Παιδεία και σχολική ιστορία.

Η συζήτηση γύρω από τις έννοιες διαπολιτιστική εκπαίδευση-αναλυτικά προγράμματα-αλλαγές στα βιβλία ιστορίας είναι ένα προσφιλές θέμα στις καθημερινές μας συζητήσεις. Η ιστορία προσφέρει υλικό για διαφορετικές γνώμες, άρα προκαλεί τη συζήτηση και μερικές φορές και την ένταση. Οι εξαγγελίες του Υπουργού Παιδείας Α. Δημητρίου για αλλαγές στα αναλυτικά προγράμματα, έδωσαν την ευκαιρία για εκτεταμένες, δημόσιες συζητήσεις για πιθανές αλλαγές στα σχολικά βιβλία ιστορίας. Τα κόμματα παίρνουν θέσεις και όλοι έχουν άποψη. Άλλωστε η ιστορία δεν είναι όπως η χημεία. Για να μπεις στο «χημείο» χρειάζεται να έχεις κλειδιά και κάποια άδεια. Στο μάθημα της ιστορίας, ως σύμπτωμα μιας νεοελληνικής συνήθειας, όλοι είναι παρόντες, «μέτοχοι» με άποψη. Γι’ αυτό και κάθε συζήτηση για να είναι παραγωγική χρειάζεται να διαθέτει καλά επεξεργασμένη επιστημονική ανάλυση και συνταγματική πυξίδα. Σε ποια πλαίσια κινείται, πού θέλει να οδηγήσει τις εξελίξεις, ποιο είναι το ζητούμενο.

Κατά την άποψή μου, κάθε συζήτηση είναι χρήσιμο να εντάσσεται στο ευρύτερο ευρωπαϊκό πλαίσιο. Η ΕΕ προωθεί την παιδεία της ανοχής, της συνύπαρξης, του σεβασμού στη διαφορετικότητα. Η έννοια «διαπολιτιστική εκπαίδευση» είναι προϊόν αυτής της ανάλυσης γιατί μέσα στην ΕΕ συγκατοικούν διαφορετικοί λαοί, πολιτισμοί, κουλτούρες και παραδόσεις. Είναι εξ αυτού αναγκαίο να γνωρίζουμε τους άλλους, να κατανοούμε τις διαφορές μας, να σεβόμαστε τη διαφορετικότητα ως βασικό συστατικό της διαφύλαξης του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Το σύνθημα το προέβαλε η ίδια η ΕΕ: ενωμένοι μέσα από τη διαφορετικότητά μας!

Η θέση μου είναι πολύ σαφής: η ιστορία είναι επιστήμη, οι επιστήμονες αποφασίζουν, άρα οι ιστορικοί έχουν την ευθύνη να δουλέψουν τις πηγές και να γράψουν, να εμπλουτίσουν, ή να αναθεωρήσουν την ιστορία με κριτήριο την απόδειξη, την ερευνητική εργασία που βασίζεται στα ντοκουμέντα. Ο σεβασμός στην ιστορική αλήθεια είναι μια πολύ μεγάλη υπόθεση γιατί η επιστήμη της ιστορίας δίνει καθημερινά «εξετάσεις» σε ολόκληρο το σύστημα της παιδείας.

Χρειάζεται να εμπλουτίσουμε την ιστορική μέθοδο με την οποία διδάσκουμε στα παιδιά μας το μάθημα της σχολικής ιστορίας. Το εκπαιδευτικό σύστημα χρειάζεται να δώσει στα παιδιά μας τη δυνατότητα να αποκτούν κριτική άποψη, να κρίνουν, να σχολιάζουν τα ιστορικά φαινόμενα, να μην γίνονται παπαγάλοι των όσων άκουσαν από τους πιο μεγάλους. Τι σημαίνει να δημιουργήσουμε μαθητές με κριτική γνώση; Πρώτα απ όλα επιβάλλεται να ξεκαθαρίσουμε τη μέθοδο. Όπως,

1 Να δουλεύουμε πάνω σε ιστορικές πηγές.

