟΗΕ, πιθανώς, να ενημέρωσε άλλες κυβερνήσεις για τα καθέκαστα στο Κραν Μοντάνα και την πλήρη στασιμότητα που ακολούθησε. Αυτό πιθανόν να εξηγεί την γενικά υποτονική αντίδραση στο διεθνές πεδίο, στην εφ’ όλης της ύλης παραβίαση της κυπριακής ΑΟΖ από τουρκικά πλοία..

Λάρκος Λάρκου