Ερτογάν χωρίς αντίπαλο!

Η μια δημοσκόπηση μετά την άλλη δίνουν νίκη Ερτογάν από τον πρώτο γύρο στις προεδρικές εκλογές της χώρας στις 10 Αυγούστου. Σύμφωνα με την εταιρεία ερευνών ΚΟΝDA ο Ερτογάν λαμβάνει 55%, ενώ ο κοινός υποψήφιος της αντιπολίτευσης ΡΛΚ και ΚΕΔ  Ε. Ιχσάνογλου λαμβάνει 38%, -το συνολικό ποσοστό των δύο κομμάτων φτάνει στο 43%. Η εταιρεία ORC δίνει στον Ερτογάν 54,3% και στον Ε. Ιχσάνογλου 38%. Το ερώτημα είνα απλό: πώς μετά από 12 χρόνια στην εξουσία, Ο Τ. Ερτογάν μπορεί να διεκδικεί μια νέα νίκη χωρίς ουσιαστικά αντίπαλο;

Α. Η διαδρομή του κεμαλισμού και η κοινωνική διαστρωμάτωση στην μετακεμαλική Τουρκία. Οι αρχιτέκτονες της δημιουργίας του Κόμματος Ανάπτυξης και Δικαιοσύνης (ΚΑΔ), μελέτησαν με ευφυία τους κοινωνικούς συσχετισμούς και έτσι έδωσαν βήμα έκφρασης στα στρώματα που βρέθηκαν για δεκαετίες στο περιθώριο της πολιτικής ζωής της χώρας. Οι πολιτικά αποκλεισμένοι, οι μετριοπαθείς σουννίτες που ποτέ δεν αποδέχθηκαν μέρος από τις μεταρρυθμίσεις του Κεμάλ, όσοι θεωρούσαν ότι  το κεμαλικό κράτος καταπίεζε βαθειά ριζωμένες πεποιθήσεις τους, έδωσαν σθεναρή υποστήριξη στο νέο κόμμα. Έτσι η ηγεσία του ΚΑΔ μπήκε αποφασιστικά στο νέο σκηνικό γιατί αξιοποίησε την τεράστια φθορά των παλαιών πολιτικών και ταυτόχρονα έδειξε με έργα ότι έμαθε από το πάθημα Ερμπακάν, δείχνοντας αντοχές και καλή γνώση των συσχετισμών στη μάχη με το στρατιωτικό και δικαστικό κατεστημένο. Άλλωστε ο κεμαλισμός στο βασικό πεδίο των κοινωνικών μεταρρυθμίσεων που συνδέονταν με τη θρησκεία και τις κοινωνικές συνήθειες είτε ήταν μειοψηφία, είτε δεν μπόρεσε να αλλάξει την «καρδιά» της Τουρκίας παρά την μεγάλη προσπάθεια στα δημόσια σχολεία και τα «Σπίτια του Λαού», μέσα από τον εξευρωπαϊσμό με το μαστίγιο που δοκίμασαν για δεκαετίες στους χώρους της Ανατολίας οι επίγονοί του.

Β. Οι οικονομικές επιδόσεις της δεκαετούς διακυβέρνησης από το ΚΑΔ. Ακολουθώντας την γραμμή ενός εντυπωσιακού οικονομικού φιλελευθερισμού, βασισμένου στις κατευθύνσεις του κοσμοπολίτη Κεμάλ Ντερβίς και την επιρροή του πραγματιστή Αλί Μπαμπατζιάν στο εσωτερικό του ΚΑΔ, κατάφερε σε σχετικά σύντομο διάστημα να κατεδαφίσει το κεμαλικό σύστημα οργάνωσης της οικονομίας και να  συντάξει έναν νέο αναπτυξιακό δρόμο. Στα πρώτα χρόνια της εξουσίας του Αττατούρκ, το κράτος ανέλαβε να οργανώσει την ανάπτυξη εφ’ όλης της ύλης. Μη έχοντας την κατάλληλη για την εποχή τεχνογνωσία -ανήκε κυρίως σε έλληνες και αρμενίους, πριν το 1922-  υλοποίησε ένα πρόγραμμα με επίκεντρο το κράτος. Με βάση τις απoφάσεις τoυ Οικoνoμικoύ Συνεδρίoυ της Σμύρνης (1923) τέθηκε σε εφαρμoγή έvα πρόγραμμα για να  κιvηθεί η παραγωγική διαδικασία στηριγμέvη σε ιδιόρρυθμες κρατικές παρεμβάσεις. Ο Τζελάλ Μπαγιάρ, Υπoυργός τωv Οικovoμικώv, αναλύει αυτές τις ιδιoρρυθμίες του 1923: «Εδώ θα φτιάξoυμε εργoστάσιo υφαντoυργίας. Επειδή δε φτάνει τo κεφάλαιό σας θα τo φτιάξει τo κράτoς. Οταv μεγαλώσει τo κεφάλαιό σας με τηv εvίσχυση τoυ κράτoυς, αργά – αργά τo κράτoς θα σας παραδώσει τo εργoστάσιo». Η υπόσχεση Μπαγιάρ δεν κράτησε πολύ. Το κράτος κατέστη δέσμιο οικονομικών συμφερόντων, έδωσε έδαφος στο πελατειακό σύστημα, διασυνδέθηκε με τα συντεχνιακά συμφέροντα της στρατιωτικής ελίτ και επιτάχυνε την οικονομική υστέρηση της χώρας.

