Γιάννος Κρανιδιώτης – Βενιζελικός και Πρωτοπόρος

Οι αναφορές του Μ. Κλίντοον στον Γ. Κρανιδιώτη (20/11) προκαλέσαν αίσθηση. Υπήρξαν μια κορυφαία αναγνώριση του έργου του. Επιβεβαίωσαν πως η διεθνής του δράση είχε ουσιαστικό αντίκρισμα σε σημαντικές πρωτεύουσες και ότι το κύρος του διαπέρασε τα στενά εθνικά όρια. Καθώς ο χρόνος συμβάλλει σε πιο δημιουργικές σκέψεις, τρεις μήνες μετά το θάνατο του, είναι χρήσιμο να επιχειρήσουμε την παρουσίαση της πολιτικής του φιλοσοφία, της σκέψης και της δράσης του. Δεν είναι εύκολο, καθώς η πολύχρονη φιλία του υπογράφοντας αυτό το κείμενο, με τον Γ. Κρανιδιώτη αδυνατίζει, ενδεχομένως την κριτική διάθεση. Ίσως να μην μπορούσε να γίνει και αλλιώς: οι ιστορικές προσεγγίσεις εάν χάσουν απολύτως το υποκειμενικό προσωπικό στοιχείο, γίνονται άνευρες αφηγήσεις, μια «αντικειμενικότητα» χωρίς αλάτι.

Ο Γιάννος Κρανιδιώτης υπήρξε πρωτοπόρος στην παραγωγή πολιτικής, ήταν ένας οργανωτής πολιτικής κουλτούρας, ιδιαίτερα στα εθνικά ζητήματα. Ήταν σε θέση να συνεκτιμήσει τις εθνικές προτεραιότητες, σε σχέση με το διεθνές περιβάλλον, να δημιουργήσει επωφελείς συσχετισμούς και εν τέλει να προωθήσει αποτελεσματικά τα συμφέροντα της Κύπρου και της Ελλάδας.

Ο Γιάννος Κρανιδιώτης υπήρξε κατ` εξοχήν «βενιζελικός» πολιτικός. Η διπλωματία των διασυνδέσεων, δεν έμενε απλώς στην προβολή των δικαίων μας. Οικοδομούσε ισορροπίες συμφερόντων, ώστε μέσα από τις διασυνδέσεις να πηγαίνουν μπροστά οι δικές μας διεκδικήσεις. Το όραμα για μια Κύπρο ενταγμένη στην ευρωπαϊκή οικογένεια είχε τη δική του ξεχωριστή σφραγίδα. Συνέλαβε ένα πρωτοποριακό σχέδιο δράσης από το 1985, και μέσα σε 13 χρόνια το είδε να παίρνει σάρκα και οστά. Σε στάδια, βήμα με βήμα, σε ένα συνολικό σχεδιασμό, με καθαρή σκέψη και μαχητικό πνεύμα. Τα στάδια είχαν την αλληλουχία μιας πολυδιάστατης ενότητας: Τελωνειακή Ένωση Κύπρου – ΕΟΚ (1-1-1988), Συμφωνία για έναρξη ενταξιακών συνομιλιών (6.3.1995), έναρξη ενταξιακών (3/1998) και προβολή ενός πλαισίου για την απρόσκοπτη ενταξιακή διαδικασία της Κύπρου (12/1999).

Η πολιτική του φυσιογνωμία εκφραζόταν σε χαμηλούς τόνους, με τεκμηρίωση, με ορθολογισμό. Δεν ήταν καλός στο μπαλκόνι. Ήταν σταθερά ενάντια στη δημαγωγία, στο λαϊκισμό, δεν παραπλανούσε τους πολίτες με βαρύγδουπες η αμετροεπείς αναφορές. Ηγείτο του πλήθους και δεν ήγετο από αυτό, όπως απαιτεί ο Θουκυδίδης γι` αυτό και στην περιπέτεια με τους S300 δεν κρύφτηκε πίσω από «δημοφιλείς» αναφορές.

