Συγγραφή για διπλές ψευδαισθήσεις

Το θέμα της Έκθεσης στα Νέα Ελληνικά στις εισαγωγικές εξετάσεις για τις σχολές τριτοβάθμιας εκπαίδευσης το 2016, διαφέρει ουσιωδώς από εκείνο το 2015. Το θέμα του 2015 προκάλεσε σχόλια, πολλοί έλαβαν το λόγο για να θέσουν ερωτήματα. Η φράση «το τέλος των ψευδαισθήσεων» από κείμενο του καθηγητή Γ. Γραμματικάκη έφερε έναν γενικότερο προβληματισμό γύρω από τι θέλει να πει ο συγγραφέας, εάν και πώς συνδέεται με την κυπριακή πραγματικότητα, ένα κείμενο που γράφτηκε για την τρέχουσα ελλαδική επικαιρότητα. Με αφορμή την οικονομική κρίση, λέει ο Γ. Γραμματικάκης, καταγράφεται μια ανατροπή σε παραδοσιακές πεποιθήσεις, οι μύθοι καταρρέουν, οι ψευδαισθήσεις για τις εύκολες λύσεις διαλύονται.

Εφέτος η στροφή στην επιλογή του θέματος είναι αξιόλογη. Η φράση από κείμενο του φιλόλογου Κ. Πλησή έδωσε το θέμα των εξετάσεων ως εξής: «όμως εάν ο άνθρωπος δεν αλλάξει φιλοσοφία ζωής, η τεχνολογία θα προχωρεί και τα επιτεύγματά της, πολύ πιο εντυπωσιακά, θα στραγγαλίσουν τελειωτικά την ελευθερία του ανθρώπου, που είναι η ουσία της ύπαρξής του».

Είναι προφανές ότι άλλαξε εφέτος η βάση της αναζήτησης μιας λύσης για το θέμα του εξεταστικού δοκιμίου. Οι περσινές αναφορές στις «ψευδαισθήσεις» δίνουν τη θέση τους στην τεχνολογία η οποία «θα προχωρεί και τα επιτεύγματά της…θα στραγγαλίσουν τελειωτικά την ελευθερία του ανθρώπου». Δύσκολο να βρεις μια εξήγηση γύρω από το πώς άλλαξαν τα δεδομένα. Η πιθανότερη εξήγηση είναι το περσινό θέμα δημιούργησε αντιδράσεις, έτσι εφέτος προτιμήθηκε ένα θέμα πιο συμβατό με την παραδοσιακή διδασκαλία στο κυπριακό σχολείο. Έτσι η αλλαγή πιστοποιεί ότι οι ψευδαισθήσεις για το κυπριακό σχολείο αυξάνονται κατά μία, συνεπώς μιλάμε για δύο ψευδαισθήσεις πάνω σε πραγματικές ανάγκες.

Πρώτο: το σημερινό θεσμικό πλαίσιο δεν καλλιεργεί την κριτική σκέψη, εμποδίζει την πρωτοτυπία. Κριτική σκέψη σημαίνει πρόγραμμα και σχέδιο για να έχουμε σχολείο που να βοηθά τους μαθητές να αναπτύξουν περισσότερες κριτικές ικανότητες, να μπορούν να διαχειριστούν πολλές, αντιφατικές, κριτικές ιδέες. Χρειάζεται στόχος, χρόνος, εκπαιδευτικούς- ηγέτες, συνέχεια, πρόσωπα που να πιστεύουν στην αλλαγή. Οι νέες γενιές χρειάζεται να αποκτήσουν όλα εκείνα τα εφόδια που θα τους επιτρέπουν να αναπτύσσουν τις δεξιότητές τους και να συναγωνισθούν με ίσους όρους τους άλλους ευρωπαίους νέους, με τους οποίους «συγκατοικούν» σε κοινό σπίτι (ελεύθερη διακίνηση εργαζομένων, ηλεκτρονική εποχή, νέες μορφές απασχόλησης). Έτσι το περσινό θέμα των εξετάσεων στο μάθημα της έκθεσης, μάς θυμίζει ακόμα μια φορά ότι το σύστημα της αποστήθισης δεν ηττάται με εκλάμψεις ή με θέματα που εξαντλούνται στις ετήσιες γραπτές εξετάσεις για την εισαγωγή στα Πανεπιστήμια.

