Το Κουρδικό στη μέγγενη του χαλιφάτου

Θα λυθεί το κουρδικό ζήτημα μέσα στην τουρκική του διάσταση; Η σύγκρουση ανάμεσα στο ΕΚΚ με ηγέτη τον Α. Οτσαλάν και τις στρατιωτικές δυνάμεις της Τουρκίας μετρά 40 χιλιάδες νεκρούς από την πρώτη έναρξή στου στις 15 Αυγούστου 1884. Το κουρδικό φαίνεται να αποτελεί ένα κορυφαίο ζήτημα πολιτικής για την ηγεσία Ερτογάν και της κυβέρνησης του ΚΑΔ. Εδώ και μεγάλο χρονικό διάστημα αναπτύσσεται μια παρασκηνιακή διαβούλευση σε διάφορα επίπεδα με κεντρικό στόχο, πρώτο, την αποχώρηση των μαχητών του ΕΚΚ από το τουρκικό έδαφος, δεύτερο, την παράδοση των όπλων, και τρίτο, την σταδιακή μετάβαση σε συνθήκες ειρηνικής συνύπαρξης. Λίγες εβδομάδες πριν τις προεδρικές εκλογές στην Τουρκία στις 10 Αυγούστου, η κυβερνητική πλειοψηφία ψήφισε σχετικό νόμο που προβλέπει τα στάδια, τις προϋποθέσεις και το ρυθμό της επιστροφής στην ομαλότητα.

Ο πρωθυπουργός Α. Νταβούτογλου ομιλώντας στη Βουλή την 1η Σεπτεμβρίου σχετικά με τις προγραμματικές θέσεις του ΚΑΔ ανέφερε ότι «για τη δημιουργία το 2023 της Νέας Τουρκίας στόχος είναι το νέο σύνταγμα, η ειρήνη με τους κούρδους και η άνθιση της οικονομίας». Σημείωσε επίσης ότι η κυβέρνησή του «φιλοδοξεί να βάλει την Τουρκία στις 10 κορυφαίες οικονομίες παγκοσμίως και να γίνει μέλος της ΕΕ μέχρι το 2023».

Κλειδί για τις συνομιλίες επίλυσης του κουρδικού παραμένει ο διάλογος ανάμεσα στον αρχηγό των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών Χ. Φιτάν με τον ιστορικό αρχηγό του ΕΚΚ Α. Οτσαλάν στις φυλακές Ιμραλί. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της εφημερίδας «Χουριέτ» στην τελευταία συνάντησή τους στα μέσα Αυγούστου «ο Οτσαλάν έλαβε θετική αναπόκριση σχετική με το αίτημά του για τη δημιουργία Επιτροπής Παρακολούθησης και το σχηματισμό αντιπροσωπειών για διαπραγματεύσεις». Οι ίδιες πηγές ανέφεραν στην εφημερίδα ότι «ο Οτσαλάν έχει την εντύπωση ότι οι προσδοκίες του θα πραγματοποιηθούν». Πέρα από εντυπώσεις ή διαρροές ειδήσεων, το γεγονός είναι πως οι συνομιλίες διεξάγονται με πολύ αργούς ρυθμούς, οι καχυποψίες και τα προβλήματα παραμένουν στην πρώτη γραμμή των συνομιλιών και κάθε δυσκολία μπορεί να μεταφέρει το κλίμα και τη διαδικασία προς τα πίσω.

Τέσσερεις παράγοντες συμβάλλουν στην ένταξη της πορείας επίλυσης πάνω σε μια νέα βάση:

1. Τα βήματα που έχει κάνει η κυβέρνηση Ερτογάν σχετικά με την απόκτηση δικαιωμάτων από την κουρδική μειονότητα τα τελευταία χρόνια. Στο «Πακέτο των Μεταρρυθμίσεων» στις 30 Σεπτεμβρίου 2013 προβλέπεται, μεταξύ άλλων, η δυνατότητα πολιτικής προπαγάνδας σε διάφορες γλώσσες και διαλέκτους, ίδιο δικαίωμα χορηγείται και στις προκαταρκτικές εκλογές των κομμάτων για την εκλογή υποψηφίων, προνοείται άρση του περιορισμού ως προς τη χρήση κάποιων γραμμάτων που σχετίζονται με τη χρησιμοποίηση γραμμάτων όπως W, Q, X, , στα ιδιωτικά σχολεία επιτρέπεται η παροχή εκπαίδευσης σε διάφορες γλώσσες και παρέχεται η δυνατότητα για αλλαγή στα τοπωνύμια, έτσι ώστε να επανέλθουν τα παλιά. Το μέτρο αυτό αφορά τόσο τους Κούρδους όσο και τους Αλεβίτες. Σε παλαιότερες φάσεις η χρήση της κουρδικής γλώσσας στη δημόσια σφαίρα έκανε βήματα προόδου, ενώ στο Ντιγιάμπακιρ προβλήθηκε η πρώτη ταινία σε κινηματογραφική αίθουσα με υποτίτλους στην κουρδική! Μπορεί τα βήματα να μην είναι τα καλύτερα δυνατά, ή να εφαρμόζονται με μεγάλες καθυστερήσεις, αλλά είναι τα σημαντικότερα στα χρόνια της τουρκικής ανεξαρτησίας. Θεωρώ ότι σε αυτή την κατεύθυνση έπαιξε σημαντικό ρόλο η υποψηφιότητα του Σ. Ντεμιρτάς εκ των ηγετών του φιλοκουρδικού κόμματος HDP στις προεδρικές εκλογές του Αυγούστου και το μεγάλο ποσοστό ψήφων που έλαβε- σχεδόν 10%- καθώς έδειξε έναν ειρηνικό δρόμο για την επίλυση ζητημάτων που συνδέονται με την κουρδική μειονότητα σε μια διαφορετική Τουρκία.

