Μια βίβλος, πέντε σενάρια

Στην 1η Μαρτίου με τη «Λευκή Βίβλο» ο Πρόεδρος της Επιτροπής Ζαν Κλοντ Γιούνκερ προσδιορίζει πέντε πιθανά σενάρια για την εξέλιξη της κατάστασης της Ένωσης μέχρι το 2025- ρεπορτάζ Α. Αθανασίου, ΚΥΠΕ, 1/3/17.

«Το πρώτο σενάριο προβλέπει πως η ΕΕ θα συνεχίσει ως έχει, με βάση τη θετική ατζέντα της διακήρυξης της Μπρατισλάβας, στην οποία όλα τα κράτη – μέλη συμφώνησαν το 2016.

Το δεύτερο σενάριο προβλέπει επικέντρωση της ΕΕ των 27 σταδιακά, μόνο προς τις πολιτικές της κοινής αγοράς, όχι όμως και στις άλλες κατακτήσεις της Ένωσης.

Το τρίτο σενάριο προβλέπει ότι τα κράτη – μέλη που το επιθυμούν μπορούν να προχωρήσουν περισσότερο από τα άλλα, σε συγκεκριμένους τομείς, σχηματίζοντας συμμαχίες των προθύμων.

Το τέταρτο σενάριο προβλέπει πως η ΕΕ των 27 θα πρέπει να επικεντρωθεί στην πρόοδο πολύ συγκεκριμένων και προκαθορισμένων πολιτικών, τις οποίες θα έχει διαλέξει και θα σταματήσει να προωθεί όλες τις υπόλοιπες πολιτικές που θα καθοριστούν ως μικρότερης σημασίας.

Τέλος, το πέμπτο σενάριο προβλέπει ότι τα κράτη – μέλη θα αποφασίσουν να μοιραστούν περισσότερη ισχύ και λήψη αποφάσεων σε όλες ανεξαιρέτως τις εθνικές ή κοινοτικές πολιτικές σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ότι σήμερα.

H Koμισιόν παρουσιάζοντας τη συγκεκριμένη “Λευκή Βίβλο” επιδιώκει να ξεκινήσει τη συζήτηση μεταξύ των κρατών – μελών αλλά και των πολιτών και των κοινωνικών ομάδων για το μέλλον της ΕΕ, των 27 πια, και σκοπεύει προς αυτόν τον σκοπό τους επόμενους μήνες να εκδώσει πέντε ακόμη πιο συγκεκριμένες εκθέσεις, για τα εξής θέματα αιχμής :

1) την ανάπτυξη της κοινωνικής διάστασης της ΕΕ
2) την εμβάθυνση της οικονομικής και νομισματικής ένωσης στη βάση της Έκθεσης των πέντε Προέδρων
3) το μέλλον της κοινής ευρωπαϊκής άμυνας
4) το μέλλον της χρηματοδότησης της ΕΕ και
5) το πώς η ΕΕ θα αδράξει τα οφέλη της παγκοσμιοποίησης.

Και αυτές οι εκθέσεις θα προσφέρουν εναλλακτικά σενάρια για το πώς οι συγκεκριμένοι στόχοι θα μπορέσουν να επιτευχθούν και η όλη διαδικασία προβλέπει πως στη σύνοδο της Κορυφής του Δεκεμβρίου του 2017 τα κράτη – μέλη θα πρέπει να έχουν καταλήξει στα συμπεράσματά τους , ώστε να υπάρχει και χρόνος να ληφθούν και οι εκτελεστικές αποφάσεις πριν από τις ευρωεκλογές του 2019.
Σύμφωνα με ανακοίνωση της Κομισιόν τα πέντε σενάρια της “Λευκής Βίβλου” έχουν θετικά και αρνητικά στοιχεία.

Συγκεκριμένα, το πρώτο σενάριο έχει ως θετικό πως η θετική ατζέντα της ΕΕ θα συνεχίσει να παράγει απτά αποτελέσματα και πως η ενότητα των 27 θα διαφυλαχθεί, αν και σε περιπτώσεις μεγάλων διαφωνιών ενδέχεται να φτάσει στα όριά της. Επιπλέον, το χάσμα ανάμεσα στις υποσχέσεις της ΕΕ και τα αποτελέσματα αναμένεται να κλείσει σταδιακά και μόνο αν τα κράτη – μέλη συνεχίσουν να έχουν ισχυρή πολιτική βούληση για να λύσουν από κοινού τα θέματα.

Το δεύτερο σενάριο ίσως είναι το πιο εύκολο κατά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων όμως, δεν αντιμετωπίζει ούτε όλες τις κοινές προκλήσεις ούτε και όλα τα θέματα που τυχόν αντιμετωπίζουν συγκεκριμένα κράτη – μέλη. Επιπλέον, υπάρχει η περίπτωση τα δικαιώματα των πολιτών, τα οποία εδράζονται στο κοινοτικό δίκαιο, να περιοριστούν συν τω χρόνω.
Το τρίτο σενάριο διαφυλάσσει την ενότητα των 27 αλλά εξασφαλίζει πρόοδο, μόνο σε αυτούς που το επιθυμούν, ενώ η ενισχυμένη συνεργασία θα φέρει σε κάποιες χώρες πολύ γρήγορα απτά αποτελέσματα. Όμως, ενδέχεται να προκύψουν προβλήματα διαφάνειας και καταλογισμού, στα διαφορετικά επίπεδα λήψης αποφάσεων και τα δικαιώματα των πολιτών θα εξαρτώνται από το πού ζουν.

