Πακέτο επι χάρτου

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Δ. Χριστοφιας σε ομιλία του στο Προεδρικό Μέγαρο στην επέτειο του πραξικοπήματος κατά του προέδρου Μακαρίου στις 15 Ιουλίου, ανακοίνωσε ένα πακέτο προτάσεων που, κατά την εκτίμησή του, «αν γίνει αποδεκτό από την τουρκική πλευρά θα δώσει νέα ώθηση στη διαπραγματευτική διαδικασία». Το πακέτο Χριστόφια περιλαμβάνει τα εξής τρία σημεία:

Πρώτον: «διασύνδεση της συζήτησης τριών κεφαλαίων του κυπριακού. Το περιουσιακό συνδέεται και πρέπει να συζητηθεί ταυτόχρονα μαζί με το κεφάλαιο των εδαφικών αναπροσαρμογών και το κεφάλαιο της μετανάστευσης, ιθαγένειας, αλλοδαπών και ασύλου. Είναι φανερό ότι η διευθέτηση του κεφαλαίου των εδαφικών αναπροσαρμογών όπως και του θέματος του εποικισμού αναμφίβολα θα διευκολύνει την επίλυση του περιουσιακού, που είναι περίπλοκο και ακανθώδες. Ο συνδυασμός της συζήτησης αυτών των τριών κεφαλαίων εκ των πραγμάτων θα εντατικοποιήσει και θα επισπεύσει το διάλογο».

Δεύτερον: «καλούμε την Τουρκία να εφαρμόσει το ψήφισμα 550 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ που υιοθετήθηκε από το 1984. Το ψήφισμα προνοεί την παράδοση από την Τουρκία της περίκλειστης πόλης της Αμμοχώστου στα Ηνωμένα Έθνη. Στόχος η επιδιόρθωση και αποκατάσταση της πόλης και η επιστροφή της στους νόμιμους κατοίκους της. Μαζί με την αποκατάσταση της πόλης των Βαρωσίων είμαστε έτοιμοι να αναλάβουμε ευθύνη για αποκατάσταση της παλιάς πόλης της Αμμοχώστου, που αποτελεί κοινή πολιτιστική κληρονομιά. Ταυτόχρονα με την αποκατάσταση της περίκλειστης πόλης, να ανοίξει το λιμάνι της Αμμοχώστου υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για διεξαγωγή εμπορίου από πλευράς των Τουρκοκυπρίων συμπατριωτών μας. Με μια τέτοια πρόταση η τουρκοκυπριακή κοινότητα θα επωφεληθεί της ενίσχυσης των σχέσεων της με την Ευρωπαϊκή Ένωση χρησιμοποιώντας το λιμάνι της Αμμοχώστου. Η Τουρκία θα επωφεληθεί της προώθησης της ενταξιακής της πορείας, αφού θα ανοίξουν κεφάλαια που σήμερα είναι παγωμένα».

Τρίτον:«θεωρούμε αναγκαία τη σύγκληση διεθνούς διάσκεψης όταν φτάσουμε σε ακτίνα συμφωνίας πάνω στις εσωτερικές πτυχές του Κυπριακού. Η διεθνής διάσκεψη θα πρέπει να συγκληθεί από τα Ηνωμένα Έθνη και σ’ αυτήν να συμμετέχουν τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας, η Ευρωπαϊκή Ένωση, οι εγγυήτριες δυνάμεις, η Κυπριακή Δημοκρατία και οι δύο κυπριακές κοινότητες. Η διεθνής διάσκεψη θα ασχοληθεί με τη διεθνή πτυχή του Κυπριακού που περιλαμβάνει το θέμα των εγγυήσεων και της ασφάλειας, την παρουσία των ξένων στρατευμάτων στην Κυπριακή Δημοκρατία όπως και την παρουσία των ξένων που παράνομα έχουν εγκατασταθεί στο κατεχόμενο μέρος της πατρίδας μας».

Ο ίδιος ο πρόεδρος Χριστόφιας θεωρεί ότι «κάθε αντικειμενικός παρατηρητής μπορεί εύκολα να διαπιστώσει ότι οι προτάσεις μας είναι ρεαλιστικές, υλοποιήσιμες και ισορροπημένες, αφού όλοι οι εμπλεκόμενοι στο Κυπριακό θα αποκομίσουν όφελος. Δυστυχώς, μέχρι σήμερα τόσο η Τουρκία όσο και η τουρκοκυπριακή πλευρά δεν ανταποκρίθηκαν…».