Άλλες αποδείξεις βρίσκονται μέσα στο χρόνο, και ασφαλώς στα δύσκολα κάθε εποχής. Από τα πρώτα βήματα του Σκοπιανό (1992) υποστήριζε τη σύνθετη ονομασία. Στην κρίση του Κόσσοβου (1992) υπήρξε ένας εκ των οργανωτών αυτής της ευφυούς πολιτικής που κράτησε η Αθήνα στο σύνολο της κρίσης. Στο Κυπριακό με τη συστηματική του δράση έθεσε τις πιο αρνητικές όψεις των Ιδεών Γκάλι (διπλά δημοψηφίσματα) στην εκ των πραγμάτων υπέρβαση τους, ώστε όλο το πλαίσιο των συζητήσεων να αποκτήσει νέο ευρωπαϊκό υλικό για αξιοποίηση.

Στη διπλωματική δράση του, το χαμόγελο της διπλωματικής αβρότητας εναλλασσόταν με σκληρή διαπραγματευτική τακτική, με άσκηση του veto εάν αυτό επέβαλλαν τα εθνικά συμφέροντα (1994), με εναλλαγές ανάμεσα στο καρότο και το μπαστούνι εάν αυτό θα ήταν επωφελές για να επιτευχθεί ένας στόχος (Μ.Ο.Π. για την Ελλάδα, 1987).

Ασφαλώς στην παρουσίαση μιας πολιτικής προσωπογραφίας, το σύνολο έχει και τις αρνητικές του όψεις, τα αδύνατα στοιχεία του. Σε αυτό το επίπεδο θα κατέγραφα την άποψη πως στο ΥΠΕΞ Ελλάδας λειτουργούσε μάλλον συγκεντρωτικά, εις ότι αφορούσε την Κύπρο, ενώ σε μια κρίσιμη για τον ίδιο και για την Κύπρο περίοδο (1996/97) και σε σχέση με τις διαβουλεύσεις για τις Προεδρικές του ’98, δεν πήρε το ρίσκο που του αναλογούσε. Ταλαντεύτηκε ανάμεσα σε δύο επιλογές, και τελικώς δεν έγινε κατορθωτό να είναι υποψήφιος πρόεδρος.

Όσοι γνώριζαν ότι με την ισχυρή του παρουσία θα συνέβαλλε – από τη θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας – σε δημιουργικές μεταλλάξεις στα κομματικά ισοζύγια, προτίμησαν την τελική ακύρωση της υποψηφιότητας του, αφού πρώτα ήταν ο κομματικός τους στόχος, και ύστερα το γενικό συμφέρον της πατρίδας μας. Έτσι, όσοι είχαν στα συρτάρια τους δημοσκοπήσεις με τις οποίες ο Γ. Κρανιδιώτης εμφανιζόταν ως βέβαιος νικητής, απλώς τις εξαφάνισαν από τη μνήμη τους. Χάθηκε μια πολύ δυνατή ευκαιρία για την Κύπρο, ώστε το ώριμο κοινωνικό αίτημα για ανανέωση και εκσυγχρονισμό να εκφραστεί στο πρόσωπο του Γιάννου Κρανιδιώτη το 1998.

Ένα άλλο κεφάλαιο με ειδικό βάρος έχει άμεση σχέση με τη συστηματική πολεμική κατά του Γ. Κρανιδιώτη από το κυπριακό παλαιοκομματικό τοπίο. Αυτό το ζήτημα δεν αποτελεί μια αφορμή για μικρές διηγήσεις, αλλά είναι αιτία για σοβαρές αναλύσεις πάνω στα μεγάλα που μας περιβάλλουν.

Το κεντρικό σημείο της στρατηγικής Κρανιδιώτη – βήμα για βήμα ένταξη στην Ε.Ε. πολεμήθηκε συστηματικά από ορισμένους κομματικούς αρχηγούς. Έτσι, κάθε βήμα για την ένταξη στην Ε.Ε., αντιμετωπιζόταν με το σλόγκαν «αυτό είναι μικρό αντάλλαγμα», ή την ιδιοτελή παραγνώριση της αξίας του.