Για παράδειγμα ο Όμιλος Επιχειρήσεων των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων (ΟΥΑΚ) που δημιουργήθηκε το 1961 μετατράπηκε σταδιακά σε μια πανίσχυρη εμπορική αλυσίδα, μια από τις μεγαλύτερες στην Τουρκία, αναπτύσσοντας δράση στους  τομείς της βιομηχανίας- αυτοκινητοβιομηχανία, τράπεζες, αλυσίδα καταστημάτων τροφίμων, ασφαλιστικές υπηρεσίες. Παρέχοντας μέρισμα στους στρατιωτικούς-μέλη του, έλεγχε πολλαπλά την αφοσίωσή τους στο σύστημα υποταγής τους στο μετακεμαλικό κράτος.

Ο Ερτογάν άλλαξε το οικονομικό μοντέλο της Τουρκίας εφαρμόζοντας ένα εκτεταμένο σύστημα αποκρατικοποιήσεων σε αεροδρόμια, λιμάνια, εργοστάσια, μεταλλεία, κατασκευές, που προσέλκυσαν ξένους επενδυτές και ενίσχυσαν κατακόρυφα την ισχύ του εσωτερικού κεφαλαίου, ιδιαίτερα αυτού που συνδεόταν με το ΚΑΔ. Σύμφωνα με την «Χουρριέτ» «από την πολιτική των ιδιωτικοποιήσεων στη δεκαετία του ΚΑΔ (2002-2012) μπήκαν 58.3 δις δολάρια στα κρατικά ταμεία, το 2013 12.5 δις, με στόχο τα 7δις για το 2014» («Χουρριέτ», 27/4/2014).

Γ. Η προσωπικότητα Έρτογάν ένωσε τις τάσεις στο ΚΑΔ, δεν αναπτύχθηκαν εσωτερικές έριδες καθώς η προσωπικότητα Ερτογάν διέτετε υψηλή δημοφιλία σε συνδυσμό με συγκεντρωτισμό, εξελισσόμενη σταδιακά σε ασφυκτική πηγή όλων των εξουσιών στο κόμμα και την κυβέρνηση. Αυτό το μοντέλο κρατά ενωμένο το ΚΑΔ, παρά τις εμφανείς αδυναμίες του στα ζητήματα που συνδέονται με το κράτος δικαίου, τη διάκριση των εξουσιών,  την ανεξαρτησία του δικαστικού συστήματος, την πρόσβαση στα συστήματα μηχανών πληροφόρησης όπως ιδιαίτερα εμφανίζονται στην πολιτική σκηνή της χώρας τους τελευταίους μήνες.

Η οικονομία αποτελεί το μεγάλο πλεονέκτημα για το ΚΑΔ. Η Τουρκία το 2002 ήταν πελάτης στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Σήμερα συμμετέχει στους G20. Σε κάθε περίπτωση η ανάπτυξη που σημειώθηκε την τελευταία δεκαετία πιστώνεται στην κυβερνητική δραστηριότητα με την πρωθυπουργία Ερτογάν και αυτό το πολιτικό κεφάλαιο δεν μπορεί προς το παρόν να αμφισβητηθεί ούτε από το συντηρητικό κεμαλικό ΡΛΚ, ούτε από το εκτός τόπου και χρόνου Κόμμα της Εθνικιστικής Δράσης. Η ανάπτυξη επηρέασε και διαστάσεις που συνδέονται με τους εποίκους στην Κύπρο. Σύμφωνα με την τ/κ εφημερίδα «Κίπρις» «λόγω της κρίσης που έχει χτυπήσει όλους τους τομείς, την πτώση στις πωλήσεις ακινήτων και το ότι οι τιμές των αγαθών είναι πιο ψηλές από την Τουρκία, λέγεται ότι 70.000 άτομα έχουν επιστρέψει στις περιοχές τους στην Τουρκία τον τελευταίο χρόνο», (ΚΥΠΕ, 3/12/2012).

Παρά τις αδυναμίες ή τα λάθη της εποχής Ερτογάν, η κοινή γνώμη εξακολουθεί να εμπιστεύεται τον κεντρικό της παίκτη, θεωρεί ότι είναι πολιτικός της πράξης, αποτελεσματικός, εννοεί αυτά που λέει, εξακολουθεί να ενώνει την σουνίτικη παράδοση με τον πλουραλισμό και την δυτική πορεία. Οι ψηφοφόροι, συγκρίνοντάς τον  με τους άλλους πολιτικούς που ηγούνται κομμάτων εξουσίας όπως είναι ο Κιλιντσάρογλου και ο Μπαχτσελί, του δίνει ισχυρό προβάδισμα.