Παιδεία και επίλυση, το στοίχημα για το 2016

Το βιβλίο του Παύλου Μ. Παύλου «Κράτος, Ιδεολογία, Πολιτική και Εκπαίδευση στην Κύπρο, 1959-1974», αποτελεί μια πολύ σοβαρή προσπάθεια για να αναλυθούν πολιτικές που σφράγισαν την εξέλιξη της εκπαίδευσης στην Κύπρο στη συγκεκριμένη περίοδο. Το βιβλίο ερμηνεύει με εξαιρετική λεπτομέρεια, αναδεικνύοντας μια περίοδο, με τις αντιφάσεις της, με την πρόοδο και την οπισθοδρόμησή της, με τα βήματα μπροστά αλλά και τα ουσιώδη κενά στη στρατηγική της.

Χωρίς αμφιβολία αυτή η προσπάθεια αποτελεί μια βαθειά ενδοσκόπηση για τις αιτίες που μας άφησαν μισούς, ένα χρήσιμο εργαλείο για να δούμε και σήμερα πτυχές του εκπαιδευτικού μας ζητήματος.

Το βιβλίο έρχεται σε συνέχεια μιας ευρύτερης προσπάθειας που εξελίσσεται το τελευταίο διάστημα για να δούμε γεγονότα με ένα πιο κριτικό, προοδευτικό μάτι. Ενδεικτικά αναφέρω το βιβλίο του Β. Πρωτοπαπά «Εκλογική Ιστορία της Κύπρου, πολιτευτές, κόμματα, και εκλογές στην Αγγλοκρατία, 1878- 1960», 2012, εκδόσεις Θεμέλιο, αλλά και το βιβλίο του Σ. Κτωρή «Τουρκοκύπριοι, από το Περιθώριο στο Συνεταιρισμό, 1923-1960», 2013. Τώρα η τριλογία ολοκληρώνεται με το βιβλίο του Π. Παύλου. Ασφαλώς μέσα σε αυτή την οπτική εντάσσεται συνολικά το συγγραφικό έργο του Νιαζί Κιζίλγιουρεκ.

Επιτρέψτε μου να καταθέσω ορισμένες σκέψεις βασισμένες στο βιβλίο του Π. Παύλου.

Κυρίαρχο ρεύμα στην επισκοπούμενη περίοδο ο εμπειρισμός, η αδυναμία πρόσληψης της μεγάλης εικόνας, η εσωστρέφεια, η αδυναμία συνεννόησης με το εξωτερικό περιβάλλον, η δογματική σκέψη.

Η ταύτιση της ελληνικής παιδείας στη νήσο με την τυπολατρία, την ομοιομορφία, το συντηρητισμό κάθε απόχρωσης, επέτρεψε να γίνει εργαλείο που να υπηρετεί πολιτικές επινοήσεις.

Η τυποποιημένη ελληνικότητα, εμπόδισε την ανάπτυξη της νεωτερικότητας, αυτού που αποτελεί το κατ’ εξοχήν ελληνικό παράδειγμα επιβίωσης και ανάπτυξης- από την αρχαιότητα έως την πρόσφατη ακμή της κυπριακής παροικίας στην Αλεξάνδρεια.

Το έργο του Π. Παύλου είναι μια εξαίρετη άσκηση με τα πολλά πρόσωπα της εξέλιξής μας. Ακόμα και σήμερα το θεσμικό πλαίσιο επιβραβεύει την τυποιημένη σκέψη, εμποδίζει την πρωτοτυπία, δυσκολεύει την αμφισβήτηση. Αυτό τεκμηριώνεται πλήρως στο βιβλίο: τη μάχη κέρδισαν οι δυνάμεις της τυποποιημένης ελληνικότητας. Εκπαίδευση χωρίς κριτικό βάθος, κυρίαρχες εικόνες ταυτισμένες με τη στροφή στο παρελθόν, την άγονη αρχαιολατρεία, για να κρύψουμε έτσι την αδυναμία μας να ερμηνεύσουμε την (κάθε) φορά μεταβαλλόμενη πραγματικότητα και να επιλύσουμε έτσι σημερινές προκλήσεις.

Κάθε προσεκτικός αναγνώστης του βιβλίου, μπορεί εύκολα να φτάσει στο κεντρικό του συμπέρασμα.

Στη δική μου κρίση το «μέγιστον μάθημα» έγκειται στο εξής:

Η προσαρμογή στο (κάθε φορά) νέο περιβάλλον αποτελεί την προϋπόθεση για κάθε επιτυχημένη στρατηγική. Η προσαρμογή δεν επιτυγχάνεται με την ατέρμονη επανάληψη γνώσεων που έχουν ξεπεραστεί, αλλά με αποφασιστική αντιμετώπιση των προκλήσεων του σημερινού περιβάλλοντος.