Οι προτάσεις που διατύπωσε ο πρόεδρος περιλαμβάνουν μια σειρά από πράγματα τα οποία χρήζουν μιας ενδελεχούς ερμηνείας. Κρίνω ότι οι ακόλουθες παρατηρήσεις βοηθούν σε ένα ευρύτερο προβληματισμό πάνω στο θέμα:

Α. Η πρόταση Α, είναι ρεαλιστική, πράγματι πτυχές του κυπριακού ακουμπούν η μια την άλλη, είναι συγκοινωνούντα δοχεία, συνεπώς ο «συνδυασμός» μιας τέτοιας διαπραγμάτευσης είναι ορθολογιστικός. Παρατηρώ ότι αυτή η ορθή παρέμβαση άργησε πολύ. Η «διαγώνια διαπραγμάτευση» θα μπορούσε να τύχει προώθησης όταν στα πράγματα ήταν ο Μ. Α. Ταλάτ. Ενδεχομένως να οδηγούσε σε καλύτερα αποτελέσματα γιατί –όπως επισημαίνει ο πρόεδρος- «ο συνδυασμός της συζήτησης αυτών των τριών κεφαλαίων εκ των πραγμάτων θα εντατικοποιήσει και θα επισπεύσει το διάλογο». Θα ήταν πιο ωφέλιμο, αυτή η ορθή διαπίστωση να είχε δοκιμαστεί ενωρίτερα.

Β. Ο συνδυασμός παράδοσης της «περίκλειστης πόλης» της Αμμοχώστου στους κατοίκους της, το άνοιγμα του λιμανιού της Αμμοχώστου για διεξαγωγή εμπορίου από τους τ/κ υπό την αιγίδα της ΕΕ, αποτελεί την επανάληψη παλαιότερης πρότασης που υπέβαλε ο Τ. Παπαδόπουλος. Δεν προχώρησε τότε. Δεν βλέπω τι άλλαξε τώρα ώστε να προχωρήσει η επανάληψη με την προσθήκη του σημείου για το άνοιγμα ενταξιακών κεφαλαίων. Η Τουρκία, για πολλές δεκαετίες, δεν αποδεχόταν αυτή την άποψη, οδήγησε σε παράλυση το 550 για την Αμμμόχωστο και ο ίδιος ο ΟΗΕ –από τον Μ. Γκάλι και μετά- ενσωματώνει το ζήτημα της Αμμοχώστου στο συνολικό πακέτο της επίλυσης. Στην πραγματικότητα η αντίληψη για το «προβάδισμα» της Αμμοχώστου δεν υφίσταται.

Γ. Εκτιμώ ότι η ΕΕ θα μπορούσε να αναλάβει σημαντικό ρόλο, τόσο στη σύγκληση μιας «Ευρωπαϊκής Διάσκεψης για το Κυπριακό», όσο και για την επεξεργασία πακέτου από ρυθμίσεις για το ζήτημα της ασφάλειας και των εγγυήσεων. Η ΕΕ μπορεί να δώσει τη δική της ομπρέλα για να πραγματοποιηθεί μια διάσκεψη στην οποία θα λάβουν μέρος τα ενδιαφερόμενα μέρη με αξιοποίηση της «ομάδας Μπαρόσο», της αποστολής Λ. Μάουρερ, και υπό την εποπτεία του Χ. Ρομπάι και του Χ.Μ. Μπαρόσο. Θέματα όπως η ασφάλεια, οι εγγυήσεις, η οικονομία, η ανοικοδόμηση είναι μερικά από εκείνα στα οποία η ΕΕ μπορεί να δώσει τις κατευθύνσεις σε μια ευρωπαϊκή διάσκεψη για το κυπριακό. Η συμμετοχή του ΟΗΕ σε μια τέτοια διάσκεψη είναι δεδομένη: μαζί ΕΕ και ΟΗΕ υπόσχονται περισσότερα. Δεν έχει κανένα πρακτικό νόημα να είσαι μέλος της ΕΕ και να μην αξιοποιείς την ιδιότητα της πλήρους συμμετοχής. Η ΕΕ με την υιοθέτηση της Συνθήκες της Λισσαβόνας αποκτά νέες δυνατότητες στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής εκφράζοντας έτσι τη θέλησή της να διαδραματήσει έναν πιο ενεργητικό ρόλο στην Ευρώπη και την περιοχή της Μεσογείου.