Κατά το τέταρτο σενάριο, οι πολίτες θα έχουν την ευκαιρία να απολαύσουν την προστιθέμενη αξία της ΕΕ , μόνο σε τομείς που θα έχουν ιδιαίτερη σημασία, θα εξασφαλίζεται η προσοχή της ΕΕ άρα και η ταχύτητα απόδοσης και επιτευγμάτων σε πολύ συγκεκριμένους τομείς, αλλά αναμένεται να είναι δύσκολο να συμφωνήσουν και οι 27 στο ποιοι θα είναι αυτοί.

Τέλος, κατά το πέμπτο σενάριο, θα υπάρξει ταχύτερη λήψη αποφάσεων σε κεντρικό επίπεδο, οι πολίτες θα έχουν παντού τα ίδια δικαιώματα, όμως κομμάτια της κοινωνίας πιστεύουν ότι η ΕΕ στερείται δημοκρατικής νομιμοποίησης  και πως οι εθνικές αρχές εκχωρούν υπερεξουσίες στο κέντρο.

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κομισιόν δήλωσε σχετικά πως «πριν από 60 χρόνια, οι πατέρες της Ευρώπης επέλεξαν να ενώσουν την ήπειρο με τη δύναμη του νόμου αντί για τις ένοπλες δυνάμεις. Μπορούμε να είμαστε υπερήφανοι γι` αυτά που έχουμε καταφέρει από τότε. Η πιο ζοφερή μας ημέρα το 2017 θα εξακολουθήσει να είναι πολύ πιο λαμπρή από οποιαδήποτε ημέρα πέρασαν οι πρόγονοί μας στο πεδίο μάχης. Καθώς εορτάζουμε την 60ή επέτειο των Συνθηκών της Ρώμης, είναι καιρός για την ενωμένη Ευρώπη των 27 να διαμορφώσει ένα όραμα για το μέλλον της. Είναι καιρός για ηγεσία, ενότητα και κοινή βούληση. Η Λευκή Βίβλος της Επιτροπής παρουσιάζει μια σειρά από διαφορετικές διαδρομές που θα μπορούσε να επιλέξει να ακολουθήσει αυτή η ενωμένη ΕΕ των 27. Είναι η αρχή της διαδικασίας, όχι το τέλος, και ελπίζω ότι τώρα θα πραγματοποιηθεί ένας έντιμος και ευρύς διάλογος. Η μορφή θα ανταποκρίνεται στη λειτουργία. Κρατάμε το μέλλον της Ευρώπης στα χέρια μας.»

Η Λευκή Βίβλος εξετάζει πώς θα μετασχηματιστεί η Ευρώπη κατά την επόμενη δεκαετία -από την επίπτωση των νέων τεχνολογιών στην κοινωνία και την απασχόληση μέχρι τις αμφιβολίες σχετικά με την παγκοσμιοποίηση, τους προβληματισμούς όσον αφορά την ασφάλεια και την άνοδο του λαϊκισμού. Παρουσιάζει τις επιλογές που έχουμε: είτε να υποκύψουμε παθητικά σ` αυτές τις τάσεις είτε να τις ενστερνιστούμε και να αδράξουμε τις νέες ευκαιρίες που προσφέρουν. Ο πληθυσμός και το οικονομικό βάρος της Ευρώπης μειώνονται, σε αντίθεση με άλλα μέρη του κόσμου. Μέχρι το 2060, κανένα από τα κράτη μέλη δεν θα αντιστοιχεί καν στο 1% του παγκόσμιου πληθυσμού -επιτακτικός λόγος για να παραμείνουμε ενωμένοι ώστε να επιτύχουμε περισσότερα. Η ευημερία της Ευρώπης, ως θετικής παγκόσμιας δύναμης, θα συνεχίσει να εξαρτάται από τον ανοικτό χαρακτήρα της και τους ισχυρούς δεσμούς της με τους εταίρους της», (ΚΥΠΕ, 1/3/17).

Δεν υπάρχει καμμιά αμφιβολία ότι το ευρωπαϊκό εγχείρημα συναντά σοβαρές δυσκολίες, η αποδοχή του στην κοινή γνώμη βρίσκεται σε πτωτική τάση, συνεπώς ο διάλογος για τα επόμενα βήματα είναι αναγκαίος. Τα βασικά ζητήματα είναι γνωστά και μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης τα αξιολογεί ως τέτοια: απόσταση ανάμεσα στους πολίτες και τις Βρυξέλλες, γραφειοκρατία, σε πολλούς πολίτες η ΕΕ απουσιάζει από την καθημερινά προβλήματα, δυσνόητες αποφάσεις, ΕΕ για τις ελίτ, αδυναμία συνεννόησης των κρατών-μελών απέναντι στο προσφυγικό, σοβαρά κενά στην αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης.