Η παιδεία των ανοικτών οριζόντων και της κριτικής σκέψης είναι εκείνη που θα βοηθήσει την Κύπρο να αλλάξει τον ρου των πραγμάτων και να ξεπεράσει αγκυλώσεις δεκαετιών. Η αποτυχία ως συστατικό στοιχείο της εξέλιξής μας (μη λύση στο κυπριακό, κατάρρευση της οικονομίας, συντηρητικό εκπαιδευτικό μοντέλο, απογοητευτική η σύγκριση με άλλα εκπαιδευτικά συστήματα) συνέβαλε στην ανάπτυξη της κουλτούρας της «αθωότητας» στην ε/κ παιδευτική διαδικασία.

Δεν πετύχαμε, γιατί φταίνε κάθε φορά κάποιοι άλλοι. Δεν πετύχαμε γιατί μας ψεκάζουν. Δεν πετύχαμε γιατί συνωμότησαν οι συνήθεις εχθροί. Η εξαγωγή κάθε ευθύνης αποτελεί το βασικό μοτίβο της ιστορίας της Κύπρου όπως παρουσιάζεται στα σχολικά εγχειρίδια. Αυτό αποτέλεσε ένα βολικό πρόσχημα που απάλλασσε τις εκλεγμένες κυβερνήσεις από την ευθύνη της πρόβλεψης και της καθοδήγησης των πραγμάτων.

Ο Κ. Σημίτης έχει το λόγο:

«Συλλογικά στην πολιτική μας ζωή η προσπάθεια αποφυγής ευθυνών στο διεθνές πεδίο εκδηλώνεται με τη συνωμοσιολογία. Συνωμοτούν εναντίον μας στην ΕΕ γι’ αυτό δεν πετυχαίνουμε αυτό που δικαιούμαστε και αξίζουμε. Όμως κατά κανόνα δεν υπάρχουν «συνωμοσίες». Αυτό που δικαιούμαστε και αξίζουμε συχνά δεν το πετυχαίνουμε γιατί δεν προετοιμαστήκαμε, δεν οργανωθήκαμε, δεν δουλέψαμε, γιατί εκλαμβάνουμε τις ιδεοληψίες μας ως πραγματικότητα, γιατί αγνοούμε τα συμφέροντα και τις ικανότητες των άλλων…» (Κ. Σημίτης «Πολιτική για μια Δημιουργική Ελλάδα», 1996-2004, Αθήνα, 2005).

Το βιβλίο του Π. Παύλου αποτελεί μια ευκαιρία για αναστοχασμό, αφορμή για να δούμε το μέλλον της Κύπρου με διαφορετικά μάτια. Με ερευνητικό μάτι, με πάθος και αφοσίωση, ο συγγραφέας καταγράφει μια ιδιαίτερα σκληρή περίοδο, αφήνοντας ταυτόχρονα και τη δική του διακριτική παρέμβαση στα δρώμενα. Αναδεικνύει, σχολιάζει, βοηθά τον αναγνώστη να κατανοήσει και έτσι να αποκτήσει ένα στέρεο εργαλείο για να δει σημερινές εξελίξεις με έναν πιο διεισδυτικό τρόπο.

Η επίλυση του κυπριακού ταυτίζεται με μια νέα αντίληψη για την παιδεία, μια σύγχρονη αντίληψη που ενσωματώνει τις διαφορετικές ταυτότητες σε μια σύνθετη και οργανικά λειτουργούσα πολιτεία. Γι’ αυτό ας ακούσουμε τι λέει Σαντίκ Καν, ο νέος Δήμαρχος του Λονδίνου: «Είμαι Λονδρέζος, είμαι Ευρωπαίος, είμαι Βρετανός, είμαι μουσουλμανικής πίστης, ασιατικής καταγωγής, με Πακιστανική κληρονομιά, πατέρας και σύζυγος».

Ο Σ. Καν θέτει το πιο κρίσιμο ζήτημα στην εκπαιδευτική διαδικασία σε μιαν επανενωμένη Κύπρο. Ο καθηγητής Νίκος Αλιβιζάτος το εμπουτίζει, του δίνει ιδεολογικό βάθος: «εκείνο που μας ενώνει είναι η φιλελεύθερη αντίληψη για το έθνος. Η αντίληψη αυτή στηρίζεται στια αρχές του διαφωτισμού και στην πεποίθηση ότι η ειρηνική συμβίωση μπορεί να επιτυχθεί με την αποδοχή του Συντάγματος ως δεσμευτικού συμβολαίου για την ατομική και συλλογική δράση. Θεμέλιο του έθνους είναι, με άλλα λόγια, η ειλικρινής προσχώρηση του λαού κάθε χώρας στις αξίες της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ισότητας και της αλληλεγγύης. Η γλώσσα, οι κοινές παραδόσεις, η φυλετική καταγωγή, και οι δεσμοί αίματος όσο σημαντικοί παράγοντες και αν είναι, έπονται» ( Ν. Αλιβιζάτος, βιβλίο, «Πραγματιστές, Δημαγωγοί και Ονειροπόλοι, εκδόσεις, Πόλις, σελ 504, (κεφάλαιο, Α. Φραγκουδάκη και οι νέοι γλωσσαμύντορες»)

Η αποσιώπηση της πραγματικότητας, η προβολή ανέφικτων στόχων, η καλλιέργεια μιας εξωπραγματικής εικόνας σχετικά με τις δυνατότητες και επιδιώξεις μας, παρεμποδίζουν την Κύπρο από τη διεκδίκηση της ρεαλιστικής δυνατότητας να αλλάξει σελίδα.

