Ο Βασιλικός θεσμός στην Ελλάδα

Η σύγχρονη ελληνική ιστορία στο επίπεδο της πολιτικής και πολιτειακής άρθρωσής της, εμφανίζει ένα πραγματικά πρωτόγνωρο θεσμό και μάλιστα στην ηγετική πυραμίδα της. Η μετεπαναστατική Ελλάδα (1828) μέσα από το Καποδιστριακό «διάλειμμα» οδηγείται στην αναζήτηση μιας νέας πολιτειακής δομής. Η βασιλική παρουσία δεν υπήρξε κεραυνός εν αιθρία στα πολιτικά πράγματα της χώρας. Ήδη από τα τεκταινόμενα στο παρασκήνιο από τα επαναστατικά χρόνια καλλιεργείται η αναγκαιότητα του θεσμού και το σπουδαιότερο περιβάλλεται με το πέπλο της «ιδανικής» λύσης. Οι ενδοεπαναστατικές αντιθέσεις καταλήγουν σε μια σταθερή επωδό: «έχωμεν χρείαν βασιλέως»… Η μόνιμη και συστηματική υποβολή της σε μια χώρα χωρίς προηγούμενη «γνώση» του πράγματος στο λαϊκό επίπεδο, είχε σαν αφετηρία τους συντηρητικούς κύκλους που δημιουργούν την εικόνα της μοναδικής εξόδου από τα αδιέξοδα.

Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΑ «ΠΡΟΚΑΜΙΑ» ΤΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ

Για την κατανόηση της δομικής παρέμβασης στις ελληνικές πολιτικές εξελίξεις μέσω του βασιλικού θεσμού είναι ανάγκη να προσεγγισθεί το διεθνές πεδίο μέσα στο οποίο καλείται η Ελλάδα να δώσει τη δική της ιστορική εισφορά. Το Ανατολικό ζήτημα, απετέλεσε για μακρύ χρονικό  διάστημα το κλειδί των εξελίξεων στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Η Οθωμανική αυτοκρατορία, η βρετανική επεκτατική πολιτική και οι αγώνες των λαών για απελευθέρωση, συνθέτουν τα τρία σκέλη του Ανατολικού ζητήματος. Η βρετανική πολιτική αντικρίζει το ζήτημα μέσα από το πρίσμα της «Οθωμανικής ακεραιότητας». Η γεωπολιτική έκταση της Οθωμανικής χώρας αποτελεί τον καθοριστικό παράγοντα της στήριξής της από το Λονδίνο:

α) ο έλεγχος των στενών στα Δαρδανέλλια.

β) τα εκτεταμένα σύνορα με τη Ρωσία

γ) ο έλεγχος των στρατηγικών διαβάσεων προς τη χώρα του – τότε – μέλλοντος, τις Ινδίες.

δ) η ανυπαρξία ναυτικού αντιπάλου στο χώρο της Μεσογείου λόγω της θαλάσσιας απουσίας των Οθωμανικών, και

ε) η πλατιά γεωγραφική έκταση της Σουλτανικής εξουσίας απέτρεπε τακτικές, χωριστικές κινήσεις από διάφορες υπό κατοχή εθνότητες και κρατούσε αδιατάρακτη «ειρήνη», στο όνομα της παγκόσμιας ισορροπίας όπως την καθόριζε η τότε  «Ιερή Συμμαχία».

