Γεωγραφία και πολιτική πάνω από την Κύπρο

Η γεωγραφία σε αρκετές περιπτώσεις, καθόρισε το πολιτικό αποτέλεσμα. Η Κύπρος το βεβαιώνει. Τα παραδείγματα είναι πολλά. Πλήθος από μικρά και μεγάλα αφηγήματα.

1. Η υπόθεση με τους ρωσικούς πυραύλους S300 το 1999. Η μη έλευσή της στο νησί παρά την προηγηθείσα αγορά τους, ήταν προϊόν της γεωγραφικής θέσης της Κύπρου (γειτνίαση με Τουρκία και Ισραήλ) και οπωσδήποτε προϊόν των ευρύτερων συσχετισμών δύναμης-πλήρης αντίθεση στην εγκατάστασή τους από το Ισραήλ, την Μ. Βρετανίας και την Τουρκία.
2. Το παράδειγμα Κ. Καραμανλή. Στη διάρκεια της δεύτερης φάσης της εισβολής της Τουρκίας στην Κύπρο το 1974, αποφάσισε την αποστολή πολεμικών πλοίων στην Κύπρο με επικεφαλής τον ίδιο. Οι επιτελείς του, τον απέτρεψαν. Το εγχείρημα κρίθηκε ότι δεν είχε νόημα. Η γεωγραφία και οι συσχετισμοί δύναμης καθόρισαν το αποτέλεσμα.
3. Ο στρατηγός Γ. Γρίβας πίστευε κατά τρόπο απόλυτο ότι η ένωσις με την Ελλάδα ήταν εφικτή εφόσον την διεκδικήσει η Κύπρος με επιμονή-1971. Άλλαξε τον τρόπο οργάνωσης του πολιτικού αγώνα με δολοφονίες, ανατινάξεις κτιρίων, απειλές. Ετοίμασε το έδαφος.  Το πραξικόπημα στις 15 Ιουλίου άνοιξε την πόρτα στην τουρκική εισβολή. Η Ελλάδα ήταν παράλυτη. Αναζητούσε συμμάχους που δεν υπήρχαν. Η Κύπρος μπήκε σε δραματικές περιπέτειες. Οι συσχετισμοί δύναμης καθόρισαν το αποτέλεσμα.
4. Η τουρκική αεροπορία βομβαρδίζει την Τυλληρία τον Αύγουστο του 1964 για να απωθήσει τις ε/κ στρατιωτικές δυνάμεις. Η Ελλάδα μετά την επίθεση έστειλε αριθμό πολεμικών αεροπλάνων τα οποία πέταξαν επ’ ολίγον πάνω από την Κύπρο. Η γεωγραφία και οι συσχετισμοί δύναμης καθόρισαν το αποτέλεσμα.
5. Η μικρής διάρκεια ομαλή ζωή της ανεξάρτητης Κυπριακής Δημοκρατίας διεκόπη το 1964. Άτακτες ομάδες ε/κ θεωρούσαν ότι η μάχη θα κερδηθεί γιατί ήταν μάχη ανάμεσα σε ε/κ και τ/κ, συνεπώς ήταν θέμα ετοιμασίας (σχέδιο Ακρίτας) και οργάνωσης (παραστρατιωτικές δυνάμεις). Οι ε/κ «οπλαρχηγοί» δεν είχαν υπόψη τους τη γεωγραφία της περιοχής, δεν μελετούσαν τους χάρτες. Η γεωγραφική θεση της Τουρκιας ήταν 40 μίλια βόρεια της Κερύνειας.  Η μεγάλη εικόνα απουσίαζε: η Τουρκία ανέλαβε την προστασία των τ/κ, συνεπώς δεν ήταν μια υπόθεση ανάμεσα σε ε/κ και τ/κ, ή μια υπόθεση του τύπου «ο εχθρός στη θάλασσα». Οι συσχετισμοί δύναμης (Κύπρος, Τουρκία, Ελλάδα) και η γεωγραφική απόσταση που συνδέει τις τρεις χώρες καθόρισε εν πολλοίς τις εξελίξεις.
6. Η εξέγερση των κυπρίων, γνωστή ως Τα Οκτωβριανά το 1930. Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Ε. Βενιζέλος έθεσε το ζήτημα ως εξής: για να μην αλλάξουν τα ισοζύγια ισχύος υπέρ της Τουρκίας, η Ελλάδα να μην παρέμβει στο κυπριακό. Οι ίδιοι οι κύπριοι με ισχυρότερη δύναμη τους ε/κ, να ηγηθούν της προσπάθειας για περισσότερες ελευθερίες σε διαπραγμάτευση με την Μ. Βρετανία. Η γεωγραφία, τοπικοί και περιφερειακοί συσχετισμοί δύναμης καθόρισαν τη θέση ενός μεγάλου διπλωμάτη όπως ήταν ο Ε. Βενιζέλος.
7. Το αποτέλεσμα του ενωτικού δημοψηφίσματος το 1950. Οι κύπριοι παράγοντες μετέβησαν στην Αθήνα για να ανακοινώσουν το αποτέλεσμα. Ο πρωθυπουργός Ν. Πλαστήρας και ο Υπουργός Γ. Παπανδρέου ήταν πέρα από σαφείς: η Ελλάδα δεν μπορεί να κάτι κάτι, γιατί «αναπνέει με δύο πνεύμανας, το μεν αγγλικό, τον δε αμερικανικόν, και δεν ημπορεί λόγω του κυπριακού να πάθει ασφυξίαν».  Η πολιτική ως υπόθεση συσχετισμών δύναμης. Με άλλα λόγια η Ελλάδα όπως διαμορφώθηκε μετά τον εμφύλιο πόλεμο (1946-49), καθόρισε εν πολλοίς την πιο πάνω θέση του Γ. Παπανδρέου.
8. Στα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας οι άραβες επιτίθενται στη νήσο Κύπρο. Η Κ/πολη, παρά την επιθυμία της να οργανώσει την άμυνα στο νησί, προκρίνει την μεταφορά πληθυσμού στη Μ. Ασία, σε περιοχή, όχι μακριά από την Κ/πολη. Έτσι οικοδομείται η Νέα Ιουστινιανή.  Η γεωγραφία και οι συσχετισμοί δύναμης καθόρισαν το αποτέλεσμα, τη μετακίνηση πληθυσμού, την προστασία για ένα χρονικό διάστημα.
9. Το 386 π.X. ο Σπαρτιάτης στρατηγός Ανταλκίδας ήρθε σε συμφωνία με τους Πέρσες. Σε έναν από τους όρους της ειρήνης διαβάζουμε: «άπασα η Μικρά Ασία μετά των Κλαζομενών νήσων και της Κύπρου ανεγνωρίζετο ως υποκειμένη εις την εξουσία του Μεγάλου Βασιλέως Αρταξέρξη». Ο Ανταλκίδας αδυνατούσε να κάνει κάτι παραπάνω. Η γεωγραφία και οι συσχετισμοί δύναμης καθόρισαν το αποτέλεσμα.
10.  Κυπριακά βασίλεια έλαβαν μέρος στη ναυμαχία της Σαλαμίνας στο πλευρό των Περσών, 480π.Χ. Επέλεξαν να τα έχουν καλά με τον πολιτικά ισχυρό της περιοχής, τον πέρση βασιλιά. Το «όμαιμον» υποχώρησε, η γεωγραφία και η ισχύς ρύθμισε την τελική απόφαση.