Η διαρκής τριβή με τον εαυτό μας, η συνεχής εσωτερική αντιπαλότητα ανάμεσα σε εφικτά και μη προσδιοριζόμενα οράματα, δεν συμβάλλει στην ένταξη της νήσου στον κόσμο της σταθερότητας, στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων που προκύπτουν από την παγκοσμιοποιημένη οικονομία και την ειδικότερη οικονομική κρίση.

Εγγύηση για την ασφαλή πορεία συνιστά η ένταξή της νήσου στην ΕΕ την 1η Μαίου 2004, μια πολιτική παρακαταθήκη που σφράγισε με το έργο της η Κρανιδιωτική σχολή σκέψης. Έτσι, έχουμε κατακτήσει ένα ισχυρό δίκτυο από δυνατότητες. Εμείς χρειάζεται να εργαστούμε, ώστε η ΕΕ να συνεισφέρει ιδέες για τα ζητήματα της ασφάλειας και των εγγυήσεων, της οικονομίας και των θεσμών και ασφαλώς με τη συμμετοχή ολόκληρης της επικράτειας της νήσου στην ΕΕ με την υπογραφή συμφωνίας για την επίλυση στο κυπριακό.

Βιώσιμες λύσεις στο 60% της Κύπρου είναι ανέφικτες. Το σύστημα του τύπου «ανάπτυξη γύρω από το Τρόοδος», είναι συνταγή που οδηγεί στον φαύλο κύκλο μιας επόμενης τρόικας. Η συντήρηση ενός μη βιώσιμου σχήματος κάτω από την εποπτεία της κατοχικής δύναμης, όπως εισηγούνται διάφορες δυνάμεις, σημαίνει συρρίκνωση του κυπριακού ελληνισμού με την ψήφο μας.

Η περιχαράκωση, η καχυποψία έναντι πάντων οδηγεί στην εσωστρέφεια και αυτή με τη σειρά της στη στασιμότητα. Στασιμότητα όμως δεν θα υπάρξει. Η στασιμότητα σημαίνει πρακτικά κινητικότητα. Δηλαδή, ανεξέλεγκτα σύνορα με την Τουρκία σε όλο το μήκος της Πράσινης Γραμμής, διαρκής αμφιβολία για το αύριο, περαιτέρω δυσκολίες στην αξιοποίηση των κοιτασμάτων φυσικού αερίου, μια Κύπρος-παρίας στη διεθνή ζωή, μισός εταίρος στην ΕΕ από τη στιγμή που τεθεί σε εφαρμογή ο κανονισμός για το απ’ ευθείας εμπόριο.

Γι’ αυτό η επίλυση του κυπριακού αποτελεί την πιο αξιόπιστη απάντηση στα σημερινά αδιέξοδα -την κατοχή, την τυποποιημένη σκέψη, τη λεηλασία του δημόσιου πλούτου, τον αναχρονισμό, την εσωστρέφεια.

Μόνο η μία Κύπρος μπορεί να παίξει πραγματικό ρόλο στην προσπάθεια για την ευρωπαϊκή ενοποίηση, ως χώρα παράδειγμα υπέρβασης της δικής της διαίρεσης. Μόνο η μία Κύπρος μπορεί να παίξει έναν δημιουργικό ρόλο στην πρόοδο της ευρωτουρκικής σχέσης, όπως περιγράφεται στις ετήσιες Εκθέσεις Προόδου που παρουσιάζει η Επιτροπή. Μόνο η μια Κύπρος, μπορεί να γίνει παράγοντας σταθερότητας στην ευρεία γειτονιά μας.

Θα κλείσω την ομιλία μου με μια αναφορά στο δίλημμα που αναδεικνύει το βιβλίο του Π. Παύλου: ορθολογική σκέψη ή φαντασιώσεις; Εφικτές επιδιώξεις ή ακόμα μια φορά ραντεβού με τον Μαρμαρωμένο Βασιλιά; Από αυτή την άποψη το βιβλίο είναι κατ’ εξοχήν επίκαιρο, πραγματικά σημερινό, θέτει το ρεαλιστικό δίλημμα για το 2016.

Ομιλία: Λάρκος Λάρκου, πρόεδρος ΔΣ ΚΥΠΕ

Οργάνωση: ΤΕΠΑΚ, ΟΠΕΚ

Λεμεσός, 30 Μαίου 2016