Λωζάνη, Χάγη, Γενεύη…

Η πρόσφατη κόντρα Τσαβούσογλου-Δένδια έφερε στην επικαιρότητα όλο το πλέγμα των διαφορετικών προσεγγίσεων ανάμεσα στην Αθήνα και την Άγκυρα. Σύμφωνα με την ελληνική κυβέρνηση «διεθνώς προβάλλουμε τις θέσεις μας, που βασίζονται στις Ευρωπαϊκές αξίες και στο διεθνές δίκαιο». Ποιος όμως αποφάσισε ότι οι ελληνικές θέσεις είναι εξ΄ορισμού ταυτόσημες με το διεθνές δίκαιο; Επιχειρώ μια πυκνή σύνοψη, η οποία δείχνει πως τα πράγματα είναι πολύ πιο σύνθετα:

1. Σε μη οριοθετημένες θαλάσσιες ζώνες αποφεύγεται η υποθαλάσσια έρευνα. Συνεπώς η Άγκυρα έπραξε λάθος στέλλοντας το «Ουρούτς Ρέις» για έρευνες. Ήταν σε ελληνική υφαλοκρηπίδα; Προφανώς όχι! Θαλάσσια δικαιοδοσία προκύπτει μόνο με οριοθέτηση μετά από διμερή συμφωνία ή με μεσολάβηση του Διεθνούς Δικαστηρίου στη Χάγη.
2. Χωρικά ύδατα. Ρεπορτάζ Β. Νέδος: «Η Ελλάδα τασσόταν υπέρ μιας κλιμακωτής επέκτασης (6, 8, 9 και 12), ώστε να μην εμποδίζεται η διεθνής ναυσιπλοΐα, ενώ η τουρκική πλευρά είχε μια διαφορετική ερμηνεία, καθώς εξέφραζε ενστάσεις για την κλιμακωτή επέκταση, τασσόμενη αλλού υπέρ των 6 και αλλού υπέρ των 12 ν.μ. Σε περίπτωση συμφωνίας, αναλόγως θα προσαρμοζόταν και ο εναέριος χώρος (ως γνωστόν η Ελλάδα έχει παντού εναέριο χώρο 10 ν.μ.). Παρά τις διαφορές που υπήρχαν, το 2003 είχε διαμορφωθεί μια εικόνα πιθανής συμφωνίας, ώστε να κλείσει για τα χωρικά ύδατα, αλλά και να γίνει από κοινού προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης», Πηγή: «Το χρονικό της αθόρυβης διπλωματίας για το Αιγαίο. Οι συζητήσεις με την Άγκυρα από το 2002». «Καθημερινή»,  16 Ιουνίου 2019.
3. Σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λωζάνης, άρθρο 13 «καμμία ναυτική βάση και κανένα οχυρό δεν θα εγκαθιδρυθεί στα νησιά Μυτιλήνη, Χίο, Σάμο και Ικαρία. Ελληνικά πολεμικά δεν θα πετούν πάνω από τις ακτές της Ανατολίας. Αντίστοιχα η τουρκική κυβερνηση θα απαγορεύσει σε στρατιωτικά της αεροσκάφη να πετούν πάνω από τα προαναφερθέντα νησιά». (Πηγή «Ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους. Κυριώτερες συμφωνίες και συμβάσεις» σελ. 130-έκδοση ελληνικού υπεξ, τμήμα ιστορικών αρχείων» εκδόσεις, Καστανιώτης, 1999).
   Η Ελλάδα, μετά την εισβολή στην Κύπρο, ορθά πράττοντας, στρατικοποίησε τα νησιά, επικαλούμενη το υπέρτερο δικαίωμα στην άμυνα. Σήμερα, δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ως ένα απομονωμένο ζήτημα, αλλά μόνο μετά από προηγούμενη επίλυση στα μείζονος σημασίας κεφάλαια.
4. Η Συνθήκη της Λωζάνης αναφέρεται σε «μουσουλμανική μειονότητα» στη Δ. Θράκη. Η μειονότητα αυτή συντίθεται από τούρκους, πομάκους και ρομά. Όλοι έχουν το δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό. Το ΕΔΑΔ έχει καταδικάσει την Ελλάδα για τον τρόπο που χειρίζεται πτυχές του ζητήματος. Η Λωζάνη δεν αλλάζει, αλλά τις σύγχρονες λύσεις τις οριοθετούν οι «γραμμές» που διαμορφώνει το ΕΔΑΔ, συν η δυνατότητα εκλογής μουφτή από τους ίδιους και όχι με επιλογή απο το ελληνικό υπεξ. Η Ελλάδα είναι μέλος της ΕΕ από το 1981 και αυτό το δεδομένο μπορούσε να ενισχύσει την γενικότερη αντίληψή της για τα μειονοτικά δικαιώματα και το κράτος δικαίου.
