Η αργόσυρτη συνταγματική αναθεώρηση
Σύμφωνα με ρεπορτάζ της Α. Ανδρέου στο ΚΥΠΕ «με 339 ψήφους υπέρ και 142 εναντίον εγκρίθηκαν οι συνταγματικές τροποποιήσεις στην τουρκική εθνοσυνέλευση, και αναμένεται στις αρχές Απριλίου να υποβληθούν σε δημοψήφισμα. Με βάση τις νέες τροποποιήσεις οι επόμενες βουλευτικές και προεδρικές εκλογές θα πραγματοποιηθούν ταυτόχρονα στις 3 Νοεμβρίου του 2019. Με βάση τις συνταγματικές τροποποιήσεις, ο αριθμός των βουλευτών στην τουρκική εθνοσυνέλευση θα αυξηθεί από 550 σε 600 και το δικαίωμα του εκλέγεσθαι θα μειωθεί από την ηλικία των 25 χρόνων στην ηλικία των 18. Οι εκλογές για την εθνοσυνέλευση θα γίνονται κάθε πέντε χρόνια αντί τέσσερα. Οι προεδρικές εκλογές θα γίνονται ταυτόχρονα με τις βουλευτικές κάθε πέντε χρόνια την ίδια μέρα.
Με τις νέες συνταγματικές τροποποιήσεις καταργείται η υποχρέωση του Προέδρου να διακόψει τη σχέση του με το κόμμα του. Ο Πρόεδρος θα πρέπει να έχει κλείσει τα 40 του χρόνια, να είναι απόφοιτος τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, να έχει τη δυνατότητα εκλογής στην τουρκική εθνοσυνέλευση, να εκλέγεται κατευθείαν από το λαό. Η θητεία του θα είναι πέντε χρόνια και θα μπορεί να εκλεγεί στην προεδρία το πολύ για δύο θητείες.
Ο Πρόεδρος θα μπορεί να κηρύττει κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Θα διορίζει και θα παύει τους αντιπροέδρους και Υπουργούς. Θα διορίζει και θα παύει τους διευθυντές δημόσιας υπηρεσίας σε ανώτατο επίπεδο, θα στέλνει τους αντιπροσώπους της Τουρκίας σε ξένα κράτη, θα δέχεται τους εκπροσώπους ξένων κρατών, θα εγκρίνει διεθνείς συμφωνίες.
Σε περίπτωση που το θεωρεί αναγκαίο θα μπορεί να παραπέμπει σε δημοψήφισμα νομοθεσίες, θα ορίζει την πολιτική εθνικής ασφάλειας και θα λαμβάνει τα απαραίτητα μέτρα. Θα μπορεί να αποφασίζει για τη χρήση των τουρκικών ένοπλων δυνάμεων. Θα μπορεί να εκδίδει προεδρικά διατάγματα σχετικά με την εκτελεστική εξουσία. Με τα διατάγματα θα διασφαλίζονται οι ανάγκες της εκτελεστικής εξουσίας και δεν θα περιλαμβάνουν τα θεμελιώδη δικαιώματα και τις ελευθερίες, ούτε τα πολιτικά δικαιώματα και ελευθερίες. Τα διατάγματα δεν θα αφορούν ζητήματα που ρυθμίζονται με νόμους και στην περίπτωση που ένα διάταγμα συγκρούεται με μια νομοθεσία θα εφαρμόζεται η νομοθεσία.
Σε περίπτωση που υπάρξει ισχυρισμός για διάπραξη αδικήματος εκ μέρους του Προέδρου τότε θα μπορεί να υποβάλλει πρόταση για έρευνα εναντίον του με απλή πλειοψηφία της βουλής. Η βουλή θα πρέπει το αργότερο σε ένα μήνα να συζητήσει την πρόταση και να λάβει απόφαση για έρευνα με μυστική ψηφοφορία 3/5» (ΚΥΠΕ, 21/1/17).
