Το αίσχος της Μελούνας

Άλλοι την είπαν «Το Αίσχος της Μελούνας». Άλλοι την είπαν, απλά, «Καταστροφή του 1897». Το βέβαιον είναι ότι και οι δύο ονομασίες είναι ορθές, και ότι εφέτος συμπληρώνονταν 100 χρόνια από την Ντροπή του 1897. Κείμενα στον αθηναϊκό Τύπο, επεχείρησαν να φέρουν ιστορικές μνήμες στην επιφάνεια, να κρίνουν, να θυμίσουν και εν τέλει να συμφωνήσουν με την άποψη του Ζακ Λάνγκ ότι «η μνήμη είναι μια υπόθεση επαναστατική».

Είναι πολύ δύσκολο μέσα σε λίγες γραμμές να διαγραφούν, τόσο το πλαίσιο του 1897 όσο και ο νεο-αποικιακός κλοιός της Ελλάδας από τον ΔΟΕ (Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος), ως το βασικότερο αποτέλεσμα της ήττας. Σε αδρές γραμμές, ωστόσο, τα γεγονότα έχουν τη λογική αλληλουχία τους.

Η πτωχή, πλην έντιμος Ελλάς, ταλαιπωρήθηκε σε όλο τον ανεξαρτησιακό βίο της (19ος αιώνας) από το στρατηγικής σημασίας δίλημμα: διαρκής αγώνας για απελευθέρωση του αλύτρωτου Ελληνισμού, ή ισχυροποίηση της θέσης της και ύστερα η στήριξη των αγώνων των υποδούλων κατά των Τούρκων; Την πρώτη θέση ασπαζόταν ο Ιωάννης Κωλέττης. Είναι ο θεωρητικός της «Μεγάλης Ιδέας» ο οποίος ταυτόχρονα έγινε (μάλλον ταύτισε) τη Μεγάλη Ιδέα με την πιο αισχρή μορφή ψευδοδιοίκησης, ρουσφετολογίας και απίστευτης έκτασης δημαγωγίας. Τη δεύτερη θέση υλοποίησε με στρατηγική ευφυία, μετά το 1897 ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Ανάμεσα στις δυο προσεγγίσεις, βρίσκεται το 1897. Το ελληνικό κράτος, ελάχιστα μπορούσε να ενισχύσει τις επαναστάσεις στην Κρήτη, ή και πολύ λίγο μπορούσε να στηρίξει την Ήπειρο ή τη Μακεδονία.

Αυτό το στοιχείο, εκλήφθηκε από ορισμένους ως σχεδόν προδοσία, ή σαν αισχρός «ανθελληνισμός». Έτσι, αντάρτικα σώματα υπό την καθοδήγηση της αθηναϊκής «Εθνικής Εταιρείας» – αντιγραφή της Φιλικής Εταιρείας – περνούν τα Ελληνοτουρκικά σύνορα στα βόρεια της Θεσσαλίας και διεξάγουν επιχειρήσεις κατά των Τούρκων. Η αφορμή είχε δοθεί. Ο αρχηγός των Τουρκικών στρατευμάτων Ετέμ Πασάς, το εννοούσε: «Θα πιούμε καφέ στην Πλατεία Συντάγματος…» δήλωσε και σε ελάχιστο χρονικό διάστημα διέλυσε την υπό το διάδοχο Κωνσταντίνο αμυντική γραμμή της Μελούνας. Το σενάριο είχε ολοκληρωθεί: η Ελλάς για να μην γυρίσει στην προ του 1821 κατάσταση, προσέφυγε στις Μεγάλες Δυνάμεις, οι οποίες έγιναν πρόθυμες για διαμεσολάβηση, υπό τον όρο να δεχθεί η Αθήνα την αποστολή του ΔΟΕ. Έτσι, το Τρικούπειον «Δυστυχώς, κύριοι, επτωχεύσαμεν», αντικαθίστανται από τον άμεσο και επί τόπου έλεγχο των προσόδων του Ελληνικού κράτους (λιμάνια, κρατικά μονοπώλια) από εισπράκτορες των ξένων τραπεζών.

