Το Δημοψήφισμα σε πέντε πράξεις

Τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος στην Τουρκία στις 16 Απριλίου αποτελούν μια καλή ευκαιρία για να δημόσιο προβληματισμό σε σχέση με τις αυριανές εξελίξεις στην πολιτική της ζωή. Μια πολύ καλή παρουσίαση των στοιχείων που το συνοδεύουν καταγράφει η Ρ. Παπαγεωργίου στο ΚΥΠΕ:

«Στο 85,46 έφτασε η συμμετοχή στο δημοψήφισμα για τις συνταγματικές αλλαγές στην Τουρκία, ποσοστό 1,94% χαμηλότερο από τη συμμετοχή στις τελευταίες εκλογές, που ήταν οι Βουλευτικές της 1ης Νοεμβρίου 2015.

Η συμμετοχή στις κάλπες εξωτερικού ανήλθε μόλις στο 46,95%. Όπως μεταδίδεται από τουρκικά ΜΜΕ και αναμεταδίδεται και από τ/κ ΜΜΕ, στις Βουλευτικές του Νοεμβρίου 2015 από τους 54.049.940 εγγεγραμμένους ψηφοφόρους στην Τουρκία είχαν προσέλθει στις κάλπες 47.239.370.

Τότε, έγκυρες θεωρήθηκαν 46.555.267 ψήφοι και άκυρες 684.103 με το ποσοστό συμμετοχής να αγγίζει το 87,4%. Η συμμετοχή των ψηφοφόρων του εξωτερικού είχε φτάσει το 2015 στο 40%.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος χθες, που δεν έχουν ακόμα επισήμως ανακοινωθεί, από τους 58.366.647 εγγεγραμμένους ψηφοφόρους στις κάλπες προσήλθαν 49.621.753. Έγκυρες θεωρήθηκαν οι 48.759.595 ψήφοι και άκυρες 862.158 ψήφοι.

Με βάση τα αποτελέσματα ανά νομό στην Τουρκία, οι 10 πρώτοι νομοί με το μεγαλύτερο ποσοστό του “ναι” είναι: Μπαϊμπούρτ (Bayburt) όπου το “ναι” έσπασε ρεκόρ με 81,70%, Ρίζε, 75,55%, Άκσαραϊ 75,49%, Γκιουμούσχανε 75,16%, Ερζουρούμ 74,48%, Γιοζγκάτ 74,27%, Καχραμάνμαρας 73,96%, Τσιάνκιρι 73,46%, Κόνια 72,88% και Μπινγκιόλ 72,57%.

Οι 10 νομοί με το μεγαλύτερο ποσοστό του “όχι” είναι οι περιοχές των Κούρδων: Τούντζελι 80,41%, Σιρνάκ 71,70%, Ντιγιάρμπακιρ 67,59%, Χάκαρι 67,58%, Ιγντιρ 65,20%, οι νομοί της τουρκικής Θράκης: Κιρκλαρελί 71,33%, Εντίρνε (Ανδριανούπολη) 70,49% και οι νομοί των παραθαλάσσιων περιοχών στο Αιγαίο και την νοτιοανατολική Τουρκία: Μούγλα 69,30%, Ίζμιρ (Σμύρνη) 68,80% και Αϊντίν 64,30%.

Κάλπες στήθηκαν σε 57 χώρες στο εξωτερικό για το δημοψήφισμα, όπου ως χώρα λογίζεται και το ψευδοκράτος. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα της Γενί Σιαφάκ, φιλοκυβερνητικής εφημερίδας στην Τουρκία, από τις ΗΠΑ μέχρι και την Νέα Ζηλανδία στήθηκαν κάλπες για τους Τούρκους υπηκόους που όμως προσήλθαν λιγότεροι από τους μισούς.

Το “ναι” επικράτησε με το υψηλό ποσοστό του 93,9% στον Λίβανο, στην Ιορδανία ήταν 75,9%, το 73,2% έφτασε το “ναι” στην Αυστρία, στο 70,9% στην Ολλανδία (σσ και στις δυο χώρες υπήρξε έντονο αντι-τουρκικό κλίμα) και το 63,1% στη Γερμανία όπου ζουν οι περισσότεροι Τούρκοι υπήκοοι στο εξωτερικό.