Η πρωτοβουλία της κυβέρνησης του ΚΑΔ για συνταγματική αναθεώρηση δεν φέρνει κάτι καινούριο στην πολιτική ζωή της Τουρκίας. Αντίθετα, εκτιμώ ότι ο περισσότερος συγκεντρωτισμός που συντελείται στο πρόσωπο του εκάστοτε προέδρου, αφαιρεί πόντους από το σύστημα που σχηματίζουν δομές που εκφράζουν αντίρροπες δυνάμεις μέσα από την ισχύ των checks ad balances. Η συνταγματική αναθεώρηση επενδύει σε μια νέα πρακτική που αδυνατίζει τη θεσμική ισορροπία ανάμεσα στις τρεις μορφές εξουσίας, ενισχύει την εκτελεστική σε βάρος της δικαστικής (λ.χ. ο υπουργός δικαιοσύνης προεδρεύει δικαστικού συμβουλίου), δίνει νέα προνόμια στην εκτελεστική εξουσία, αφαιρώντας δυνατότητες ελέγχου από τη νομοθετική.
Η ακύρωση του ρόλου που παίζει ο σημερινός πρωθυπουργός και η μεταφορά αρμοδιοτήτων στον πρόεδρο, δεν δημιουργεί μια καινούρια ισορροπία ισχύος, αντίθετα βοηθά στην υποβάθμιση του κριτικού ελέγχου και της σύγχρονης τάσης για ανάπτυξη που θα προκύπτει από αντίρροπες δομές συνεργασίας και ελέγχου. Η αναθεώρηση προκύπτει από μια λανθασμένη θεώρηση του παιγνίου της ισχύος: η κατίσχυση δεν προκύπτει από την τυπική αναφορά σε κείμενα, αλλά διασυνδέεται με την πραγματική πολιτική ισχύ των προσώπων, η οποία, κατά κανόνα, υπερισχύει της τυπικής πρόβλεψης σε συνταγματικά κείμενα όπως βεβαιώνουν διεθνή παραδείγματα όπως εκείνα του Ντε Γκολ ή του Καραμανλή.
Η Τουρκία κυριολεκτικά σπαταλά πολύτιμο αναπτυξιακό χρόνο για μια μορφή συντηρητικής αναθεώρησης. Το οικουμενικό αίτημα για αναθεώρηση του σημερινού συντάγματος που κρατάει από την εποχή του στρατηγού Εβρέν, κατέληξε σε μεγάλη πόλωση ανάμεσα στο ΚΑΔ και το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης (ΡΛΚ) και έτσι το κλίμα συναίνεσης που δημιουργήθηκε μετά την απόπειρα πραξικοπήματος στις 15 Ιουλίου 2016 έχει εξατμιστεί. Μπορεί το ΚΑΔ να κέρδισε ως σύμμαχο το ΚΕΔ του Μπαχτσελί, αλλά αυτό μάλλον αφαιρεί δυνάμεις από τη συνολική εικόνα του εγχειρήματος για αναθεώρηση του συντάγματος.
Δημιουργώντας πολωτικό κλίμα και μη έχοντας ισχυρούς αντιπάλους (λ.χ. όπως ο καθ’ έξιν loozer Κ. Κιλινζσάρογλου του ΡΛΚ) εμφανίζει τη συνταγματική μεταρρύθμιση ως ισοδύναμη με την «αναγέννηση» της Τουρκίας, εκατό χρόνια από τη δημιουργία της-2023. Κάτω, από τις σημερινές συνθήκες πόλωσης ο Τ. Ερτογάν θα περάσει τη συνταγματική αναθεώρηση, καθώς επιβάλλει την πολιτική του ηγεμονία κατά τρόπο σαρωτικό, οδηγώντας κάθε ταλαντευόμενο στο δικό του πολιτικό χώρο στην τελική στήριξη, μη αφήνοντας χώρο για ερωτηματικά ή «αμφιβολίες».
Λάρκος Λάρκου