5. Μια είναι η διαφορά στο Αιγαίο, όπως λέει ο Δένδιας ή μήπως δεν διάβασε καλά τις δηλώσεις που ο ίδιος έκανε μπροστά στον Τσαβούσογλου; Διάβασε σημεία από μια κανονική λίστα! Για να οριοθετήσεις την υφαλοκρηπίδα, πρώτα οριοθετείς τα χωρικά ύδατα για να γνωρίζεις από πού ξεκινά η έκτασή της. Λύσεις υπάρχουν, αν, βέβαια, το επιδιώκεις και αν δεν λες «θέλω Χάγη» αλλά πράττεις οτιδήποτε είναι δυνατό να την σαμποτάρει. Η κατεύθυνση του 2003 παραμένει σημαντική – «παρά τις διαφορές που υπήρχαν, το 2003 είχε διαμορφωθεί μια εικόνα πιθανής συμφωνίας…για να γίνει από κοινού προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης».
6. Οι σχέσεις Ελλάδα-Τουρκίας συχνά διέρχονται μέσα από τις εξελίξεις στο κυπριακό ή τις μη εξελίξεις του. Τελευταίο παράδειγμα η ουσιαστικά μη συμμετοχή της ΕΕ στην άτυπη διάσκεψη για την Κύπρο στις 27 Απριλίου. Την ΕΕ θα εκπροσωπήσει η Angelina Eichhorst, διευθύντρια στην Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ) αλλά δεν θα είναι μέρος της άτυπης, ούτε θα λάβει μέρος στην εναρκτήρια δεξίωση, ούτε στο δείπνο! Σημειώνω ότι στη Σύνοδο για την Κύπρο στη Γενεύη (1/2017) ήταν παρών ο ίδιος ο πρόεδρος της Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ (ανακοίνωσε 3δις στήριξη της λύσης), ενώ στο Κραν Μοντάνα ο αντιπρόεδρος Τίμμερμανς και η υπεξ Μογκερίνι (6/17). Προφανώς σήμερα η Τουρκία αρνείται τη συμμετοχή της ΕΕ στην άτυπη, θεωρώντας τη γενικότερη στάση της ως «μονομερή». Συμμετοχή δεν σημαίνει να είναι η ΕΕ «θεατής» ή «τιμωρός», αλλά πρωταγωνιστής σε ένα πολυδιάστατο project ειρήνης. Συμμετοχή της ΕΕ σημαίνει πρόοδο στο κυπριακό με ταυτόχρονη πρόοδο στις ευρωτουρκικές και ελληνοτουρκικές σχέσεις. Χωρίς αυτή τη «τριπλή» διασύνδεση τα πράγματα δεν πάνε πουθενά. Ευρωπαϊκές πολιτικές που έχουν αποτέλεσμα συνιστούν οι πολιτικές που προωθούν αμοιβαία συμφέροντα, παρέχουν κίνητρα και οφέλη, μέσα από την άσκηση της διπλωματίας των διασυνδέσεων. Ευρωπαϊκές πολιτικές που δεν έχουν αποτέλεσμα συνιστούν οι πολιτικές που θέλουν «κυρώσεις» και κυνηγούν το blame game για να γράψουν πρωτοσέλιδα στον εγχώριο τύπο. Με τη μη συμμετοχή της ΕΕ στην άτυπη, έχουμε ένα ακόμα αρνητικό αποτέλεσμα της άσκησης της στρεβλής διπλωματίας. Σε όλα αυτά, αντιπαρατίθεται η σκέψη του Γιάννου Κρανιδιώτη. Σε ομιλία του στην Ειδική Σύνοδο της Κ.Ε. του ΠΑΣΟΚ για την εξωτερική πολιτική στις 20 Σεπτεμβρίου 1997 ανέλυσε τις πολιτικές που αλλάζουν τα δεδομένα: «Οι στρατηγικοί στόχοι δεν προωθούνται με ρητορική, βερμπαλισμούς και αφορισμούς. Η εσωστρέφεια, η αυτάρεσκη περιχαράκωση οδηγούν σε   απομονωτισμό. Απαιτείται συνεχής παρακολούθηση, αντιμετώπιση των θεμάτων, πρωτοβουλίες και πρόγραμμα».

Λάρκος Λάρκου