Ψηλά ποσοστά συγκέντρωσε το “ναι” στις μακρινές Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία με 58,2% και 82,3% αντίστοιχα. Το “ναι” επικράτησε επίσης στη Σαουδική Αραβία και την Ταϊλάνδη, χώρες με βαθιά ισλαμική προσέγγιση.

Το “όχι” επικράτησε με 87,5% στην Τσεχία, με 86,7% στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, με 86,7% στην Ισπανία, με 86,4% στο Μπαχρέιν, με 79,7% στη Ηνωμένο Βασίλειο. Να σημειωθεί ότι σε 15 από τις 24 χώρες της Ευρώπης όπου στήθηκαν κάλπες, επικράτησε το “όχι”. Το “όχι” επικράτησε με υψηλά ποσοστά και στις ΗΠΑ και Ρωσία όπου ζουν Τούρκοι, όχι όμως πολλοί σε αριθμό, 83,8% και 74% αντίστοιχα», (ΚΥΠΕ, 17 Απριλίου).

Πίσω από τους αριθμούς οι εξής παρατηρήσεις:
1. Η αλλαγη του τουρκικού συντάγματος ήταν επιβλεβλημένη καθώς ήταν προϊόν της δικτατορίας Εβρέν. Το δίλημμα ήταν: διατήρηση και ενίσχυση του κοινοβουλευτικού συστήματος με πρόεδρο σε ρυθμιστικό ρόλο ή αλλαγή από το κοινοβουλευτικό στο προεδρικό σύστημα, όπως πρότεινε ο Τ. Ερτογάν;
Η πρόταση που νίκησε στις 16 Απριλίου δεν είναι αυτή που κινείται πιο κοντά στα ευρωπαϊκά κριτήρια. Η πρώτη άποψη ήταν καλύτερη, έχασε γιατί αυτοί που την υποστήριξαν δεν έδειξαν ότι πιστεύουν ιδιαίτερα στα κριτήρια που θέτει η ΕΕ στις ετήσιες Εκθέσεις Προόδου για τη χώρα τους. Δεν έπεισαν ότι υπάρχει καλύτερος δρόμος. Η σιωπή Γκιουλ και η ιδιώτευση Νταβούτογλου υποβοήθησαν τις κινήσεις Ερτογάν και έτσι πέρασε η αλλαγή με τις θετικές ψήφους να φτάνουν στο 51.3%.
2.  Ενδιαφέρον κυπριακό στοιχείο: «η ψηφοφορία που είχε διεξαχθεί στα κατεχόμενα από τις 5 έως τις 9 Απριλίου και όπως μεταδίδουν τουρκοκυπριακή ΜΜΕ, μετά την καταμέτρηση των ψήφων εξωτερικού στην Τουρκία, ανακοινώθηκε ότι το αποτέλεσμα των ψήφων στο ψευδοκράτος ήταν 43,39% το «ναι» και 56,61% το «όχι» (ΚΥΠΕ 16/4). Αριθμοί που εκ πρώτης όψεως διαψεύδουν θεωρίες του ποδαριού που κυκλοφορούν ως δόγματα μέσα στην ε/κ κοινότητα.

3. Τι έλεγαν οι αριθμοί δημοσκοπήσεων; Τον Ιούνιο του 2015 η δημοσκόπηση της Open Society Foundation έδειξε ότι το 60% να θέλει νέο σύνταγμα, ότι το 43% θέλει ισχυρό προεδρικό σύστημα και ότι ένα σημαντικό ποσοστό της τάξης του 21% μέσα από τις γραμμές του ΚΑΔ τάσσεται κατά ενός ισχυρού προεδρικού συστήματος.

