Ο Ι.Μεταξάς και ο Εμφύλιος

Η 28η Οκτωβρίου σηματοδοτεί μια μοναδική ιστορική περίοδο. Είναι στο επίκεντρο ενός ολόκληρου διεθνούς παιγνιδιού, ενός τμήματος του ευρωπαϊκού συστήματος δράσης. Κατά τούτο η σημερινή επέτειος είναι ανεπανάληπτη: ενώ η επίθεση του Άξονα συμπαρέσυρε μερικές από τις πιο μεγάλες χώρες της εποχής, ο ελληνικός λαός, ζώντας σε συνθήκες πολιτικά δραματικές, πάλεψε όσο λίγοι λαοί στην Ευρώπη, έδωσε μαθήματα πατριωτισμού, νίκες με πανευρωπαϊκό χαρακτήρα. Η 28η Οκτωβρίου διαπλέκεται επί τριών σταδίων:

Α. Τα όσα προηγήθηκαν της ιταλικής επίθεσης, με κορυφαία στιγμή την επιβολή από τον Ι. Μεταξά μιας φασιστικού τύπου δικτατορίας. Εξορίες, βασανιστήρια, ξερονήσια, τρομοκρατία κάθε είδους, ιδεολογικές αλχημείες του τύπου «Γ’ Ελληνοχριστιανικός Πολιτισμός», επισκέψεις στην Αθήνα του υπουργού Προπαγάνδας του Χίτλερ, Γ. Γκέμπελς. Σχηματικά, το διάστημα από το 1936 (δικτατορία Μεταξά) έως την 28η Οκτωβρίου ήταν τραγικά αντιφατικό. Καμιά προετοιμασία, διχασμός, από το δίδυμο του βασιλιά Γεώργιου Β΄ και του δικτάτορα Ι. Μεταξά…

Β. Το στάδιο που καλύπτει την ιταλική και γερμανική επίθεση, την τριπλή κατοχή της Ελλάδας (ένα μικρό μέρος και από τη Βουλγαρία). Σε αυτό το διάστημα καταγράφεται (1941 / 44), μαζί με τη Γιουγκοσλαβία του Τίτο, αναλογικά η πιο μαζική, μαχητική αντίσταση κατά του Άξονα, επί ευρωπαϊκού εδάφους. Η μεγαλειώδης ενιαία εθνική αντίσταση (ΕΛΑΣ, ΕΔΕΣ, ΕΚΚΑ) κατάφερε να ενώσει μέσα από τις ιδεολογικές αντιπαραθέσεις, σημαντικό αριθμό ελλήνων, να πείσει ότι έστω και εάν μισούνταν ανάμεσά τους, τους πρέπει ελευθεριά. Ο πιο διάσημος πρωτοκαπετάνιος του ΕΛΑΣ, ο Άρης Βελουχιώτης πεθαίνει μέσα στις Συμπληγάδες της Βάρκιζας και των ακατανόητων επιλογών της ηγεσίας του ΚΚΕ…

Γ. Ο ελληνικός εμφύλιος (1946 / 49) ήταν παιδί των ευρωπαϊκών ομοίων, μια σελίδα της ιστορίας όπου οι δύο «Ελλάδες» πάλεψαν με τον εαυτό τους, για να ηττηθούν στο τέλος όλες μαζί. Ο ψυχρός πόλεμος στήριξε την εμφυλιοπολεμική πρακτική και ολόκληρε δεκαετίες μετά την 29η Αυγούστου 1949. Πάνω στα δεινά του εμφυλίου κτίστηκε ένας ολόκληρος μηχανισμός καταναγκασμού, χαφιεδισμού, καχυποψίας και εθνικής εξάρτησης. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα της περιπέτειας για την αναγνώριση από το ελληνικό κράτος της εθνικής αντίστασης 1941-44. Μόλις το 1982, με πρωθυπουργό τον Α. Παπανδρέου και το ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση, εδέησε η Ελληνική Δημοκρατία να αναγνωρίσει το αυτονόητο. Ο λόγος του τότε υπουργού Εσωτερικών Γιώργου Γεννηματά είναι τετραγωνικά εθνικός: «Ο πατέρας μου ήταν στον ΕΛΑΣ, ο θείος μου στον ΕΔΕΣ. Είμαι περήφανος και για τους δύο…».

Έτσι, καθώς η Νέα Δημοκρατία αποχωρούσε από το Κοινοβούλιο κατά την ψήφιση του νομοσχεδίου, ο Γ. Γεννηματάς ένωνε τις δύο Ελλάδες, οικοδομούσε στη σελίδα του αύριο, της ελπίδας, της αισιοδοξίας. Είναι πασίγνωστο πως στον εορτασμό των εθνικών μας επετείων κυριαρχεί η ρητορεία, τα εύκολα λόγια, τα επίθετα. Ασφαλώς μια διαφορετική προσέγγιση θέλει κριτικές σκέψεις, ανάλυση, προέκταση, εμβάθυνση. Μόνο, έτσι, οι εθνικές επέτειοι θα έχουν παραγωγικό νόημα, θα μας βοηθούν να βελτιώσουμε τον εαυτό μας. Ο δασκαλίστικου τύπου εορτασμός, αυτός που κυριαρχεί στη νήσο μας, δεν προσφέρει κάτι το αξιόλογο. Γι’ αυτό έχουμε χρέος να τον αλλάξουμε με νέες προσεγγίσεις.

Εφημερίδα, Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ, 28 Οκτωβρίου 1998