Kύπρος-Ευρωπαϊκή Ένωση: Προκλήσεις και Προσδοκίες

Στις 23 Νοεμβρίου 2001 η Τουρκική Εθνοσυνέλευση συζήτησε για δυο ημέρες το Κυπριακό. Η πρωτοβουλία προήλθε από 163 βουλευτές, και η κεκλεισμένων των θυρών συνεδρίαση δεν μπορούσε να κρύψει το γεγονός πως η Τουρκία βρίσκεται μπροστά σε πραγματικά διλήμματα: Με άλλα λόγια η Άγκυρα πρέπει να πάρει αποφάσεις. Οι επιδόσεις της στους τομείς της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της οικονομίας είναι πολύ πίσω. Είναι η 13η χώρα στις 13 υποψήφιες για ένταξη στην Ε.Ε. Ταυτόχρονα στηρίζει την αδιάλλακτη γραμμή Ντενκτάς στο κυπριακό, και έτσι ο φαύλος κύκλος μεγαλώνει.

Ένα πολύ συγκεκριμένο πλαίσιο εξελίξεων διατύπωσε η Ε.Ε. στις 13 Νοεμβρίου 2001. Στις Εκθέσεις Προόδου για όλες τις υποψήφιες προς ένταξη χώρες, η Ε.Ε. είναι πολύ σαφής:

1. H Kύπρος διατηρεί τη πρώτη θέση στις υπό ένταξη χώρες (έχει κλείσει 23 στους 29 φακέλλους). Μένουν να γίνουν ακόμα πολλά, ιδιαίτερα στους τομείς της φορολογίας, των τηλεπικοινωνιών, της νομοθετικής προσαρμογής. Το Ελσίνκι είναι μια πολύ δυνατή βάση για τις επόμενες εξελίξεις, γιατί αποσυνδέει την ένταξη από τη λύση στο Κυπριακό.
2. Η Τουρκία, ενώ κάνει ορισμένα βήματα προόδου για νομικές και συνταγματικές αλλαγές, παραμένει ακίνητη στο Κυπριακό, διατηρεί τις διακρίσεις κατά των Κούρδων και το Συμβ.Εθνικής Ασφαλείας παραμένει κυρίαρχο στοιχείο στη δομή εξουσίας της Τουρκίας. Ο πληθωρισμός κινείται στο 80%. Η Ε.Ε. ζητά νέα σχέση κρατικού-ιδιωτικού τομέα, φιλελευθεροποιήσεις, δομικές αλλαγές. Στη πραγματικότητα αυτό που είναι σε αδιέξοδο, είναι το σύστημα εξουσίας που διαμόρφωσε ο Κεμάλ Αττατούρκ (πανίσχυρος κρατικός τομέας , αδύναμη κοινωνία πολιτών , καταστολή, κρίση ταυτότητας).
3. Για όλους εμάς, το βασικό στοιχείο στη δράση μας δεν είναι το μικρό ή το επιμέρους. Το Σοσιαλιστικό Κίνημα μπορεί να έχει πλαίσια κινήσεων, καθαρή στρατηγική, συγκεκριμένους στόχους.

Το Ευρωπαϊκό πλαίσιο είναι ο κατ΄ εξοχήν προνομιακός χώρος. Είναι η βάση των κινήσεων μας. Οι παγκόσμιες εξελίξεις επιβάλλουν συνεργασίες, κοινές προσπάθειες, για κοινούς σκοπούς. (κοινό νόμισμα, χρηματοδοτήσεις, κοινές αξίες, κοινή αμυντική πολιτική)

Για τη Κύπρο είναι ακόμα πιο καθαρό πως το Ευρωπαϊκό πεδίο είναι το πιο προνομιακό πεδίο για να αντιμετωπίσουμε τη Τουρκική επιθετικότητα, τη κατοχή, τις νέες απειλές. Είναι προς το συμφέρον όλης της Κύπρου, να αναπτύσσεται μια Τουρκία με σταδιακή προσαρμογή στο ευρωπαϊκό περιβάλλον. Αυτή η προσαρμογή πρέπει να εξελίσσεται πάνω σε καθαρές συνεννοήσεις. Όχι να προσαρμόζεται η Ε.Ε. στις απαιτήσεις της Άγκυρας, αλλά η Τουρκία να προχωρεί βήμα με βήμα στο Ευρωπαϊκό της στοίχημα.

