Ο Ερτογάν μετα την πλατεία

Η έκρηξη στην πλατεία Ταξίμ, προκάλεσε ποικιλία από εκρήξεις με επίκεντρο τον Τ. Ερτογάν, τις πολιτικές και το προσωπικό στυλ διακυβέρνησης. Η δημόσια συζήτηση συχνά είναι  προσχηματική, με απλουστεύσεις και συνθήματα. Με κάθε σαφήνεια χρειάζεται να υπογραμμισθεί ότι η εξέλιξη της Τουρκίας επί Ερτογάν υπήρξε σημαντική: οι στρατηγοί δεν δικάζουν, τώρα δικάζονται -και με στοιχεία καταδικάζονται. Αυτή η αλλαγή πέρασε μέσα από από θύελλες-καταδίκη Ερτογάν από δικαστήριο, έκπτωση από το βουλευτικό του αξίωμα, Εργκένεκον, Βαριοπούλα. Από την προσφυγή της Τουρκίας στο ΔΝΤ στην οικονομική άνοδο με υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Ανατροπή κεμαλικού οικονομικού μοντέλου με ακύρωση ενός από τα «έξη βέλη» του κεμαλισμού-του κρατισμού. Έτσι με ένα εκτεταμένο πρόγραμμα αποκρατικοποιήσεων και με την εισαγωγή νέων μεθόδων διοίκησης άλλαξε η φορά των πραγμάτων.

Ο Υπουργός Οικονομικών  Μ. Σιμσέκ εκτιμά «τουλάχιστον 4% ανάπτυξη για εφέτος». Το 2010 και το 2011 ο ρυθμός ανάπτυξης ήταν 8,9% και 8,5%, δίνοντας  συνολικά θέση στη χώρα αυτή στους G20. Μερική πρόοδος στις ευρωτουρκικές σχέσεις. Την δυναμική που έκτισε η 3η Οκτωβρίου 2005 διαδέχθηκε η κόπωση και τα ερωτηματικά. Ανατροπή Ντενκτάς στην Κύπρο και για πρώτη φορά στήριξη της Άγκυρας σε κείμενο λύσης του κυπριακού που ετοίμασε ο ΟΗΕ. Πραγματική θέληση να λυθεί το κουρδικό με βάση τον πραγματισμό και την αμοιβαιότητα. Κινήσεις βελτίωσης του κλίματος σε σχέση με την ελληνική μειονότητα (Παναγία Σουμελά, Ίμβρος, διαδικασίες για επιστροφές ιδρυμάτων). Μικρά βήματα στον τομέα των μεταρρυθμίσεων που συνδέονται με το κράτος δικαίου, τη συνδικαλιστική δραστηριότητα, τα δικαιώματα των γυναικών κλπ.

Στα αρνητικά της εποχής Ερτογάν θεωρώ την μεταρρυθμιστική κόπωση σε σχέση με ότι συγκαταλέγεται στις Εκθέσεις Προόδου της ΕΕ, την επιθετική στάση απέναντι στον αντιπολιτευτικό τύπο (φυλακίσεις, διώξεις δημοσιογράφων), το τελευταίο κύμα νομοσχεδίων με ισλαμική βάση (μορφές απαγόρευσης του αλκοόλ, παιχνίδι με το θέμα της άμβλωσης, «συμβουλή» για τρία παιδιά ανά οικογένεια).

Η συγκεντρωτική αντίληψη για την άσκηση της εξουσίας από τον Ερτογάν, η αδυναμία δημιουργίας συγκλίσεων και η σαρωτική του πεποίθηση ότι «αυτός έχει πάντα δίκαιο», αφαιρούν πόντους από τη συνολική του εικόνα και αδικούν τις σημαντικές αλλαγές που επέφερε στη χώρα του. Αλλά χωρίς ορισμένα ειδικά χαρακτηριστικά του (ζήλος, αποφασιστικότητα, τόλμη, συγκεντρωτισμός) το πείραμα του ΑΚΠ θα είχε αποτύχει και το κεμαλικό κατεστημένο θα έβρισκε κάποιο τρόπο να ακυρώσει τον σχεδιασμό του -άλλωστε ο πρώην πρόεδρος Σεζέρ έκανε κάθε δυνατή προσπάθεια για ανατροπή του μέσω της νομικής οδού.

