Η «Συμμαχία των προθύμων» και το απρόθυμο μέλος

Οι «27» δεσμεύτηκαν στις 25 Μαρτίου 2017 στη Ρώμη ότι «θα καταστήσουμε την Ευρωπαϊκή Ένωση ισχυρότερη και πιο ανθεκτική, μέσα από ακόμα μεγαλύτερη ενότητα και αλληλεγγύη μεταξύ μας και μέσα από την τήρηση κοινών κανόνων. Η ενότητα είναι αναγκαιότητα, αλλά και ελεύθερη επιλογή μας. Το κάθε κράτος μόνο του, θα είχε περιθωριοποιηθεί από την παγκόσμια δυναμική. Μόνο αν είμαστε ενωμένοι μπορούμε να επηρεάσουμε τη δυναμική αυτή και να προστατεύσουμε τα κοινά μας συμφέροντα και αξίες. Θα προχωρούμε ενωμένοι, με διαφορετικούς ρυθμούς και ένταση όπου χρειάζεται, αλλά πάντα προς την ίδια κατεύθυνση, όπως έχουμε κάνει και στο παρελθόν, τηρώντας τις Συνθήκες και διατηρώντας πάντα ανοιχτή την πόρτα σε εκείνους που θα θελήσουν να συμμετάσχουν αργότερα. Η Ένωσή μας είναι ενιαία και αδιαίρετη».

Το ζήτημα των σχέσεων Κύπρου-ΕΕ μέσα από το πρίσμα της Διακήρυξης της Ρώμης σχολιάζει ο συγγραφέας Π. Παύλου. Γράφει, μεταξύ άλλων, ότι «ανήκουμε σε μια οικογένεια κρατών που αλλάζει. Έτσι κι αλλιώς, η Ε.Ε. είναι μια διαρκής διαπραγμάτευση, μια διαρκής εξέλιξη. Αλλά τώρα βρισκόμαστε μπροστά σε ένα άλμα: Ξεκινά το τρένο της αναδιάρθρωσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και η κυρίαρχη δυναμική οδηγεί σε ένα ευέλικτο σχήμα επάλληλων κύκλων. Οι χώρες που θέλουν να προχωρήσει σε τομείς όπως η εξωτερική και εσωτερική πολιτική, η άμυνα και η ασφάλεια, οι δομές και η οικονομία, θα αποτελούν τον σκληρό πυρήνα. Και δεν θα εμποδίζονται πια από τους υπολοίπους, δηλαδή από τις χώρες που είναι λιγότερο πρόθυμες ή εντελώς απρόθυμες…

Η Κύπρος μπορεί άραγε να βρίσκεται στον αυριανό σκληρό πυρήνα της Ευρώπης; Υπάρχουν αντικειμενικές δυσκολίες για κάτι τέτοιο: (α) Είμαστε ένα πολύ μικρό κράτος, ένα νησί γεωγραφικά αποκομμένο από την ευρωπαϊκή ήπειρο. (β) Βρισκόμαστε στο απώτατο ανατολικό σημείο του ευρωπαϊκού χάρτη, μέσα σε μια γειτονιά που φλέγεται. Αυτές οι δυσκολίες θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν, αν δεν υπήρχαν τα τρία υποκειμενικά εμπόδια:

1. Συμπεριφερόμαστε ως φιλοξενούμενοι της Ε.Ε., όχι ως μέλος. Η χρόνια ανικανότητα να αντιληφθούμε πώς πραγματικά λειτουργεί και ποια κουλτούρα προάγει μας δημιουργεί μιαν όλο και μεγαλύτερη πολιτισμική απόσταση. Αυτή με τη σειρά της μας κάνει αδιάφορους για τον θεσμό, και πανέτοιμους να κολλήσουμε στα ψεγάδια του.
2. Λόγω εθνοκεντρικής μονομανίας, αντιμετωπίζουμε τη συμμετοχή μας στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα ως μονοκαλλιέργεια: Η Ε.Ε. έχει νόημα μόνον εφόσον μας στηρίζει στο Κυπριακό. Όταν δεν το κάνει όσο θα θέλαμε, βγαίνουμε στον κήπο και πετάμε πέτρες στα τζάμια. Όταν το κάνει, απλά καθόμαστε απαθείς σε μια γωνιά στο πίσω δωμάτιο. Δεν συζητούμε για τα μεγάλα ζητήματα, δεν παράγουμε θέσεις, δεν συμμετέχουμε….
3. Με άλυτο το Κυπριακό δεν υπάρχουν οι προϋποθέσεις για να  ενταχθούμε στον αυριανό σκληρό πυρήνα της Ε.Ε.. Ούτε οικονομικά, ούτε δομικά ως κράτος…»

Θεωρώ ότι η ανάλυση του Π. Παύλου συνιστά μια πολύ ρεαλιστική προσέγγιση στα πράγματα. Η Κύπρος δεν μπορεί να παίξει στο μεγάλο επίπεδο που οριοθετεί η Νέα Συνθήκη της Ρώμης, δεν μπορεί να λάβει μέρος στον σκληρό πυρήνα της γιατί η ίδια δεν μπορεί να ξεμπλοκάρει το δικό της Γόρδιο Δεσμό. Η μη επίλυση του κυπριακού την τοποθετεί στη θέση του ουραγού, η ίδια παραμένει ένα θεσμικό ερωτηματικό για τη συνολική λειτουργία της ΕΕ.