Σήμερα, μέσα στη Τουρκία το στοίχημα αυτό είναι κυρίαρχο σε όλα τα επίπεδα της Τουρκικής κοινωνίας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι παρούσα στις συζητήσεις, στις συγκρίσεις, στις προσδοκίες πολλών Τούρκων. Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό. Εάν δεν αλλάξουν οι συσχετισμοί δυνάμεων μέσα στη Τουρκία υπέρ των “Ευρωπαϊστών”, ο Αττίλας θα ενισχύεται και ο Ντενκτάς θα κυριαρχεί με άλλο, ίσως, όνομα.

Σήμερα το πάνω χέρι το έχουν οι Στρατηγοί. Μακροπρόθεσμα, οι συσχετισμοί θα αλλάξουν. Οι δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης (ανοικτά σύνορα, υψηλή τεχνολογία, επανάσταση των επικοινωνιών) πιέζουν όλες τις χώρες, πιέζουν και τη Τουρκία. Επίσης οι ενώσεις των βιομηχάνων, μέρος των πανεπιστημίων, τμήματα σε πολλά κόμματα, πιέζουν για αλλαγές και πρόοδο ώστε η Τουρκία να μην είναι ο ουραγός στις Ευρωπαϊκές ανακατατάξεις.

Οι θετικές απόψεις της μεγάλης πλειοψηφίας των Τουρκοκυπρίων απέναντι στην Ε.Ε. είναι η πιο δυνατή διαφωνία τους με το καθεστώς Ντενκτάς. Αυτό από μόνο του δεν επιλύει προβλήματα γιατί οι Τουρκοκύπριοι δεν μπορούν να κάνουν ελεύθερες επιλογές. Να γιατί στις προτεραιότητες της Κυπριακής κυβέρνησης το ζήτημα των Τουρκοκυπρίων πρέπει να έχει κεντρική θέση (επικοινωνία, επαφή με τις Ευρωπαϊκές ιδέες, αλλαγή κλίματος).

Ο χρόνος λειτουργεί υπέρ του Ευρωπαϊκού κινήματος στη Τουρκία. Είναι γι΄αυτό που η Κυπριακή Δημοκρατία μπορεί να δημιουργήσει συσχετισμούς δυνάμεων, που θα θέσουν το χρόνο στην υπηρεσία των οικουμενικών αξιών (διεθνές δίκαιο, ελεύθερη διακίνηση, ανθρώπινα δικαιώματα, Ευρωπαϊκό κεκτημένο). Το κείμενο του Ελσίνκι δίνει κατευθύνσεις σε κάθε περίπτωση. Η αδιαλλαξία του Ντενκτάς είναι πλήρης, όπως επαναβεβαιώνει η επιστολή του στον Κ.Ανάν στις 12 Νοεμβρίου 2001.

΄Ετσι, τα σενάρια είναι πολύ ρεαλιστικά. Οι θέσεις Ντενκτάς δεν οδηγούν σε λύση. Το Ελσίνκι θα λειτουργήσει με τη Κυπριακή Δημοκρατία να εντάσσεται στο σύνολο της στην Ε.Ε. (νομικά όλη η επικράτεια θα είναι μέλος της Ε.Ε.) Έτσι οι απειλές Ετσεβίτ για “προσάρτηση” των κατεχομένων στη Τουρκία το 2004/5, είναι μια κίνηση μέσα σε αντιφάσεις.