Δεύτερο, κείμενα όπως αυτά του Κ. Πλησή, είναι ξεπερασμένα από τον ιστορικό χρόνο, απηχούν σκέψεις μιας άλλης εποχής, αγωνίες που δεν ανταποκρίνονται στα πράγματα. Δεν αντανακλούν σκέψεις μιας δημιουργικής πρόκλησης για διάλογο πάνω στα πραγματικά διλήμματα που θέτει το δίπολο τεχνολογία-ελευθερία. Θέτει ένα τεχνητό δίλημμα (τεχνολογία εναντίον ελευθερίας) και έτσι κατασκευάζει ένα επίπλαστο αμυντικό ιδεολόγημα που οδηγεί στην αδυναμία να κατανοήσουμε τις αλλαγές γύρω μας, και έτσι στην πραγματική αδυναμία να λάβουμε μέρος στην καθημερινή αξιοποίησή τους. Ο δογματισμός και η απολυτότητα που διαπερνούν το κείμενο, η ενοχοποίηση της τεχνολογίας στο όνομα ελευθερίας, δεν βοηθούν τη νέα γενιά να προχωρήσει στο να αναπτύξει το δικό της προβληματισμό και να εργαστεί πάνω σε συγγραφή επικοινωνιακού λόγου πάνω στις πραγματικές διαστάσεις. Στην πράξη, οι μαθητές υποκρίνονται ότι συμφωνούν με ένα ξεπερασμένο κείμενο, γράφουν για να συγκεντρώσουν τους αναγκαίους βαθμούς, έτσι για να εκπληρωθεί μια αναγκαία συνθήκη για να επιτύχουν έναν στόχο- την είσοδο στο πανεπιστήμιο. Αναπτύσσουν τυποποιημένες σκέψεις όπως τις έμαθαν στις σχολικές αίθουσες, έτσι μένουν πιστοί στα παλαιά πρότυπα για πολύ πρακτικούς λόγους.

Τρίτο, είναι καιρός να μιλήσουμε με θάρρος για παλαιές και νέες ψευδαισθήσεις, για προσεγγίσεις που μας αφήνουν στάσιμους, για όλα αυτά που δεν τολμούμε να αντιμετωπίσουμε. Η εποχή μας θέτει νέα και ρεαλιστικά οράματα, θέτει νέες προκλήσεις. Η προσαρμογή στο νέο περιβάλλον δεν επιτυγχάνεται με την ατέρμονη επανάληψη γνώσεων που έχουν ξεπεραστεί, όπως βεβαιώνει το κείμενο του Κ. Πλησή, ούτε με επιπόλαιες, στιγμιαίες διαταγές για την ανάγκη να καλλιεργήσουμε την «κριτική σκέψη» όπως βεβαιώνει το θέμα της έκθεσης του 2015. Η προσαρμογή στο νέο περιβάλλον επιτυγχάνεται με συστηματική, επίμονη αντιμετώπιση των προκλήσεων του σημερινού περιβάλλοντος. Η δημιουργική σύζευξη ανάμεσα στην ουμανιστική παιδεία και την τεχνολογία, η παιδεία των ανοικτών οριζόντων, το σχολείο της κριτικής σκέψης, είναι εκείνα τα παιδευτικά εργαλεία που θα βοηθήσουν την Κύπρο να ξεπεράσει αγκυλώσεις δεκαετιών. Η ρεαλιστική ανάγνωση ενός πλαισίου μεταρρυθμίσεων απαιτεί ανατροπή ξεπερασμένων αντιλήψεων, απαιτεί προγραμματισμό και επιμονή για να οργανώσουμε την παιδεία μας πάνω σε ένα διαφορετικό πλαίσιο εξέλιξης.