Τα πιο πάνω παραδείγματα δείχνουν πως η γεωγραφία όταν διασυνδέεται με την πολιτική αποκτά άλλη διάσταση και άλλα περιεχόμενα. Αυτό το γεγονός χρειάζεται ιδιαίτερη σοφία ως προς τη διαχείρησή του γιατί περιπλέκει διαφορετικές επιδιώξεις, διαφορετικούς συσχετισμούς δύναμης, άρα τα ισοζύγια ισχύος κάθε φορά ανασυγκροτούνται και διαμορφώνουν τις κατευθύνσεις.

Η γεωγραφία ως πολιτική διάσταση κατέχει μιαν ιδιαίτερη βαρύτητα στην εξέλιξη της πολιτικής ιστορίας της νήσου. Αν κρίνουμε από το τελικό αποτέλεσμα στην πολιτική εξέλιξη της νήσου -από την αποικιοκρατία στην κατοχή του 37% του εδάφους της νήσου από τουρκικά στρατεύματα, αυτή η διάσταση δεν έτυχε μιας στιβαρής διαχείρισης.  Η ε/κ κοινωνία δέσμια μιας ρητορίας που έδινε και δίνει κεντρικό βάρος στις εξωτερικές εντυπώσεις παρά στην ουσία της πολιτικής διαπάλης, έχει οδηγηθεί σταδιακά στην περιθωριοποίηση και στην αδυναμία να επηρεάσει τις εξελίξεις. Η ε/κ πολιτική ελίτ αδύναμη να διαμορφώσει μια πλειοψηφική πολιτική ελευθερίας, καταφεύγει στην τεχνική της καταγγελίας για να κρύψει τη γύμνια της.

Λάρκος Λάρκου