2 Να συγκρίνουμε γεγονότα που προκύπτουν από την ανάλυση των πηγών.

3 Να μάθουμε τους νέους να κρίνουν, να συγκρίνουν, να αναζητούν.

4 Να μαθαίνουμε πως πάνω σε μεγάλες ιστορικές στιγμές μπορεί να υπήρχαν διαφορετικές απόψεις για το πώς θα προχωρήσουμε ή στο παρελθόν να είχαν διατυπωθεί διαφορετικές ερμηνείες στα γεγονότα, αφού πρόσωπα ή παρατάξεις είχαν διαφορετική ανάλυση. Αυτά είναι φυσιολογικά ζητήματα και έχουν παρατηρηθεί σε όλα τα έθνη και σε πολλές εποχές. Άλλωστε οι αντιπαραθέσεις επέτρεψαν στους λαούς να πάρουν τις τελικές αποφάσεις και να γράψουν, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, τη δική τους ιστορία.

Παράδειγμα: στα Οκτωβριανά το 1931 ο Ελευθέριος Βενιζέλος ως πρωθυπουργός της Ελλάδας είχε άλλη άποψη από εκείνη της κυπριακής Εθναρχίας. Είναι χρήσιμο να παρουσιάσουμε και τις δύο απόψεις και να εξηγήσουμε αυτήν που τελικά έγραψε την ιστορία. Την εξέγερση του 1931 με το ιστορικό του βάθρο: ενωτικό αίτημα ε/κ, στάση των άγγλων αποικιοκρατών, το κυβερνείο στις φλόγες κλπ.

Παράδειγμα: η έναρξη του ένοπλου αγώνα της ΕΟΚΑ-1955/59.

Διατυπώθηκαν δύο στρατηγικές πριν την έναρξή του. Η Εθναρχία υιοθετούσε την επιλογή του ένοπλου αγώνα και το ΑΚΕΛ προτιμούσε την μαζική/συνδικαλιστική αντίσταση. Συμφωνούσαν και οι δύο παρατάξεις στο στόχο αλλά διαφωνούσαν στα μέσα που θα τον καθιστούσαν εφικτό. Να παρουσιάσουμε τις δύο προτάσεις και να εξηγήσουμε εκείνη που τελικά προκρίθηκε και έγραψε με έργα την ιστορική εξέλιξη από το 1955 έως το 1959.

Παράδειγμα: το ιστορικό πλαίσιο που οδήγησε στις συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου. Η πλειοψηφία των ε/κ αντιπροσώπων ζήτησε από τον Μακάριο να τις υπογράψει στο Λονδίνο. Μερικοί του είπαν να μην τις υπογράψει. Να παρουσιάσουμε και τις δύο απόψεις με τα επιχειρήματά τους και να εξηγήσουμε εκείνη που έγραψε ιστορία. Την υπογραφή τους από το Μακάριο και τη δημιουργία του ανεξάρτητου κυπριακού κράτους.

Η ιστορία είναι η επιστήμη που ερμηνεύει τα ιστορικά φαινόμενα. Δεν είναι δικαστήριο για να δικάζει ή να «καταδικάζει» κάθε ενέργεια που ενδεχομένως σήμερα να μην μας αρέσει. Η ιστορία ερμηνεύει, εξηγεί την ανθρώπινη δραστηριότητα, επιχειρεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε πράξεις, παραλείψεις ή επιλογές σε μια δεδομένη ιστορική περίοδο. Μόνο η επιστημονική τεκμηρίωση δίνει δύναμη στα επιχειρήματα, συμβάλλει στην αυθεντική ερμηνεία των γεγονότων και έτσι μας βοηθά στην κατανόηση της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Λάρκος Λάρκου