Στις αρχές του 2017 τα πράγματα έδειχναν πολύ διαφορετικά. Ο εκλογολόγος και πρόεδρος της εταιρίας ερευνών A&G Αντιλ Γκιουρ εκτιμούσε ότι «το «ναι» στη συνταγματική αναθεώριση στην Τουρκία στις 16 Απριλίου θα πάει πάνω από 60%» (ΚΥΠΕ, Α. Ανδρέου, 23/1). Η εκτίμηση του Αντίλ Γκιουρ είναι πως «σύμφωνα με τις τελευταίες μετρήσεις ο Τούρκος Πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν έχει τη στήριξη του 61% του λαού, ενώ τα ποσοστά του κυβερνώντος κόμματος ΑΚΡ και του ακροδεξιού ΜΗΡ που στηρίζουν το προεδρικό σύστημα ανέρχονται στο 65%». Τι άλλαξε και οι αριθμοί έχουν διαφοροποιηθεί θεαματικά έτσι που να πέσει τόσο έξω η εταιρία ερευνών A&G;

4. Το τελευταίο διάστημα οι διαθέσεις είχαν αλλάξει και εξ αιτίας αυτού οι πιο πολλές δημοσκοπήσεις μιλούσαν για σφικτή κούρσα, ενώ αρκετές προέβλεψαν σωστά το αποτέλεσμα. Το ΚΑΔ θεωρεί ότι έχασε ποσοστό της τάξης του 2% τις τελευταίες ημέρες εξαιτίας δήλωσης συμβούλου του Ερτογάν σχετικά με την «ομοσπονδοποίηση» της χώρας. Ο Τ. Ερτογάν ανέμενε κάτι παραπάνω, αλλά ο ίδιος επέλεξε να μην ακούσει σοβαρές απόψεις, όπως αυτές του Α. Γκιουλ και επέβαλε την προσωπική του ατζέντα στο ΚΑΔ και από τις 16 Απριλίου την πέρασε στην συνταγματική ιστορία της χώρας του.

5. Πέρα από τους αριθμούς το κεντρικό πολιτικό ζήτημα συνδέεται με την ομαλοποίηση της πολιτικής ζωής στην Τουρκία, τη μείωση της πόλωσης, την έστω, υποτυπώδη συννεννόηση ανάμεσα στο ΚΑΔ και το ΡΛΚ του Κ. Κιλινστάρογλου. Είναι αυτό εφικτό;
Δύσκολο να το προβλέψει κανείς αυτό, καθώς η ίδια εκτίμηση δεν δικαιώθηκε στο μετά την απόπειρα πραξικοπήματος χρονικό διάστημα, ενώ το απρόβλεπτο παραμένει βασική σταθερά σε κάθε εκτίμηση.

Είναι επαρκής λόγος για μια πιο ομαλή πολιτική ζωή η ίδια η επιτυχία Ερτογάν καθώς αυτή συνδέεται με την κορυφαία προσωπική του επιδίωξη; Σε προσωπικότητες όπως αυτή του Ερτογάν η απάντηση, ίσως, να είναι σε ένα βαθμό θετική καθώς με αυτό τον τρόπο ολοκληρώνει με έργα τις κύριες προσωπικές του διεκδικήσεις. Σε κάθε σενάριο παραμένει ο κεντρικός παίκτης στην πολιτική ζωή της Τουρκίας, καθώς κερδίζει κάθε εκλογική μάχη από το 2002 και μετά.

Η ΕΕ, μέσα από κοινή δήλωση του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, της επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας Φεντερίκας Μογκερίνι και του Επιτρόπου για τη Διεύρυνση Γιοχάνες Χαν σημειώνει, μεταξύ άλλων, και τα εξής:
«Καλούμε (…) τις τουρκικές αρχές να επιδιώξουν την ευρύτερη δυνατή εθνική συναίνεση. Η αναθεώρηση του Συντάγματος, και ειδικά η πρακτική εφαρμογή τους, θα αποτιμηθούν από τη σκοπιά των υποχρεώσεων της Τουρκίας ως κράτους υποψήφιου προς ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και (κράτους) μέλους του Συμβουλίου της Ευρώπης. Προτρέπουμε την Τουρκία να λάβει υπόψη της τις ανησυχίες και τις προτάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένων αυτών που αφορούν την κατάσταση εκτάκτου ανάγκης».

Λάρκος Λάρκου