2. Σε αυτή την κατεύθυνση παίζει σημαντικό ρόλο η εμβάθυνση της συνεργασίας ανάμεσα στην τουρκική κυβέρνηση και το Ιρακινό Κουρδιστάν. Ο Μπαρζανί έχει επισκεφθεί το Ντιγιάμπακιρ για συνομιλίες με τον Ερτογάν και με τον τρόπο αυτό κατέστησαν την ειρηνευτική διαδικασία «μονόδρομο» καθώς ο Μπαρζανί επέλεξε πολιτική συνεργασία και εμπορικές σχέσεις με την τουρκική ηγεσία θέτοντας εκτός ατζέντας τις ένοπλες πρακτικές του ΕΚΚ. Έτσι η διμερής συνεργασία Μπαρζανί-Ερτογάν παραμένει κλειδί στις εξελίξεις με άξονα την εξαγωγή φυσικού αερίου από το Κιρκούκ στις διεθνείς αγορές μέσω Τσεϊχάν, παρά τις δυσκολίες που προκύπτουν από τη μη επίλυση της διαφωνίας Αρμπίλ-Βαγδάτης σχετικά με το ποσοστό κέρδους ανάμεσα στις δύο πλευρές.

3. Η επίλυση του κουρδικού θα συμβάλει στην επιτάχυνση της διαπραγματευτικής διαδικασίας με την ΕΕ και στο βαθμό που θα επιτυγχάνεται θα θέτει τα ευρωτουρκικά ζητήματα πάνω σε μια πιο ευνοϊκή βάση. Οι επικεφαλής της τουρκικής διπλωματίας (Τσαβούσογλου, Μποσκίν), διαθέτουν φιλοδυτικό προσανατολισμό, αλλά δεν ελέγχουν τη διαπραγματευτική διαδικασία για την επίλυση του κουρδικού, η οποία εξακολουθεί να εποπτεύεται προσωπικά από τον Τ. Ερτογάν και τον στενό συνεργάτη του Χ. Φιτάν. Η ευρωτουρκική σχέση θα ωφεληθεί σημαντικά στο βαθμό που η διαδικασία θα αποκτά ένα πιο συμπαγές σχήμα και σαφή χρονοδιαγράμματα και εάν η ΕΕ θελήσει να δώσει αυξημένο κύρος στην πολιτική εποπτεία της διαδικασίας ειρήνευσης με δική της πολιτική εκπροσώπηση.

4. Σε κάθε περίπτωση η σύγκρουση ανάμεσα στο ISIL και στο μεγάλο συνασπισμό δυνάμεων που οργανώνεται με στόχο την καταστροφή του, θέτει όλα τα ζητήματα που συνδέονται με την ειρηνευτική διαδικασία για το κουρδικό πάνω σε νέα βάση. Η Τουρκία επιδιώκει τη διατήρηση των υφιστάμενων συνόρων, απορρίπτει κάθε συζήτηση με τον Άσαντ αλλά επιθυμεί τη διατήρηση της ηγεσίας και του σχήματος Μπαρζανί στο Β. Ιράκ, καθώς έτσι διατηρεί ένα μοχλό πίεσης πάνω στο ΕΚΚ, ενισχύοντας την ανατολική της πλευρά με έναν κούρδο εταίρο που μπορεί να αναπτυχθεί στρατηγικά μέσω Τσεϊχάν. Αυτό το στοιχείο «σταθεροποιεί» τις τουρκικές ανησυχίες για το ενδεχόμενο εκτροπής του κουρδικού ζητήματος σε μη ελεγχόμενες συνθήκες, καθηλώνει δυνάμεις του ΕΚΚ που ενδεχομένως να απορρίψουν μια συμφωνία ειρήνευσης, και οδηγεί την τουρκική κυβέρνηση σε νέες αποφάσεις σχετικά με την αντιμετώπιση του ISIL και των δυνάμεων του ΕΚΚ που πολεμούν στο Κομπανί. Ο Α. Οτσαλάν ελέγχει ένα μέρος από το χώρο του ΕΚΚ και την 1 Οκτωβρίου προειδοποίησε ότι «αν αυτή η σφαγή (στο Κομπανί) συντελεστεί, θα σημαίνει το τέλος της ειρηνευτικής διαδικασίας» (για το κουρδικό). Καλώ κάθε ένα στην Τουρκία που δεν επιθυμεί την κατάρρευση του δημοκρατικού ταξιδιού, να αναλάβει τις ευθύνες του» (δήλωση σε αντιπροσωπεία που τον επισκέφθηκε στη φυλακή, «Χουριέτ», 1/10/2014).

Όλα τα στοιχεία βεβαιώνουν ότι η Άγκυρα ετοιμάζεται να αναλάβει έναν πιο δραστήριο ρόλο στην πολεμική σύγκρουση καθιστώντας τις ένοπλες δυνάμεις της «οδηγό» των εξελίξεων ανάμεσα στον ευρύτατο συνασπισμό δυνάμεων κατά του ισλαμικού κινήματος και του καθεστώτος Άσαντ. Είναι φανερό ότι μια «νέα τάξη» πραγμάτων θα σχηματιστεί με το τέλος των πολεμικών επιχειρήσεων και την εξόντωση των ισλαμιστών του ISIL, συνεπώς όσοι ηγηθούν των επιχειρήσεων θα καταστούν, κατά ένα τρόπο, ρυθμιστές των εξελίξεων της επόμενης μέρας.