Θαύμα απο πηλό!

Πως μια χώρα με τα χαρακτηριστικά που έχει η Κύπρος (εισβολή-κατοχή) κατάφερε μέσα σε 40 χρόνια εκείνο που φαίνεται εκ πρώτης όψεως απίστευτο; Πώς μια χώρα που περιβάλλεται από την πιο σημαντική εξωτερική απειλή, να φτάσει σταδιακά στον πάτο, παράδειγμα προς αποφυγη για τρίτες χώρες; Στα πρώτα χρόνια μετά την εισβολή τα πράγματα ήταν αλλιώς και έδειχναν μια διαφορετική πορεία. Περισσότερη υπευθυνότητα, διάθεση για προσφορά, αυτοσυγκράτηση, επιβίωση με θυσίες, ανασυγκρότηση της οικονομικής βάσης, εξωτερική βοήθεια -τότε ειπώθηκε η ορολογία σχετικά με το «κυπριακό θαύμα». Στην πορεία τα πράγματα άλλαξαν και τα περιεχόμενο απέκτησε σταδιακά νέες αξιολογήσεις:

1. Για δεκαετίες επικράτησε η αντίληψη ότι ήταν αρκετός ο καταγγελτικός λόγος απέναντι στην κατοχική δύναμη. Στην πορεία αποδείχθηκε ότι αυτό δεν ήταν μια πλήρης απάντηση στα ζητήματα. Μεγάλος νικητής για δεκαετίες υπήρξε η αναξιοκρατία, η διαίρεση σε πράσινους και βένετους, η αίσθηση ότι η Κύπρος εκτός από μικρή ήταν και βαθειά διαιρεμένη στα μπλε και κόκκινα καφενεία της, σε μια κοινωνική οργάνωση βασισμένη στην αντιπαλότητα και την τυφλή σύγκρουση. Μια τέτοια οργάνωση ήταν φυσικό να αποτύχει να οικοδομήσει ένα μίνιμουμ επίπεδο συνεννόησης, διαλόγου και σύνθεσης απόψεων, έλειψε η ικανότητα να λύνουμε τις διαφορές μας με σοβαρότητα και έτσι να κερδίζουμε σεβασμό πρώτα από τους δικούς μας πολίτες και μετά από εκείνους στο εξωτερικό που μπορούσαν να συμβάλουν σε κρίσιμες περιόδους ζυμώσεων στο κυπριακό.

2. Η γνώση των φαινομένων που εμφάνιζε κατά καιρούς η Τουρκία παρέμεινε στα στερεότυπα που εμφάνιζε η πρόχειρη γνώση. Τρία παραδείγματα: Πρώτο, η μεγάλη πλειοψηφία εκτιμούσε ότι ο Ρ. Ντενκτάς μπλόφαρε, αλλά τελικά ανακήρυξε το ψευδοκράτος στις 15 Νοεμβρίου 1983. Δεύτερο, η ε/κ ηγεσία αιφνιδιάστηκε από την απόφαση της Άγκυρας να ανοίξει διόδους διέλευσης από και προς την κατεχόμενη Κύπρο στις 23 Απριλίου 2003, γι’ αυτό άφησε τις εξελίξεις να κυλήσουν όπως πάει ο άνεμος. Ωστόσο, ο Σερτάρ Ντενκτάς ανακοίνωσε δημόσια την πρόθεση για άνοιγμα οδοφραγμάτων ένα μήνα πριν, σε συνέντευξή του στην «Τζουμχουριέτ» στις 29 Μαρτίου 2003 (τίτλος «Δηλώσεις σοκ από τον Σερντάρ Ντενκτάς»): «επειδή δεν είναι δυνατον να λυθεί το κυπριακό έως τις 16 Απριλίου 2003 η ελεύθερη διακίνηση και το εμπόριο πρέπει να είναι η αρχή για να πιάσουμε την ευκαιρία για λύση στο μέλλον. Έτσι οι τ/κ θα μπορούσαν να πηγαίνουν στο Νότο και οι ε/κ να πηγαίνουν στο Βορρά …». Τρίτο, η ε/κ ηγεσία πίστευε ότι ο Ντενκτάς ήταν αήττητος. Έτσι ο Τ. Ερτογάν, διαβάζοντας διαφορετικά τις εξελίξεις, απέσυρε τον Ντενκτάς από την ηγεσία των τ/κ και αποσυντόνισε τις βεβαιότητες στην ε/κ μονοδιάστατη ανάλυση.

