Μια Εγκύκλιος ετών 68!

Στις 15 Ιανουαρίου 2018 το Υπουργείο Παιδείας απέστειλε εγκύκλιο στα σχολεία «για το Ενωτικό Δημοψήφισμα που διεξήχθη στις 15 Ιανουαρίου του 1950», σύμφωνα με σχετική απόφαση της Βουλής των Αντιπροσώπων το 2017.

Η εγκύκλιος έχει ως εξής:

«Το Δημοψήφισμα οργανώθηκε με ευθύνη της Εθναρχούσας Εκκλησίας, μετά την απόρριψη της εισήγησής της προς τον άγγλο Κυβερνήτη να αναλάβει η αποικιακή Κυβέρνηση τη διεξαγωγή του. Το 95,7% των ελληνοκυπρίων με την ψήφο τους αξίωσαν την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.

Τα αποτελέσματα του Δημοψηφίσματος με όλες τις υπογραφές δέθηκαν σε τρείς σειρές από 18 τόμους για να δοθούν στην ελληνική κυβέρνηση, στην αγγλική κυβέρνηση και στον ΟΗΕ. Η ελληνική κυβέρνηση αρνήθηκε να παραλάβει τους τόμους, αλλά τελικά παραλήφθηκαν από τον Πρόεδρο της Βουλής των Ελλήνων. Η αγγλική κυβέρνηση αρνήθηκε οποιαδήποτε επαφή με την κυπριακή αντιπροσωπία που θα παρέδιδε το αποτέλεσμα του Δημοψηφίσματος. Τέλος, οι τόμοι παραδόθηκαν στην Γραμματεία των Ηνωμένων Εθνών, στη Νέα Υόρκη.

Αυτή ήταν η πρώτη ουσιαστικά προσπάθεια των ελληνοκυπρίων για διεθνοποίηση του αιτήματος Αυτοδιάθεσης και Ένωσης με την Ελλάδα. Ήταν δε και αποτέλεσμα έντονης δυσαρέσκειας, για τη μη υλοποίηση των διακηρύξεων των νικητών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου για ελευθερία και δικαιοσύνη.

Η αρνητική εξέλιξη που είχε η προσπάθεια αξιοποίησης της συντριπτικά θετικής ψήφου του λαού στο Ενωτικό Δημοψήφισμα, οδήγησε στον απελευθερωτικό αγώνα του 1955-59, ο οποίος είχε ως αποτέλεσμα την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Μνημονεύοντας σήμερα την επέτειο του Ενωτικού Δημοψηφίσματος, προσπάθεια όλων μας θα πρέπει να είναι η διατήρηση της κυρίαρχης οντότητας του κράτους μας, της Κυπριακής Δημοκρατίας, ως ισότιμου κράτους-μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΟΗΕ και η επίτευξη μιας λειτουργικής και βιώσιμης λύσης του εθνικού μας προβλήματος, που θα τερματίζει την κατοχή, θα απομακρύνει τα ξένα στρατεύματα, θα επανενώνει πραγματικά την πατρίδα μας και θα παρέχει συνθήκες ελευθερίας, ασφάλειας και ευημερίας σε όλο τον λαό, χωρίς τις όποιες ξένες παρεμβάσεις και εξαρτήσεις».

Επί της εγκυκλίου οι εξής παρατηρήσεις:

1. Ο όρος «δημοψήφισμα» έχει ορισμένα χαρακτηριστικά. Τηρούνται ορισμένες προδιαγραφές και με μια διαδικασία εγκρίνεται η εγκυρότητά του. Το 1950 δεν μπορούσε, εξαιτίας της αποικιακής διοίκησης, να διεξαχθεί κάτι τέτοιο. Οι αντικειμενικοί λόγοι το απέκλειαν. Συνεπώς μιλάμε για κάτι που προσομοιάζει με «συλλογή υπογραφών». Επί της ουσίας, ενδεχομένως, οι αριθμοί να μην άλλαζαν, αλλά έχει μεγάλη σημασία στην ερμηνεία των ιστορικών φαινομένων η χρήση αξιόπιστων όρων.

2. Εγκύκλιος: «Η ελληνική κυβέρνηση αρνήθηκε να παραλάβει τους τόμους, αλλά τελικά παραλήφθηκαν από τον Πρόεδρο της Βουλής των Ελλήνων».

Σχόλιο: έδω έγκειται συνοπτικά όλη η ουσία της εγκυκλίου. Η ελληνική κυβέρνηση δεν αρνήθηκε να παραλάβει τους τόμους. Η ελληνική κυβέρνηση αρνήθηκε να παραλάβει τους τόμους γιατί απέρριπτε με μεγάλη σαφήνεια το συγκεκριμένο κυπριακό αίτημα! Έτσι ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Ν. Πλαστήρας δήλωνε στις 23 Μαίου 1950 σε συζήτηση στην Ελληνική Βουλή ότι επιθυμεί λύση «εντός του πλαισίου της παλαιάς ελληνοβρεττανικής φιλίας, την οποίαν επιθυμούμε αδιατάρακτον…». Ο δε Αντιπρόεδρος και ΥΠΕΞ της κυβέρνησης  Γ. Παπανδρέου δήλωνε στο δήμαρχο Λευκωσίας Θ. Δέρβη ότι «η Ελλάς αναπνέει με δύο πνεύμονας, τον μεν αγγλικόν, τον δε αμερικανικόν, και δι’ αυτό δεν ημπορεί λόγω του κυπριακού να πάθη ασφυξίαν…»

Αν παραλείπεις τα πιο πάνω, δεν έχει κανένα νόημα καμμιά εγκύκλιος.  Χρειάζεται να μιλάς και να εξηγείς τα πραγματικά δεδομένα που διαμορφώνουν εξελίξεις: μετεμφυλιακή Ελλάδα, πολιτικές εξελίξεις στη σκιά της αγγλικής επιρροής στις εσωτερικές της υποθέσεις, διπολικός κόσμος, διεθνείς και περιφερειακές ισορροπίες ισχύος.

