Ξανθές ειδήσεις

Είναι πρόβλημα για το δημοκρατικό σύστημα διακυβέρνησης οι ψευδείς ειδήσεις; Θετική απάντηση δίνει το 85 % των Ευρωπαίων. Έκπληξη αποτελεί το γεγονός πως «το 91% των Κυπρίων θεωρούν ότι οι ψευδείς ειδήσεις (fake news) αποτελούν πρόβλημα για τη χώρα τους». Σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο που δημοσιεύτηκε στις Βρυξέλλες στις 2013 Μαρτίου, «το 69% των Κυπρίων θεωρούν ότι τα fake news είναι σίγουρα πρόβλημα και το 22% θεωρούν ότι είναι «πρόβλημα σε κάποιο βαθμό», καταλαμβάνοντας την πρώτη θέση μεταξύ των ερωτηθέντων στην ΕΕ. Τη δεύτερη θέση καταλαμβάνουν οι ερωτηθέντες στην Ελλάδα με ποσοστά 63 και 27% αντίστοιχα». Στο ρεπορτάζ του Α. Αθανασίου στο ΚΥΠΕ «το 38 % των Κυπρίων θεωρεί ότι οι δημοσιογράφοι είναι αυτοί που πρέπει να τα σταματήσουν, με το 31 % να θεωρεί πως δράση πρέπει να αναλάβουν οι εθνικές αρχές ή οι ίδιοι οι πολίτες. Την ίδια ώρα το 78% των Κυπρίων θεωρούν ότι είναι πολύ ή σχετικά βέβαιοι πως μπορούν να τα εντοπίσουν, ενώ το ίδιο ποσοστό βρίσκεται στο 71% στο μέσο όρο της ΕΕ.
Οι μισοί από τους ερωτηθέντες στην ΕΕ απάντησαν ότι έχουν εντοπίσει fake news τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα, τη στιγμή που το ίδιο ποσοστό στην Κύπρο είναι 61% (45% απαντά πως αντιμετωπίζει fake news κάθε μέρα, 16% τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα και 20% πολλές φορές το μήνα)».

Οι ψευδείς ειδήσεις έχουν εύκολο ορισμό. Το Ινστιτούτο Reuters για τη Μελέτη της Δημοσιογραφίας στο Πανεπιστήμιο του Οξφορντ αναφέρει ότι «ο όρος fake news αναφέρεται σε κατασκευασμένες πληροφορίες που κυκλοφορούν εν γνώσει του συντάκτη και παρουσιάζονται ως έγκυρες ειδήσεις με σκοπό τη χειραγώγηση των αναγνωστών». Ωστόσο, τα γεγονότα δείχνουν πως ενώ ο όρος έχει ευδιάκριτο ορισμό, στην πράξη, έχει αποκτήσει έναν πιο πολύπλοκο, συνεπώς πιο δυσδιάκριτο χαρακτήρα.

Η Κύπρος μπορεί να δώσει αρκετά δείγματα γραφής που συνδέονται με την καθημερινή πολιτική επικαιρότητα. Οι παραπλανητικές ειδήσεις συχνά αλληλολησυμπληρώνονται από εκείνες τις ειδήσεις που δημιουργούν «ψευδείς αισθήσεις», ένα είδος ειδήσεων που πρωταγωνιστεί στην επικαιρότητα γύρω από το κυπριακό και τα θέματα ενέργειας. Με αφορμή την παρεμπόδιση ερευνητικής γεώτρησης της ΕΝΙ από τουρκικά πολεμικά πλοία, αναπτύχθηκε μια παραγωγή ειδήσεων με στόχο τη δημιουργία μιας «ψευδούς αίσθησης» στην κοινή γνώμη. Οι «ψευδείς αισθήσεις» συχνά προκύπτουν με μορφή «εκτιμήσεων».

Παραδείγματα:
Η Τουρκία δεν θα ανανεώσει την NAVTEX-έγινε το αντίθετο. Η ιταλική κυβέρνηση θα αντιδράσει-δεν είπε κάτι. Η ΕΝΙ θα συνεχίσει τις έρευνες την ίδια περίοδο, με διάλειμμα μερικών ημερών-το ερευνητικό πλοίο αποχώρησε. Στη συνέχεια: πολεμικά πλοία των ΗΠΑ έρχονται στην Α. Μεσόγειο για να στηρίξουν έρευνες της ExxonMobil-εκπρόσωπος του Πενταγώνου μίλησε για προγραμματισμένες από καιρό ασκήσεις με το Ισραήλ. Ακολουθούν φήμες περί αγοράς νέων όπλων από τη ρωσική πολεμική βιομηχανία-καμιά επιβεβαίωση. Με τη  μορφή «εκτίμησης»: ο νέος αμερικανός Υπουργός Εξωτερικών Μ. Πομπέo θα είναι «σκληρός» έναντι της Τουρκίας-κάτι που θα διαψευσθεί με την πρώτη του επίσκεψη στην Άγκυρα. Οι 20λεπτες ασυναρτησίες του αντιναυάρχου του ελληνικού ναυτικού Γ. Δεμέστιχα στην πρωινή ενημερωτική ζώνη της τηλεόρασης του ΡΙΚ στις 14 Μαρτίου. Εκτιμήσεις ότι Αθήνα και Λευκωσία θα ασκήσουν βέτο στη Σύνοδο Κορυφής ΕΕ-Τουρκίας στη Βάρνα στις 26 Μαρτίου-κάτι που δεν προκύπτει από τη θεσμική λειτουργία της ΕΕ.

