Οι τρεις Ήρωες

Το περιοδικό «The Economist» σε ανάλυσή του για τα πρόσφατα επεισόδια στο κέντρο της Αθήνας, αναφέρει ότι αναζητείται «μια νέα μορφή Περικλή, με αρκετό θάρρος για να ασχοληθεί με τις βαθύτερες αιτίες του χάους στην Ελλάδα». Τίτλος το «φοβού τους έλληνες μολότοφ φέροντες». Το περιοδικό θέτει το ερώτημα εάν αυτές οι ταραχές θα μπορούσαν να έχουν προκληθεί σε οποιαδήποτε δημοκρατική χώρα, ή εάν η «χώρα που γέννησε τη δημοκρατία» διαθέτει ειδικά χαρακτηριστικά.

Η ειρωνεία του περιοδικού είναι εμφανής: η Ελλάδα κατατάσσεται συγγραφική αδεία ως χώρα με «ειδικά χαρακτηριστικά». Η συζήτηση είναι πλέον επί της ουσίας. Πού πάει το ελληνικό τρένο; Ψάχνει κάποιον Περικλή, ή έναν Λεωνίδα ή μήπως κάποιον Θεμιστοκλή;

Δεν είμαι βέβαιος αν αναζητεί κάποιον νέον ήρωα. Είμαι βέβαιος ότι θαυμάζει απόλυτα κάποιον από τους τρεις, εκείνον που ενσάρκωσε τις βαθύτερες προσδοκίες του, τον Λεωνίδα. Θυμάται τον Περικλή και μάλλον αγνοεί τον Θεμιστοκλή. Δικαίως θαυμάζει τον Λεωνίδα, και δικαίως θυμάται τον Περικλή. Ο Θεμιστοκλής είναι πιο πολύπλοκη περίπτωση γιατί συνδύασε την ανάλυση με την πρόβλεψη, τη σωστή εκτίμηση των δεδομένων και κυρίως, διέθετε μια ανάλυση που νίκησε, άρα μας βάζει δύσκολα. Ο θρίαμβος στη Σαλαμίνα ήταν κυρίως θέμα μιας ορθολογικής ανάλυσης των συσχετισμών δύναμης, πειθούς απέναντι στους αθηναίους και σταθερότητας απέναντι στους στόχους. Αυτά τα στοιχεία ούτε οι ίδιοι οι αθηναίοι δεν τα άντεξαν ως το τέλος και ο Θεμιστοκλής κατέβασε το μέτρο της ανάλυσής του υποκύπτοντας στο ρεβανσισμό.

Στον ελληνικό κόσμο η εικονογράφηση της ρωμιοσύνης έχει άλλες αξιολογήσεις: ένστικτο και παλληκαριά, απόφαση και αυτοθυσία. Αυτά τα στοιχεία είναι αξιοθαύμαστα και από μόνα τους είναι ικανά να ανεβάσουν στο πάνθεον της αθανασίας όσους εξέφρασαν τη βαθύτερη πρώτη ύλη τους. Όσοι, όμως, εξέφρασαν και άλλα στοιχεία, όσοι προσέθεσαν πιο απαιτητικά υλικά όπως λχ. ο Θεμιστοκλής, ο Ι. Καποδίστριας, ή ο Α. Παπαναστασίου δεν είχαν την ίδια τύχη. Έμειναν στη δεύτερη κατηγορία στην κλίμακα του θαυμασμού γιατί υπήρξαν «προμηθείς». Διέθεταν τα άλλα στοιχεία, όπως η πρόβλεψη απέναντι στις εξελίξεις, σχέδια για συλλογική δράση και κινητοποίηση των πραγματικών δυνάμεων της χώρας, αυτά δηλαδή τα χαρακτηριστικά που δεν πρωταγωνιστούν συχνά στην ελληνική πολιτική σκέψη.