Ο Γιούνκερ έθεσε μπροστά στους πολίτες τις εθνικές κυβερνήσεις, τους πολίτες και τα κόμματα ένα κατάλογο από πιθανές λύσεις. Οι επικρατέστερες είναι μέσα στα σενάρια Γιούνκερ, το ζήτημα είναι ποια λύση φαίνεται πιο ελκυστική, ποια μπορεί να αναζωογονήσει την προσπάθεια, πρώτα για τη διατήρηση και, μετά, για την ενδυνάμωση της ευρωπαϊκής ενοποίησης.

Όπως έχω υποστηρίξει αρκετές φορές, το, κατά Γιούνκερ, τρίτο σενάριο οδηγεί στην, κατά τη γνώμη μου, αναγκαία αλλαγή: περισσότερη ΕΕ, σημαίνει καλύτερη ΕΕ! Γι’ αυτό «προβλέπει ότι τα κράτη – μέλη που το επιθυμούν μπορούν να προχωρήσουν περισσότερο από τα άλλα, σε συγκεκριμένους τομείς, σχηματίζοντας συμμαχίες των προθύμων». Με άλλα λόγια, όσες χώρες θέλουν-και μπορούν!- να είναι σε θέση να συνεργαστούν, να προωθήσουν νέες πολιτικές συνεργασίες, χωρίς οι «απρόθυμοι», ή οι «ουραγοί», να μπορούν να μπλοκάρουν την εξέλιξη αυτή. Αυτό κρίνω ότι προσφέρει τις καλύτερες υπηρεσίες στην θεσμική ΕΕ, στους ευρωπαίους εργαζόμενους, στην ευημερία και την ανάπτυξη σε συνθήκες λειτουργίας της ανοικτής οικονομίας με σημαντική κοινωνική πρόνοια.

Προσέχω ότι στοιχεία από άλλα σενάρια όπως λ.χ το πέμπτο σενάριο, μπορούν να συμβαδίσουν με το τρίτο. Για παράδειγμα, η αναφορά ότι «θα υπάρξει ταχύτερη λήψη αποφάσεων σε κεντρικό επίπεδο, οι πολίτες θα έχουν παντού τα ίδια δικαιώματα, όμως κομμάτια της κοινωνίας πιστεύουν ότι η ΕΕ στερείται δημοκρατικής νομιμοποίησης  και πως οι εθνικές αρχές εκχωρούν υπερεξουσίες στο κέντρο». Το δίπολο αυτό έχει ενδιαφέρον: «ταχύτερη λήψη αποφάσεων σε κεντρικό επίπεδο… όμως κομμάτια της κοινωνίας κομμάτια της κοινωνίας πιστεύουν ότι εθνικές αρχές εκχωρούν υπερεξουσίες στο κέντρο».

Τι σημαίνει αυτή η διάζευξη; Κατά τη δική μου άποψη, χρειάζεται μια ισχυρή πολιτική επεξεργασία, ώστε κομμάτια της κοινωνίας να αντιλαμβάνονται τα πράγματα αλλιώς. Ότι με τη δική μας θέληση εκχωρούμε εξουσίες, ώστε πολλά θέματα με υπερεθνικά χαρακτηριστικά να αντιμετωπίζονται μέσα στο κοινό ευρωπαϊκό πλαίσιο-κοινό νόμισμα, κοινή οικονομική διακυβέρνηση, συνθήκη Σέγκεν, κοινή αμυντική πολιτική, ευρωπαϊκά προγράμματα, διασυνοριακές υποδομές, αναπτυξιακές πολιτικές, επενδύσεις, νέες θέσεις εργασίας, γεωργία, εκπαίδευση, υγεία αλλά και περισσότερες συνεργασίες για την αντιμετώπιση της τρομοκρατικής απειλής και του προσφυγικού κύματος.

Τα πιο πάνω δεν εξελίσσονται αυτόματα: χρειάζονται εθνικές και κοινοτικές ηγεσίες που να εργάζονται καθημερινά με πολιτικό και επικοινωνικό πλάνο, ώστε οι πολίτες να έχουν σταθερή ενημέρωση, να γνωρίζουν τα δεδομένα και να λαμβάνουν αποφάσεις πάνω σε πραγματικά στοιχεία και προκλήσεις. Οι πολίτες, πλειοψηφικά, με την κατάλληλη κινητοποίηση, μπορούν να στηρίξουν αυτή τη ρεαλιστική πολιτική πρόταση. Με περισσότερη ΕΕ, για να έχουμε καλύτερη ΕΕ! Γι’ αυτό «τα κράτη – μέλη που το επιθυμούν μπορούν να προχωρήσουν περισσότερο από τα άλλα, σε συγκεκριμένους τομείς, σχηματίζοντας συμμαχίες των προθύμων».

Λάρκος Λάρκου