Η διακίνηση παραπλανητικών ειδήσεων παρηγορεί μόνο για μια ημέρα την ε/κ κοινή γνώμη αλλά την επομένη τα πράγματα παραμένουν ίδια, αν δεν χειροτερεύουν.  Αυτή η μεταφυσική ερμηνεία εξελίξεων πάει πολύ πίσω στην νεοκυπριακή παράδοση: γέροντες, όσιοι, δίκτυα συνεργασιών με Μονές στο Άγιον Όρος, επιτόπιοι Μητροπολίτες, όπως ο Μόρφου Νεόφυτος, με έφεση στην πρόβλεψη πολέμων ανάμεσα στη Ρωσία και την Τουρκία, οι οποίοι κατά κανόνα διαρκούν τρεις ημέρες. Όλους τους κερδίζει η Ρωσία και σε όλους διαλύεται η Τουρκία.

Οι «ψευδείς» αισθήσεις παρέχουν σε ένα μέρος της ε/κ κοινής γνώμης κάποια ανακούφιση από τις δυσκολίες που μάς περιβάλλουν, αλλά η πραγματικότητα περιπλέκεται ακόμα περισσότερο. Αυτή η παράδοση έπαιζε έναν ρόλο σε προηγούμενες εποχές όπως εκείνη στα χρόνια της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Μέσα σε αυτήν, και μέσα σε συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες αναπτύχθηκε η πιο διάσημη ψευδής είδησης της εποχής: αυτή περί του «ξανθού γένους» και της αναγένννησης των ελλήνων με το βοήθειά του, αφού κατ’ αυτήν το ξανθό γένος (ρωσικό) θα κατανικούσε τον οθωμανικό στρατό και θα έτσι θα επέβαλλε την αναβίωση μιας νεοελληνικής βυζαντικής αυτοκρατορίας εκτεινόμενης μέχρι την «κόκκινη μηλιά», μια απροσδιόριστη γεωγραφικά περιοχή, στα ανατολικά της Μ. Ασίας.

Πάνω σε μιαν τέτοια παράδοση μπορεί με μεγάλη άμεση να επεκταθεί η σημερινή υπόθεση με τις «ξανθές ειδήσεις». Μια κοινωνία που έχει εκπαιδευτεί στην «πλαστή» ερμηνεία της πραγματικότητας, εύκολα ακούει «ξανθές ειδήσεις», και ακόμα πιο εύκολα σιωπά παρά το γεγονός ότι «το 91% των Κυπρίων θεωρούν ότι οι ψευδείς ειδήσεις (fake news) αποτελούν πρόβλημα για τη χώρα τους».

Αυτή η κουλτούρα ωθεί σε απλουστεύσεις, σε παραπλανητικές ερμηνείες, σε παραμυθίες, ικανές μόνο να νομίζουμε ότι κερδίζουμε λίγο χρόνο, μέχρι να φτάσουμε στην επόμενη οπισθοδρόμηση. Οι «ξανθές» ειδήσεις ανθίζουν σε περιόδους στις οποίες υποχωρεί η ορθολογική σκέψη και απουσιάζει ένα μεγάλο σχέδιο που να ενώνει και ταυτόχρονα να κινητοποιεί μιαν κοινωνία για να το κατακτήσει. Οι «ξανθές» ειδήσεις κερδίζουν μέρος της δημιοσιότητας όταν η κοινή γνώμη χαμηλώνει τον πήχυ των προσδοκιών της και εμφανίζει τάσεις αμυντικής συμπεριφοράς απέναντι σε όσα δεν μπορεί ή δεν θέλει να αντιμετωπίσει.

Ψευδείς ειδήσεις βλέπουμε σε όλες τις χώρες. Συνιστούν ένα ευρύτατα διαδεδομένο τρόπο για να περάσει μια θολή πολιτική στόχευση Αλλά οι ψευδείς ειδήσεις στην Ολλανδία ή Βραζιλία έχουν τελείως διαφορετικό χαρακτήρα από όσες παραπλανητικές  συμβαίνουν στην Κύπρο. Είναι άλλο θέμα να κτίζονται καριέρες με τη διακίνηση μιας ψευδούς είδησης, λ.χ. στην Ισπανία, και είναι τελείως διαφορετικό να διακινούνται «ξανθές» ειδήσεις με την «ευγενή» φιλοδοξία να μείνουμε «ευτυχισμένοι» στη μισή Κύπρο!

Λάρκος Λάρκου