Πώς θα πείσεις ότι κατανοείς πού ακριβώς συμμετέχεις όταν επί 13 χρόνια δεν αξιοποιείς τα «εργαλεία ΕΕ» για να λύσεις το κυπριακό; Μερικοί στη Λευκωσία διαθέτοντας καλή σχέση από χιούμορ κάνουν λόγο για την Κύπρο ως παράγοντα σταθερότητας στην περιοχή μας. Κάνουν πως δεν καταλαβαίνουν ότι μια χώρα που η  ίδια παραμένει υπό κατοχή, και εξαιτίας αυτής, δεν συμμετέχει στη Συνθήκη Σέγκεν, μπλοκάρει τις συνέργειες ΕΕ με τον «Συνεταιρισμό για την Ειρήνη» και έτσι είναι ένας παράγοντας αστάθειας και ερωτηματικών στην περιοχή, συνεπώς δεν διαθέτει τα κατάλληλα εργαλεία για να παίξει σοβαρά στα ζητήματα άμυνας και ασφάλειας στους τομείς μιας οργανωμένης ευρωπαϊκής πολιτικής   συνεργασίας.

Η επιλογή των κρατών-μελών να προχωρήσουν σε μια νέα διάρθρωση της ΕΕ είναι γνωστή. Την 1η Μαρτίου με τη «Λευκή Βίβλο» που παρουσίασε η Επιτροπή, ο Πρόεδρός της Ζαν Κλοντ Γιούνκερ καταθέτει πέντε πιθανά σενάρια για την εξέλιξη της κατάστασης της ΕΕ μέχρι το 2025. Το τρίτο σενάριο προβλέπει ότι «τα κράτη – μέλη που το επιθυμούν μπορούν να προχωρήσουν περισσότερο από τα άλλα, σε συγκεκριμένους τομείς, σχηματίζοντας συμμαχίες των προθύμων».

Σε αυτό το σενάριο, το οποίο προσωπικά θεωρώ ως το επικρατέστερο (και με πολιτικούς όρους το καλύτερο), η Κύπρος δεν έχει, ούτε να πει, ούτε να κάνει κάτι. Θα ζει στο περιθώριο των εξελίξεων, ενώ θα έχει τυπικές παρουσίες στις Συνόδους Κορυφής, γιατί δεν μπορεί να ανήκει «στα κράτη – μέλη που μπορούν να προχωρήσουν περισσότερο από τα άλλα, σε συγκεκριμένους τομείς, σχηματίζοντας συμμαχίες των προθύμων».

Σε αυτή την εξέλιξη η Κύπρος θα μένει στάσιμη, συνεπώς θα είναι μέλος του «δεύτερου κύκλου» των χωρών-μελών, αδύναμη να ανταποκριθεί στις προϋποθέσεις που θα τίθενται από τις «συμμαχίες των προθύμων». Ένας εταίρος που δεν μπορεί να κατανοήσει τους όρους διεξαγωγής του παιχνιδιού μένει στάσιμος, στην πράξη κάνει βήματα πίσω, καθώς την ίδια στιγμή θα προχωρούν οι υπόλοιποι που θέλουν και μπορούν να ανήκουν στον κύκλο των προθύμων.

Επιλογικά, επανέρχομαι στο κείμενο της Ρώμης:

«Μια ισχυρότερη Ευρώπη στην παγκόσμια σκηνή: μια Ένωση που θα διευρύνει τις υφιστάμενες εταιρικές σχέσεις, θα οικοδομεί νέες και θα προάγει τη σταθερότητα και την ευημερία στην άμεση γειτονία της ανατολικά και νότια, αλλά και στη Μέση Ανατολή, στην Αφρική και παγκοσμίως? μια Ένωση έτοιμη να αναλάβει περισσότερες ευθύνες και να συνδράμει για τη δημιουργία μιας περισσότερο ανταγωνιστικής και ολοκληρωμένης αμυντικής βιομηχανίας? μια Ένωση που θα δεσμεύεται να ενισχύει την κοινή της ασφάλεια και άμυνα, και σε συνεργασία και συμπληρωματικά με τον Οργανισμό Βορειοατλαντικού Συμφώνου λαμβάνοντας υπόψη τις εθνικές συνθήκες και τις νομικές δεσμεύσεις? μια Ένωση που θα συμμετέχει ενεργά στα Ηνωμένα Έθνη και θα προστατεύει ένα πολυμερές σύστημα που θα βασίζεται σε κανόνες, θα είναι υπερήφανη για τις αξίες της και θα προστατεύει τους πολίτες της, θα προωθεί το ελεύθερο και δίκαιο εμπόριο καθώς και μια θετική παγκόσμια πολιτική για το κλίμα. Θα επιδιώξουμε τους στόχους αυτούς πεπεισμένοι ότι το μέλλον της Ευρώπης βρίσκεται στα χέρια μας και ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί το καλύτερο μέσο για την επίτευξη των στόχων μας».

Λάρκος Λάρκου