Η καταστροφή είχε συντελεστεί. Η άκαιρη, η χωρίς προπαρασκευή, χωρίς σχέδια και ανάλυση δράση της «Εθνικής Εταιρείας» οδήγησε σε μια ακόμα εθνική περιπέτεια. Το εθνικό δίδαγμα έχει διαχρονική αξία. Η νεοελληνική ιστορία είναι πλήρης από ατυχίες, περιπέτειες, καταστροφές. Κοινός παρονομαστής τους η ίδια πολιτική αξία: ενέργειες χωρίς ανάλυση των εθνικών δυνατοτήτων, υπερεκτίμηση του «ανίκητου» της φυλής, άγνοια των διεθνών συσχετισμών και ισορροπιών, υποτίμηση των δυσκολιών εν ονόματι της μοναδικότητας του έθνους ως «περιούσιου» και προορισμένου να εκπληρώσει όλες τις προσδοκίες του, ακόμα και με θεία επιφοίτηση…

Σε κρίσιμες ώρες κάθε άλλη άποψη ήταν και θεωρήθηκε ως «ανθελληνική» και «προδοτική». Ελάχιστοι τόλμησαν, λ.χ. πριν την καταστροφή του 1922 στη Μ. Ασία, να προβλέψουν το αυτονόητο και μερικοί κλείστηκαν στις φυλακές για να μην μάθει ο λαός ότι υπάρχουν και άλλες σκέψεις για τη Μικρασία. Λες και έτσι, με τη συγκάλυψη και την τρομοκρατία επί των διαφορετικών προτάσεων (Παπαναστασίου, Κορδάτος), δεν θα γινόταν ποτέ η καταστροφή.

Η ήττα του 1897 συμπυκνώνει μέσα της όλα αυτά τα στοιχεία της Εθνικής καχεξίας, της μιζέριας που κράτησε τον Ελληνισμό δέσμιο μιας κολοβωμένης ισχύος. Απίστευτοι πολιτευτές και επικίνδυνοι δημαγωγοί προτιμούσαν μια περιπέτεια δίπλα μας, παρά να χάσουν το βουλευτικό τους θρόνο. Προτιμούσαν να έχουν την εξουσία σε μια περιθωριακή Ελλάδα, παρά να ασκήσουν σοβαρή πολιτική με πειθώ και επιχειρήματα. Προτιμούσαν να κολακεύουν τα πλήθη, παρά να λένε την αλήθεια. Προτιμούσαν να κλείνουν τα μάτια, ακριβώς για να αποφύγουν την πραγματικότητα. Η εκτέλεση των «Έξι» στο Γουδί το 1922, βεβαιώνει ότι τα ελατήρια τους δεν ήταν συνειδητά και καταστροφικά. Αυτό που ήταν η κύρια αιτία, ήταν το επίπεδο της σκέψης τους, η διαπαιδαγώγηση του λαού, το πολιτικό σύστημα που οδηγούσε τη διγλωσσία και τον αμοραλισμό σε νίκες (Νοέμβρης, 1920). Είχαμε ήττες της κοινής λογικής όπου και ο Χαρίλαος Τρικούπης και ο Ελευθέριος Βενιζέλος αυτοεξορίστηκαν στο Παρίσι μετά από εκλογικές πανωλεθρίες. Άλλωστε, η Μικρασιατική καταστροφή βασίστηκε στην εξόντωση του Βενιζέλου στις εκλογές του 1920.

Σήμερα τα πράγματα είναι διαφορετικά και ασφαλώς πολύ καλύτερα. Τηρουμένων των αναλογιών, το 1996 είχε μια μίνι επανάληψη του παμπάλαιου εκείνου σεναρίου που κατέφαγε τις σάρκες του νέου ελληνισμού.

Ωστόσο, ο ελληνικός λαός δεν άκουσε τις σειρήνες του Μ. Εβερτ, δεν πείστηκε ότι οι παροχές με δανεικά είναι ο παράδεισος του μέλλοντος του. Η ψήφος στον Κ. Σημίτη ήταν πράγματι, ένα γεγονός άξιου ιστορικού υπομνηματισμού. Ο ελληνικός λαός, ώριμος όσο ποτέ άλλοτε, ψήφισε πρόγραμμα όχι υποσχέσεις, ψήφισε αξιοπιστία, όχι αντιφατικές πορείες. Τα 100 χρόνια από το αίσχος της Μελούνας, μπορούμε να τα αξιοποιούμε ως τμήμα της ιστορικής εξέλιξης του έθνους. Με τη βεβαιότητα, ότι σήμερα η Ελλάδα γίνεται αξιόπιστη στους φίλους της και ισχυρή στους εχθρούς της.

Λάρκος Λάρκου