Το δυσμενές διεθνές πεδίο δεν ευνοούσε συνολικές εθνικές λύσεις, αλλά «περιθωριακές» ή μερικές  ανεξαρτησίες στο όνομα των διεθνών ισορροπιών που περιστρέφονται μεταξύ Λονδίνου και Κωνσταντινούπολης. Στα ελληνικά πράγματα, οι επαναστατικές εξελίξεις (1821/27) μέσα από τη γνωστή εμφύλια διαπάλη, έφεραν τη συντηρητική μερίδα – με επικεφαλής τα οικονομικά συγκροτήματα γης της Πελοποννήσου και τη Φαναριώτικη αριστοκρατία να κερδίζουν κατά κράτος τις τελευταίες «παρουσίες» της πορείας που υποστήριζε η «Φιλική Εταιρεία». Οι τελευταίοι Φιλικοί, είτε βρίσκονται υπό διωγμό, είτε στην, καλύτερη περίπτωση στην μειοψηφία. Η φωνή τους, «φωνή της πατρίδας» είναι και μετεπαναστατικά επικίνδυνη. Ο επίλογος της Επανάστασης του 1821, βασιζόταν κύρια πάνω στην εκτίμηση των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής ότι η Οθωμανική αυτοκρατορία και τότε εξακολουθούσε να διαδραματίζει τον κορυφαίο ρόλο στις γενικότερες πολιτικές εξελίξεις, του ανατολικού χώρου. Κάθε επιμέρους εξέλιξη έπρεπε να δρομολογείται σύμφωνα με τον κεντρικό άξονα της διατήρησης της Οθωμανικής «ακεραιότητας». Η Ελληνική Επανάσταση αντιμετώπισε την έντονη εχθρότητα των ισχυρών της εποχής. Αλλά, βέβαια, η εποχή του ελέγχου  της ιστορικής μοίρας των λαών είχε πια περάσει. Ο αγώνας του ελληνικού λαού αλλοίωσε σε περιθωριακό – αλλά σημαντικό- επίπεδο την ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή και ανάγκασε τη Μ. Βρετανία  (πρώτιστα) σε αναθεώρηση της πολιτικής της .

ΤΟ ΔΟΓΜΑ ΤΗΣ «ΛΑΜΠΡΗΣ» ΑΠΟΜΟΝΩΣΗΣ

Η  ανεξάρτητη ελληνική πολιτεία στην περιφέρεια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας – με τραυματικές εμπειρίες από την ίδια τη γένεσή της – έχει να πορευτεί ανάμεσα σε Συμπληγάδες. Η Οθωμανική αυτοκρατορία και μετά την επανάσταση του 1821  κρατεί ακόμα τα ηνία. Η στρατηγική σημασία της κύρια για τις Βρετανικές επιλογές παραμένει αμείωτη παρά την ιστορική αλλοίωσή της. Έτσι το νεοσύστατο κράτος, είναι υποχρεωμένο στη  χάραξη νέας πορείας να υπολογίζει αυτή ακριβώς την πραγματικότητα-  αλλά όχι μόνο αυτή. Ένα νέο δόγμα το κυκλώνει εκπορευόμενο από τις ίδιες δυνάμεις: το «Δόγμα της Λαμπρής Απομόνωσης». Η θεωρητική προσέγγιση του δόγματος, φανερώνει τη δυναμική που προσέδιδε στο χώρο η επεκτατική πολιτική του Λονδίνου. Μια δυναμική που μέσα από το συγκεκριμένο δόγμα, έθετε την Ελλάδα στο περιθώριο των εξελίξεων μια και κυρίαρχος «άξονας» ήταν η απομόνωση της χώρας από τις ευρύτερες επαναστατικές διεργασίες στο Βαλκανικό οικοδόμημα.

ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ

Οι διαδικασίες στήριξης της βασιλικής παρέμβασης πέρασαν μέσα από δύο κεντρικούς άξονες:

(α) Η Φιλική Εταιρεία – όπως έχει αναφερθεί – να τεθεί εκτός των κέντρων απόφασης και πρώτιστα να τεθεί σε απομόνωση η ιδεολογική μνήμη και η πολιτική έκτασή της, που όπως έδειξε ο επίλογος δράσης της Φιλικής Εταιρείας υπήρξε γεγονός ιστορικό.

