Στη Βάρνα με αποσκευές
Στις 26 Μαρτίου συνέρχεται η Σύνοδος Κορυφής ΕΕ-Τουρκίας, Βάρνα, με συντονιστή την βουλγαρική προεδρία. Θα λάβουν μέρος οι Πρόεδρου Γιούνκερ και Τουσκ και από τουρκικής ο Τ. Ερτογάν. Η Σύνοδος πραγματοποιείται σε μιαν περίοδο κατά την οποία η Τουρκία επιχειρεί να βελτιώσει τις σχέσεις της με κράτη-μέλη, κυρίως με την Γερμανία και την Αυστρία. Η κύρια στροφή κατεγράφη με την επίσκεψη Ερτογάν στο Παρίσι και τις εκεί συνομιλίες του με τον Πρόεδρο Μακρόν (5/1).
Θυμίζω ότι οι σχέσεις με κράτη-μέλη (Γερμανία, Ολλανδία, Αυστρία) πήραν την κατιούσα πριν το δημοψήφισμα του 2017 για τροποποίηση του συντάγματος στην Τουρκία. Σημειώθηκε άρνηση κρατών-μελών να δώσουν άδεια για πραγματοποίηση δημόσιων συγκεντρώσεων υπέρ της θέσης Ερτογάν, η οποία με τη σειρά της έδωσε την αφορμή για μια πολύ σκληρή ρητορική από τον Ερτογάν. Τι θα περιλαμβάνει η ατζέντα της 26ης Μαρτίου;
Α. Το θέμα της κατάργησης της βίζας για ταξίδια τούρκων πολιτών στις χώρες της Συνθήκης του Σενγκεν. Ήδη η Άγκυρα έκανε πίσω στο ζήτημα της αλλαγής του αντιτρομοκρατικού νόμου, επέφερε αλλαγές, και έστειλε νέα πρόταση που κινείται πάνω στις γραμμές που ζήτησε η ΕΕ. Αν αυτές πράγματι ικανοποιούν τις ευρωπαϊκές απαιτήσεις, είναι πολύ πιθανό να συμφωνηθεί ένα χρονοδιάγραμμα με στάδια για κατάργηση της βίζας.
Β. Ουσαστική συζήτηση γύρω από το ζήτημα της αναβάθμισης της Τελωνειακής Ένωσης ΕΕ-Τουρκίας, κυρίως συμπερίληψη σε αυτήν αγροτικά προϊόντα που δεν είχε περιλάβει η ΤΕ η οποία τέθηκε σε εφαρμογή πριν 22 χρόνια, την 1/1/1996. Αυτό, από οικονομικής και εμπορικής άποψης, ικανοποιεί και τις δύο πλευρές, πράγμα ωστόσο, που δεν έχει προχωρήσει γιατί προσκρούει στη γενικότερη πολιτική συγκυρία. Σε αυτήν περιλαμβάνονται, κυρίως οι παραβιάσεις του κράτους δικαίου, και το αδικαιολόγητα μεγάλο χρονικό διάστημα που συντηρείται η κατάσταση έκτακτης ανάγκης στην Τουρκία μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016.
Γ. Θα τεθεί (ως κεντρικό ζήτημα) αυτό που συνδέεται με το μιας διαφορετικής σχέσης ανάμεσα στην ΕΕ και την Τουρκία. Σχηματικά, όχι πλέον υποψήφιο μέλος όπως προβλέπει η συμφωνία της 3ης Οκτωβρίου 2005, αλλά ως στρατηγικός εταίρος με συμφωνίες κορυφής πάνω σε ειδικά θέματα (αναβάθμιση της ΤΕ, προσφυγικό, κατάργηση βίζας). Θεωρώ ότι ο Ε. Μακρόν την φωτογράφισε κατά σαφή τρόπο: «σχέση, όχι στο πλαίσιο της διαδικασίας ένταξης αλλά πιθανόν μιας συνεργασίας, μιας Εταιρικής Σχέσης με τελικό σκοπό να διασφαλίσουμε την «αγκίστρωση» της Τουρκίας και του τουρκικού λαού στην Ευρώπη και ότι το μέλλον της (Τουρκίας) θα οικοδομείται με το βλέμμα στην Ευρώπη και μαζί με την Ευρώπη» (5/1).