Η Τ.Ε. Κύπρου – ΕΟΚ (1988) έγινε με πολλές πιέσεις προς τη Λευκωσία. Τον επόμενο χρόνο (1988) είχαμε προεδρικές εκλογές και ορισμένοι υποψήφιοι, έβλεπαν προς τον Ε. Παπαϊωάννου για συνεργασίες και ψήφους.

Το 1995 η Συμφωνία της 6ης Μαρτίου, θεωρήθηκε ως ασήμαντη εξέλιξη αφού δεν ικανοποιούσε τις ασαφείς ή συγκεχυμένες επιδιώξεις των παλαιών πολιτικών.

Το 1999 (12/7) με την προβολή ενός νέου πλαισίου, έθεσε τις βάσεις για να διεκδικήσει η Ελλάδα στο Ελσίνκι ότι πιο σημαντικό για την Κυπριακή Δημοκρατία στις συνθήκες που δημιούργησε η Κολονία, την απρόσκοπτη ενταξιακή διαδικασία. Με την άσκηση της πολιτικής των διασυνδέσεων, οι «14» να συναινέσουν σε ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ε.Ε. και χωρίς επίλυση του Κυπριακού.

Στην πολιτική του αξιολόγηση, θα διαπιστώσει κάθε παρατηρητής των εξελίξεων πως ο Γ. Κρανιδιώτης μέσα στο σοσιαλιστικό κίνημα οικοδόμησε μια νέα κουλτούρα στηριγμένη στη συναίνεση, στον ορθολογισμό, και στον εφικτό αγώνα για την ανατροπή των τετελεσμενων της εισβολής. Έτσι έκτισε μια θεωρία και μια πρακτική που με έργα ακύρωσε την εικόνα ότι το σοσιαλιστικό κίνημα είναι ταυτισμένο με το άσπρο – μαύρο, την άρνηση, ή την ηρωϊκή περιχαράκωση.

Στις 11 Δεκεμβρίου το πλαίσιο Κρανιδιώτη θα είναι μαχητικά παρόν, στη Σύνοδο Κορυφής στο Ελσίνκι. Με το δικό του σχεδιασμό θα οργανώσει τη δράση του ο Κ. Σημίτης.

Στη συνολική πορεία για πλήρη ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ε.Ε. η μορφή του Γ. Κρανιδιώτη θα είναι διαρκώς παρούσα. Οι πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας έχουν κρίση και ωριμότητα. Γνωρίζουν ποιος τόλμησε στα δύσκολα, και έκανε πράξεις τις θεωρητικές συλλήψεις. Οι τουρκοκύπριοι, στα χρόνια που θα έρθουν θα κατανοούν ολοένα και περισσότερο πως η πιο σοβαρή μορφή της επαναπροσέγγισης ήταν και είναι η ευρωπαϊκή μας επιλογή. Αυτή είναι η πορεία που προσφέρει περισσότερες ευκαιρίες για όλους τους Κυπρίους, ως το μόνο υπαρκτό θεσμικό πλαίσιο – το ευρωπαϊκό – που είναι σε θέση να οικοδομήσει τη δημιουργική συνύπαρξη ανάμεσα σε διαφορετικές εθνικές ταυτότητες.

Επιλογικά, ο Γιάννος Κρανιδιώτης έθεσε τα θεμέλια, προκάλεσε την ιστορική κίνηση η Κυπριακή Δημοκρατία να εντάξει το δικό της πεπρωμένο στην πιο προοδευτική κοινότητα κρατών που έχει να παρουσιάσει η παγκόσμια ιστορία. Γι` αυτό και η πέννα του ιστορικού, θα τον αξιολογήσει με πλήρη τεκμηρίωση. Οραματιστής, διορατικός, ακούραστος, συστηματικός στη δράση του. Η αμηχανία, το σοκ που διαπέρασε το Κυπριακό ελληνισμό με την απώλεια του, είναι και η πιο δυνατή αξιολόγηση της προσωπικότητας του, γιατί ήταν αυθόρμητη, ειλικρινής και διακομματική.