3. Εγκύκλιος: «αυτή ήταν η πρώτη ουσιαστικά προσπάθεια των ελληνοκυπρίων για διεθνοποίηση του αιτήματος Αυτοδιάθεσης και Ένωσης με την Ελλάδα. Ήταν δε και αποτέλεσμα έντονης δυσαρέσκειας, για τη μη υλοποίηση των για τη μη υλοποίηση των διακηρύξεων των νικητών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου για ελευθερία και δικαιοσύνη».

Σχόλιο: Η εμπειρία από το κυπριακό μετά την τουρκική εισβολή του 1974, έχει αναδείξει ορισμένες ορολογίες σε ταμπού. Μια από αυτές η λέξη «διεθνοποίηση». Μια ορολογία ή μια πολιτική δεν περιέχει την ίδια βαρύτητα σε κάθε εποχή και σε κάθε συγκυρία. Μετά την εισβολή ήταν αναγκαία, πριν την ανεξαρτησία ήταν στρατηγικό λάθος. Ο Ε. Βενιζέλος το 1930 έθεσε το ζήτημα αυτό ως εξής: για να μην αλλάξουν τα ισοζύγια ισχύος υπέρ της Τουρκίας (γεωγραφία, συσχετισμοί δύναμης), η Ελλάδα να μην παρέμβει στο κυπριακό. Οι ίδιοι οι κύπριοι με ισχυρότερη δύναμη τους ε/κ, να ηγηθούν της προσπάθειας για περισσότερες ελευθερίες σε διαπραγμάτευση με την Μ. Βρετανία.

4. Εγκύκλιος: «Η αρνητική εξέλιξη που είχε η προσπάθεια αξιοποίησης της συντριπτικά θετικής ψήφου του λαού στο Ενωτικό Δημοψήφισμα, οδήγησε στον απελευθερωτικό αγώνα του 1955-59, ο οποίος είχε ως αποτέλεσμα την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας».

Σχόλιο:τα άλματα λογικής αυτού του είδους ταλαιπωρούν τη νήσο μέχρι σήμερα: η αρνητική εξέλιξη δεν συνδεόταν με την «συντριπτικά θετική ψήφου του λαού στο Ενωτικό Δημοψήφισμα» αλλά με τη δική μας, λάθος ανάγνωση του κυπριακού ζητήματος. Το αναγνώσαμε ως υπόθεση «κατίσχυσης του δικαίου», ενώ η άσκηση της πολιτικής διαπλέκεται με έναν ευρύτατο συνδυασμό πραγμάτων όπως τα γεωπολιτικά συμφέροντα, οι συσχετισμοί δυνάμεων, οι συμμαχίες, το δίκαιο και πώς το τελευταίο το θέτεις στις διαβουλεύσεις στη διεθνή σκακιέρα.

5. Εγκύκλιος: «μνημονεύοντας σήμερα την επέτειο του Ενωτικού Δημοψηφίσματος, προσπάθεια όλων μας θα πρέπει να είναι η διατήρηση της κυρίαρχης οντότητας του κράτους μας, της Κυπριακής Δημοκρατίας, ως ισότιμου κράτους-μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΟΗΕ και η επίτευξη μιας λειτουργικής και βιώσιμης λύσης του εθνικού μας προβλήματος».

Σχόλιο: Οι αναφορές της εγκυκλίου δημιουργούν ένα εύλογο ερώτημα. Τι ακριβώς μνημονεύουμε από το 1950; Την έκφραση ενός αιτήματος ή τη θέση του Ν. Πλαστήρα; Τις πρωτοβουλίες της κυπριακής εκκλησίας ή την παντελή αδυναμία να ακούσουμε τι μάς είπε ο Γ. Παπανδρέου;

Ιστορία σημαίνει ερμηνεία των ιστορικών εξελίξεων. Ποια είναι η κριτική αποτίμηση του δημοψηφίσματος; Πώς το ερμηνεύσουμε, πώς το κατανοούμε μέσα στη διαδρομή του χρόνου και κρίνοντάς το εκ του αποτελέσματος;

Η αναφορά στην εγκύκλιο για την Ευρωπαϊκή Ένωση μάλλον γίνεται από συνήθεια. Η ένταξη κατακτήθηκε με την ανάπτυξη μιας στρατηγικής από πολιτικούς που εργάστηκαν με διαφορετικό τρόπο από τον τρόπο που παραθέτει η εγκύκλιος. «Η επίτευξη μιας λειτουργικής και βιώσιμης λύσης του εθνικού μας προβλήματος» δεν θα επιτευχθεί με προσεγγίσεις που καλύπτουν την επιφάνεια των πραγμάτων.  Μπορεί να επιτευχθεί, αν και εφόσον αξιοποιήσουμε με συστηματικό τρόπο τον «τρόπο ΕΕ».

Λάρκος Λάρκου