Ο Ερτογάν έπαιξε το μόνο πραγματικό χαρτί που θα του επέτρεπε να γίνει πρωταγωνιστής- να εκφράσει τις πλειοψηφικές, κοινωνικές δυνάμεις που για δεκαετίες έθετε στο περιθώριο ο κεμαλισμός. Όσες φορές εκφράστηκε το ρεύμα αυτό σε εκλογές, κέρδιζε την σαφή πλειοψηφία -Μεντερές, Οζάλ, Ερτογάν- δείγμα γραφής ότι η κεμαλική ιδεολογία ήταν μειοψηφία στην τουρκική κοινωνία και η οποία  μετατρεπόταν σε εξουσία με τα πραξικοπήματα, τις βελούδινες ανατροπές, τις συνταγματικές εντολές, τις εκτελέσεις (Μεντερές), ή τη δηλητηρίαση (Οζάλ).

Η Τουρκία δεν διαθέτει ένα προοδευτικό, σοσιαλδημοκρατικό, φιλοευρωπαϊκό κόμμμα που θα μπορούσε να εκφράσει μια συνολική αντίληψη στα πράγματα και αυτό συνιστά μια σοβαρή ατέλεια στο σύστημα. Αυτή έλλειψη δίνει ισχυρό προβάδισμα στον Ερτογάν γιατί η άλλη πρόταση εξουσίας προέρχεται από το κεμαλικό όχημα που ονομάζεται Ρεπουπλικανικό Λαϊκό Κόμμα- ΡΛΚ. Αυτό εξηγεί το γιατί από το 2002 ο Ερτογάν παίζει τον κυρίαρχο ρόλο, καθώς που δυνάμεις που εξέφραζαν τον κεμαλισμό συνδέθηκαν ιστορικά με την στρατογραφειοκρατία στη χώρα, με την διαφθορά (Τσιλέρ), τον επεκτατισμό (Ετσεβίτ) και την αντίδραση (Γιλμάζ). Ειδικότερα το ΡΛΚ δεν έπρεπε να είχε γίνει δεκτό ή, έστω, αφού έγινε, έπρεπε να είχε διαγραφεί από μέλος της Σοσιαλιστικής Διεθνούς.

Στα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής η περίοδος με ΥΠΕΞ τον Α. Γκιουλ υπήρξε πιο συμβιβαστική, ενώ η σημερινή με τον Α. Νταβούτογλου πιο συντηρητική. Σε κάθε περίπτωση ο Τ. Ερτογάν εννοεί να διευθύνει την ορχήστρα, συμμετέχει άμεσα στη διαμόρφωση λύσεων για τα μεγάλα προβλήματα εξωτερικής πολιτικής- εποπτεύει τις διαδικασίες ειρήνευσης στο κουρδικό, κρατάει τον τόνο στην αντι-Άσσαντ σύγκρουση στη Συρία, ρύθμισε προσωπικά το πακέτο μεταρρύθμισης στην οικονομία των τουρκοκυπρίων, έχει διαμορφώσει μια δική του ατζέντα για τους βασικούς παίκτες στο μεσανατολικό. Στην περίπτωση που θα δημιουργηθούν εξελίξεις στο κυπριακό το δίδυμο Ερτογάν-Γκιουλ είναι προτιμότερο παρά μια εξουσία του ΡΛΚ, ένα κόμμα με στενή συνεργασία με το παλιό κεμαλικό κατεστημένο.

Η εξέλιξη με τις διαδηλώσεις στην πλατεία Ταξίμ έχει πλήξει την εικόνα του Ερτογάν, καθώς το παιχνίδι παίχθηκε σε γήπεδο στο οποίο ο ίδιος δεν διαθέτει σύγχρονα αντανακλαστικά -επιθετική εμφάνιση μιας αναδυόμενης κοινωνιας των πολιτών, χρήση μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αιτήματα πιο πρωθημένα από όσα η ατζέντα του ΑΚΠ μπορεί να συναρμολογήσει. Η εξέλιξη αυτή θέτει, εκ των πραγμάτων, ερωτηματικά για την πιθανότητα διεκδίκηση της προεδρίας από τον Ερτογάν, ενώ δίνει περισσότερες δυνατότητες και επιρροή στον Α. Γκιουλ. Σε κάθε περίπτωση μια «δεύτερη» διαβούλευση ανάμεσα στον Ερτογάν και τον Γκιουλ, ίσως αποδειχθεί επωφελής και για τους δύο -και οπωσδήποτε για την χώρα τους. Ως κυρίαρχοι πραγματιστές έχουν τη δυνατότητα να βρουν λύση.