Όπως έχω υποστηρίξει σε παλαιότερο άρθρο μου, χρειάζεται μια νέα αρχή-πολιτική, θεσμική, επικοινωνιακή. Η Τουρκία είναι στρατηγικό αναγκαίο τόσο για την ίδια, όσο και την ΕΕ, να βρίσκεται στη δυτική τροχιά, να λάβει ισχυρή δέσμευση για παραμονή της στο «τρένο» της ΕΕ, ένα σχήμα πιο ρεαλιστικό από τη συμφωνία της 3ης Οκτωβρίου, με τέτοια ρύθμιση που δεν θα παρεμποδίζει ενταξιακές συνομιλίες στο μέλλον. Μια ενδεχόμενη «κεντρική» συμφωνία στα πιο πάνω, θα επιτρέψει, πρώτο, την ανανέωση της Τελωνειακής Ένωσης ΕΕ-Τουρκίας σε ένα καλύτερο πολιτικό περιβάλλον και, δεύτερο, τη συνεργασία πάνω σε ζητήματα αμυντικής πολιτικής, περιλαμβανομένης της PESCO- εμβάθυνση της αμυντικής συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ «τα οποία είναι ικανά και πρόθυμα να το πράξουν».
Κυλούν όλα ομαλά στο δρόμο για την Βάρνα; Ασφαλώς όχι! Γι’ αυτό ο επικεφαλής Εκπρόσωπος της Επιτροπής Μ. Σχοινάς, απαντώντας σε ερώτηση του ΚΥΠΕ κατά την ενημέρωση των συντακτών στις Βρυξέλλες στις 13 Φεβρουαρίου, προειδοποίησε τον Τούρκο Πρόεδρο ότι «οι αρνητικές δηλώσεις που καταστρέφουν τις σχέσεις καλής γειτονίας θα πρέπει να αποφεύγονται, ειδικά στο δρόμο προς τη Βάρνα. Η Τουρκία οφείλει να δεσμευθεί αμετάκλητα στις σχέσεις καλής γειτονίας και να αποφύγει κάθε είδος πηγής προστριβής, απειλών ή δράσης εναντίον Κρατών Μελών της ΕΕ, που βλάπτει τις σχέσεις καλής γειτονίας και την ειρηνική επίλυση διαφορών. (ΚΥΠΕ, 13/3).
Σε αυτό το δρόμο για την Βάρνα η Κύπρος μπορεί να έχει λόγο και ρόλο. Ποια θέση παίρνει η Λευκωσία στις υπό εξέλιξη συζητήσεις ανάμεσα στην θεσμική ΕΕ και την Τουρκία; Τι υποστηρίζει στο επίμαχο ζήτημα μιας ενδεχόμενης νέας σχέσης; Αναμφίβολα, τα θέματα αυτά είναι πολύ δύσκολα, καθώς στο πακέτο εντάσσεται πλέον και η θέση Σχοινά γύρω από επιλογές «που βλάπτουν τις σχέσεις καλής γειτονίας και την ειρηνική επίλυση διαφορών». Ωστόσο, είναι πολύ πιο χρήσιμο γα τη Λευκωσία να διαμορφώσει άποψη, να την προβάλει στους θεσμικούς πρωταγωνιστές και έτσι να καταστεί μέρος μιας ευρύτερης διαβούλευσης. Ταυτόχρονα να αλλάξει τη φορά των πραγμάτων στο νησί αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες για επανέναρξη των διακοινοτικών συνομιλιών στη Λευκωσία, έτσι που ο ρόλος της στις εν εξελίξει ευρωτουρκικές διαβουλεύσεις να έχει περισσότερο ακροατήριο.
Λάρκος Λάρκου