Στη πράξη ένα υποψήφιο κράτος (Τουρκία), απειλεί να προσαρτήσει (annexation) τμήμα του ευρωπαϊκού χώρου της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Ταυτόχρονα, στον ίδιο Ευρωπαϊκό χώρο επιθυμεί να ενταχθεί και η ίδια η Τουρκία!! Αυτές οι λογικές είναι αντιφατικές, παράλογες, πρακτικά και νομικά ανεφάρμοστες. Μια πολύ πιθανή εξήγηση των πιο πάνω είναι η εξής:

H Τουρκία πιέζει μέσω Κύπρου για να κερδίσει ορισμένα ανταλλάγματα από την Ε.Ε.

1. Να ορίσει η Ε.Ε. χρονικό πλαίσιο για έναρξη διαπραγματεύσεων ένταξης.
2. Να βρεθεί ειδική φόρμουλα συμμετοχής της στον Ευρωπαϊκό στρατό και
3. Να προσεγγιστεί περισσότερο με γεωπολιτικά κριτήρια, παρά με θεσμικά/ευρωπαϊκά όπως λ.χ. τα κριτήρια της Κοπεγχάγης.

Όλα τα στοιχεία οδηγούν στο συμπέρασμα πως πολύ σύντομα (2003-5) θα είμαστε παίκτες και θεατές μιας πολύ ισχυρής προσπάθειες για λύσεις στις τριγωνικές σχέσεις Τουρκίας-Κύπρου-Ε.Ε. ΄Ενα “Μεγάλο Ελσίνκι” με νέα περιεχόμενα, νέο υλικό, με περισσότερο Ευρωπαϊκό χρώμα. Αυτό το υπό διαμόρφωση σχέδιο έχει ορισμένα μη διαπραγματεύσιμα στοιχεία. Η Τουρκία μπορεί λ.χ. να αρχίσει διαπραγματεύσεις ένταξης μόνο εάν προωθήσει με πραγματικά έργα και κείμενα την επίλυση του Κυπριακού. Αυτό είναι το κλειδί για τις Κυπροτουρκικές σχέσεις, δηλαδή η επίλυση του Κυπριακού με βάση το Ευρωπαϊκό κεκτημένο και τις ψηφισμένες θέσεις, του ΟΗΕ. Μια τέτοια εξέλιξη θα δώσει νέα ώθηση στις σχέσεις Κύπρου-Τουρκίας, Ελλάδας-Τουρκίας, Ε.Ε.-Τουρκίας.

Η Τουρκία έχει μπροστά της 2-3 χρόνια για να οριστικοποιήσει τις επιλογές της. Η Ε.Ε. δίνει το πλαίσιο, δημιουργεί ρεαλιστικές προσδοκίες, οικοδομεί ευκαιρίες. Εάν η Τουρκία επιλέξει την ακινησία, το Ελσίνκι είναι μια σοβαρή κίνηση προς τα εμπρός. Η Κυπριακή Δημοκρατία θα ενταχθεί στο σύνολο της στην Ε.Ε. γεγονός που θα ενισχύσει σημαντικά τη θέση της Κύπρου τόσο απέναντι στη Τουρκία, όσο και στους νέους συσχετισμούς δυνάμεων μέσα στην Ε.Ε. Εάν η Τουρκία ενδιαφέρεται για μια θέση στο κόσμο της Ε.Ε., έχει μπροστά της ένα πολύ δυνατό διαβατήριο. Η επίλυση του Κυπριακού είναι το διαβατήριο για να είναι η Τουρκία μέρος της νέας Ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής.

Το Κίνημα Σοσιαλδημοκρατών διαμορφώνει πολιτικές γύρω από τις εξελίξεις που έρχονται. Με αυτοπεποίθηση, με καθαρούς στόχους, με ενότητα και κοινές δράσεις μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι. Η ελπίδα είναι δική μας υπόθεση.