Δ Οι προτάσεις Χριστόφια συνδέουν διαφορετικά θέματα κατά τρόπο αντιφατικό. Οι διακοινοτικές συνομιλίες, τα ενταξιακά κεφάλαια της Τουρκίας κλπ. Εκτιμώ ότι αυτός ο συνδυασμός που επιχειρεί ο πρόεδρος Χριστόφιας στη σημερινή συγκυρία δεν θα βρει πραγματική υποστήριξη. Η διεθνής κοινότητα, ο ΟΗΕ, η ΕΕ στηρίζουν την διαπραγματευτική διαδικασία και αναμένουν το τελικό της αποτέλεσμα για τη συνολική λύση. Εάν επιχειρήσουμε να αλλάξουμε τον ρου των πραγμάτων, σε αυτή τη φάση, μάλλον ερωτηματικά θα προκαλέσουμε παρά υποστήριξη. Για παράδειγμα η Αμμόχωστος είναι πρώτο σημείο στο πλαίσιο μιας συνολικής λύσης, άρα για κανένα διεθνή παίκτη δεν αποτελεί στις παραμονές του επιλόγου των συνομιλών ένα ξεχωριστό ζήτημα. Η ΕΕ με τον ίδιο τρόπο είναι θετική στη συνολική λύση, γι’ αυτό και δεν υποστηρίζει αποσπασματικές κινήσεις.

Ε Σήμερα αυτό που ρυθμίζει το σκηνικό είναι η προσπάθεια για τη συνολική επίλυση, άρα πρωτοβουλίες και πιο δυνατές κινήσεις στο πεδίο της διαπραγμάτευσης- όπως λ.χ. το σημείο Α. Αυτό αναμένει κάθε καλόπιστος παρατηρητής γι’ αυτό και η διεθνής κοινότητα είναι μάλλον αδιάφορη απέναντι στο πακέτο Χριστόφια. Η τ/κ πλευρά απέρριψε ήδη την πρόταση, η Τουρκία την αγνοεί, ο ΟΗΕ δεν την βλέπει θετικά παρά μόνο στο σημείο Α, η ΕΕ σιωπά, ενώ την υποστήριξε μόνο η Ρωσία και «καθηκόντως» ο Γ. Παπανδρέου. Φτωχός απολογισμός. Για την ε/κ ηγεσία και ειδικά για την ευθύνη που κουβαλάει στους ώμους του ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο στόχος παραμένει ακέραιος: να δώσουμε σημαντική ώθηση στις διαπραγματεύσεις με αξιοποίηση της ΕΕ, να αποτραπεί η ταϊβανοποίηση και να παρεμποδίσουμε τον οριστική διχοτόμηση της πατρίδας μας.

Κατά μία ανάγνωση οι προτάσεις Χριστόφια μοιάζουν προτάσεις για διαχείριση της επομένης ημέρας ενός πιθανού ναυαγίου στις συνομιλίες. Το κλειδί για τις επόμενες κινήσεις είναι η θέση που θα πάρει στις εξελίξεις ο ΓΓ του ΟΗΕ Μπα-κι Μουν τον προσεχή Νοέμβριο και οι κρίσεις που θα επιχειρήσει για τις ευθύνες ενός εκάστου των μερών σε ένα αδιέξοδο. Χωρίς αυτό το «δεδομένο», καμμία πλευρά δεν μπορεί να σχεδιάσει με βεβαιότητα την επόμενη ημέρα. Εάν ο ΓΓ του ΟΗΕ δεν θεωρήσει την τ/κ πλευρά ως υπεύθυνη ενός αδιεξόδου, τότε θα κινητοποιηθούν οι διαδικασίες για το απ’ ευθείας εμπόριο και μάλλον θα τεθεί σε εφαρμογή με πρώτο σήμα από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η διαχείριση μιας πολύ δύσκολης συγκυρίας απαιτεί ορθολογισμό και συλλογικό πνεύμα. Αλλιώς θα κάνουμε ασκήσεις επί χάρτου, ενώ η κατεχόμενη Κύπρος σύντομα θα οδηγείται σε καθεστώς τύπου «ταϊβάν».