Το κλειδί και η Τουρκία
Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Τ. Παπαδόπουλος εξέφρασε με πληρότητα τη σκέψη του ότι το κλειδί για τη λύση στο κυπριακό βρίσκεται στην Άγκυρα. Η φράση Παπαδόπουλου εκφράζει μια παραδοσιακή αλήθεια: «δεν νομίζω ότι υπάρχουν πολλοί στην Κύπρο που δεν αναγνωρίζουν ότι το κλειδί της λύσης του Κυπριακού ήταν και παραμένει η Αγκυρα. Οποιος θέλει δείγματα γραφής, αρκεί να έχει σοβαρά ασχοληθεί με το Κυπριακό και να το έχει μελετήσει, μπορεί να το διαπιστώσει»(18/06). Αυτή η ανάλυση Παπαδόπουλου είναι αξιοπρόσεκτη. Είχε πραγματική ισχύ στα χρόνια του ψυχρού πολέμου, του παγκόσμιου διπολισμού-σχηματικά από την εισβολή του 1974 έως το 1992-5. Το κατεστημένο στην Άγκυρα (Ετσεβίτ, Οζάλ, Εβρέν κ.ά.) ήθελε λύση δύο κρατών όπως τη διατύπωνε ο Ρ. Ντενκτάς και ταυτόχρονα ήθελε το ανοικτό, το άλυτο κυπριακό ως βατήρα πιέσεων στο Αιγαίο. Το άλυτο κυπριακό γινόταν μηχανισμός για επιπλέον πιέσεις στην Ελλάδα. Επιφανέστερος εκπρόσωπος αυτής της ρεαλιστικής ανάλυσης υπήρξε ο Β. Λυσσαρίδης (Κύπρος, Αιγαίο, τούρκικος επεκτατισμός).
Τα πιο πάνω δεδομένα άλλαξαν σταδιακά στην εποχή ΕΟΚ-ΕΕ.Τα κλειδιά έγιναν περισσότερα, πιο ποιοτικά, πιο ισχυρά για την Κύπρο. Το κλειδί της ΕΕ έγινε εργαλείο για νέους πολιτικούς συσχετισμούς ανάμεσα στην Κύπρο και την Τουρκία. Το κλειδί της ΕΕ ανέτρεψε συσχετισμούς και άνοιξε το δρόμο για ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ και χωρίς λύση στο κυπριακό. Η σχολή Ετσεβίτ (« το κυπριακό λύθηκε το 1974») ηττήθηκε το 1995 (καθορισμός ημερομηνίας για έναρξη ενταξιακών συνομιλιών) και το 1999 (αποσύνδεση της ένταξης από την προηγούμενη λύση). Η απειλή Τζεμ (« η Τουρκία θα αντιδράσει χωρίς όρια εάν η Κύπρος γίνει μέλος της ΕΕ»), ακυρώθηκε γιατί η ΕΕ γινόταν ο ρυθμιστής νέων εξελίξεων.
Συνεπώς τα κλειδιά δεν είναι πλέον «ένα». Δεν ήρθαν όμως, ούτε αυτόματα, ούτε μας τα χάρισε ο Μονέ ή ο Σούμαν. Έγιναν περισσότερα γιατί υπήρχε διορατικότητα, συνεπής αγώνας, εφικτές εισηγήσεις πρόσωπα με γνώση του ευρωπαϊκόυ περιβάλλοντος κυρίως από τις κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ, του Α. Παπανδρέου και του Κ. Σημίτη. Τα κλειδιά- εργαλεία όσοι τα χρησιμοποίησαν με σύστημα , με αξιοπιστία, με σκληρή δουλιά έφεραν συγκεκριμένα αποτελέσματα. Ο Γ. Κρανιδιώτης απέδειξε και στους πιο δύσπιστους το πως κερδίζονται οι μεγάλες πολιτικές μάχες. Στην εποχή ΕΕ η σχολή Κρανιδιώτη έδωσε σημαντικές πολιτικές νίκες στην Κύπρο.
Μια σειρά από κύπριους πολιτικούς διαφώνησαν με αυτή την προσέγγιση (μεταξύ αυτών και ο Τ.Παπαδόπουλος) και χωρίς να έχουν κάποια άλλη πρόταση, κρατούσαν αποστάσεις με διάφορες προφάσεις γιατί η ανάλυσή τους έμεινε στην εποχή της προηγούμενης φάσης του κυπριακού. Είναι οι ίδιες δυνάμεις που και σήμερα βλέπουν μονοδιάστατα το «ένα» κλειδί, γιατί δεν κατανόησαν τη μεγάλη γεωπολιτική αλλαγή στη σχέση Κύπρου-Τουρκίας εξαιτίας της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας της Λευκωσίας απέναντι στην Άγκυρα. Κατά ένα τρόπο που δεν μπορεί να εξηγηθεί οι δυνάμεις του «ενός» κλειδιού έδωσαν δύο φορές πράσινο φως στην κατοχική δύναμη να αρχίσει ενταξιακές συνομιλίες με την ΕΕ στις 17/12/04 και στις 3/10/05. Δεν διαπραγματεύτηκαν, δεν εμπόδισαν, δεν κινητοποίησαν το κλειδί της ΕΕ.