3. Στον τομέα της άμυνας κυριάρχησε η αντίληψη ότι μόνο τα όπλα μπορούσαν να αυξήσουν το αίσθημα ασφάλειας των ε/κ, δίπλα όμως, εξελισσόταν ο «αγώνας» του ρουσφετιού, της κομματικής κάρτας για να έχεις θέση στο δημόσιο, η σταδιακή διολίσθηση στις πρακτικές του κράτους-λάφυρο. Έτσι κυριάρχησε η αντίληψη ότι η κατάκτηση της εξουσίας δεν είχε σχέση με προγράμματα και πολιτικές αλλά με ικανοποίηση πρόσκαιρων κομματικών επιδιώξεων όπως η αύξηση των ποσοστών μέσα από τους διορισμούς, τις προαγωγές και τις μεταθέσεις στο δημόσιο. Σε μια ακραία μορφή της η τάση αυτή εκδηλώθηκε και στο κυπριακό: μια μερίδα πολιτών θεωρούσε ως «ασύμφορη» την πρόοδο στις διαδικασίες επίλυσης, καθώς πρώτο στην αξιολόγησή της ήταν να κρατήσουμε την αξία των οικοπέδων στα ύψη και την Κύπρο σε χαμηλές πτήσεις. Με αυτές τις κυρίαρχες πρακτικές μεγάλοι ηττημένοι υπήρξαν οι δεσμοί που προκύπτουν από την πεποίθηση ότι οι ισχυρές κοινωνίες προωθούν κοινά συμφέροντα και συλλογικές στρατηγικές. Ασφάλεια δεν ήταν μόνο άμυνα -ήταν και οι πολιτικές για την ανάπτυξη, ο εκσυγχρονισμός του κράτους, η ποιότητα στο διάλογο ανάμεσα στις πολιτικές δυνάμεις, η αντίθεση στις πολιτικές που μεγάλωναν τις ανισότητες, η προώθηση προγραμμάτων που ενίσχυαν την αίσθηση της κοινωνικής αλληλεγγύης, η ικανότητα για μακροπρόθεσμη σκέψη, το κύρος που αποκτάς με τους χειρισμούς και τις θέσεις σου στο διεθνές πεδίο.

4. Το εκπαιδευτικό σύστημα της Κύπρου δεν μπόρεσε να εξελιχθεί, έμεινε στα στερεότυπα μιας άλλης εποχής. Δυστυχώς, αυτή η κατάσταση δημιούργησε πολίτες με τάση στους απλουστεύσεις, με πίστη στα σλόγκανς και την επιφανειακή γνώση. Ο διάλογος αντικαταστάθηκε από την πίστη σε πεποιθήσεις, η κουλτούρα της συνεννόησης από την βεβαιότητα που προκύπτει από δόγματα και την πίστη σε μισές αλήθειες. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι νέες γενιές ακόμα και σήμερα αδυνατούν να ερμηνεύσουν βασικές έννοιες όπως έθνος, κράτος, υπηκοότητα, εθνικός ή κρατικός ύμνος. Η σύγχυση προκάλεσε εντάσεις, οι εντάσεις βοηθούν την ακινησία και το κόστος το πληρώνει η συνολική Κύπρος.

5. Μια κοινωνία κατακερματισμένη σε πολλά μικρά αντιμαχόμενα «κάστρα», μια πεποίθηση ότι η κοινωνική συνοχή είναι βασικό εμπόδιο στην ατομική κυριαρχία, μια συντεχνιακή πρακτική που πριμοδοτούσε τη διαίρεση και τις ανισότητες, δημιούργησαν την εικόνα που όλοι ζήσαμε στην περίοδο της οικονομικής κατάρρευσης. Μια κοινωνία που έβλεπε αλλά δεν δρούσε, μια κοινωνία εκπαιδευμένη στη σιωπή ακόμα και όταν «η μεγάλη ληστεία» που προκάλεσαν οι τραπεζίτες στην οικονομία, εκτυλισσόταν ακριβώς δίπλα του. Έτσι η συνοχή, η κοινότητα αξιών, η αίσθηση ότι μπορούμε μαζί να κάνουμε κάποια πράγματα, παρέδωσε την σκυτάλη στην πίστη να περιμένουμε «κάποιο θαύμα» γιατί το δικό μας ήταν από πηλό.