(β) Οι συντηρητικές δυνάμεις της χώρας ανοίγοντας το χαρτί της «προστασίας» από τη Μ. Βρετανία, άνοιγαν διάπλατα το δρόμο μιας δίδυμης σύμπραξης μακριά από τις προσδοκίες του αγωνιζομένου έθνους. Η λύση Καποδίστρια, (Γενάρης 1828) ως Κυβερνήτη, φαίνεται να ικανοποιούσε τις λεπτές ισορροπίες ανάμεσα στους τρεις  Μεγάλους – Μ. Βρετανία, Ρωσία, Γαλλία. Εξάλλου η τριμερής παρέμβασή τους στη ναυμαχία του Ναυαρίνου (Οκτώβρης 1827) επέβαλλε και ανάλογες «ενωτικές κινήσεις, με «λογικές» και «αμοιβαίες» παραχωρήσεις. Ισορροπίες όμως που δεν κράτησαν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η διατάραξη τους, προϊόν των έντονων αντιθέσεων ανάμεσα στις τρεις δυνάμεις, έδωσε στη Μ. Βρετανία ένα σαφές «ελλαδικό» προβάδισμα, σε βάρος – κύρια – της Ρωσικής εμβέλειας. «Η Ελλάδα επειδή δεν μπορεί να είναι Ρωσική, πρέπει να είναι Αγγλική», δηλώνει Βρετανός διπλωμάτης, εκφράζοντας απλόχερα τις κυνικές «ευαισθησίες» των Προστάτιδων Δυνάμεων. Η προβληματική της Μ. Βρετανίας για την οριστική λύση του πολιτειακού ζητήματος της Ελλάδας  έπρεπε να βασιστεί και να οριοθετεί όλες τις πιο πάνω προϋποθέσεις. Η επιλογή του Βασιλικού Θεσμού συγκέντρωσε όλες εκείνες τις προϋποθέσεις μιας πολύπλευρης κίνησης στα διεθνή διπλωματικά ισοζύγια με προκαθορισμένα τα αποτελέσματά της. Στην ίδια την Ελλάδα η ηγετική τάξη έχοντας πια κερδίσει κατά κράτος τους εσωτερικούς «κλυδωνισμούς» προχωρεί με αποφασιστικά βήματα να επιβάλει την πολιτική της ηγεμονία.

ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΑΝΑΚΑΤΑΞΕΙΣ

Η επιβολή του βασιλικού θεσμού έγινε χωρίς καμιά λαϊκή έγκριση. Η συγκεντρωτική εφαρμογή του ανέτρεψε μορφές πρωτογενούς λαϊκής έκφρασης στο εσωτερικό πεδίο όπως λ .χ. . η κατάργηση των «αυτοδιοικούμενων» συνεταιρισμών  στα Αμπελάκια. Η συνεταιρισμένη παραγωγή, προϊόν μιας πλατιάς συλλογικής, κοινοτικής επεξεργασίας, υπήρξε ένα σημαντικό βήμα πολιτικής αντιρρόπησης μπροστά στην Οθωμανική επικυριαρχία που για δικούς της λόγους έδειξε στάση «κατακτητικής ανοχής». Η κοινοτική οργάνωση της παραγωγής σε συγκεκριμένες περιοχές της Ελλάδας, έστω και σε «αυθόρμητο» επίπεδο, μπορούσε να λειτουργήσει ως πρότυπο και ο μοχλός παρέμβασης και σε άλλες περιοχές, μια και το ανεξάρτητο κράτος είναι πια υπαρκτό. Στο ίδιο πολιτικό δρομολόγιο μπορούν να σημειωθούν και άλλα: η παιδεία βασίζεται σε γερμανικά πρότυπα, ο παραδοσιακός – βυζαντινός– κώδικας δικαιοσύνης προσαρμόζεται σε ξένα πρότυπα, ενώ συνεχίζεται η αγνόηση των αιτημάτων των λαϊκών αγωνιστών για διανομή γης κ. α. Μέσα από την επιβολή του βασιλικού θεσμού οι δυνάμεις της συντήρησης διείδαν ένα σθεναρό παράγοντα διατήρησης της ταξικής ενδυνάμωσης και επικυριαρχίας τους σε μια χώρα με νωπές τις απελευθερωτικές μνήμες, αλλά και έντονες τις κοινωνικές αναζητήσεις. Σε μια νευραλγική θέση στην περιφέρεια του βαλκανικού χώρου  υπηρέτησε με πάθος  τις στρατηγικές επιδιώξεις του συντηρητικού κατεστημένου της Ελλάδας.