Το μέλλον των ευρωτουρκικών σχέσεων

Η κατάρρευση των συνομιλιών για επίλυση του Κυπριακού στη Χάγη (11 Μαρτίου) μπορεί να τύχει μιας πιο πολύπλοκης ανάλυσης. Ποιοι λόγοι οδήγησαν την Τουρκία να κάνει τις επιλογές της μη λύσης σε αυτό το χρονικό σημείο; Τρεις υποθέσεις εργασίας μεταξύ άλλων – μπορεί να διατυπωθούν ως προς τους τουρκικούς στόχους.

Α. Η συνήθης απάντηση είναι πασίγνωστη. Η Τουρκία παραμένει αμετακίνητη στο Κυπριακό. Διατηρεί στο ακέραιο τις θέσεις της, το “βαθύ κράτος” επιβάλλει παντού τις θέσεις του σε κάθε ευκαιρία. Η άποψη αυτή δίνει ρόλο ουσίας στον Ρ. Ντενκτάς. Αυτός είναι ο ρυθμιστής, άρα δεν μπορεί να προχωρήσει οτιδήποτε. Όλα είναι υποταγμένα στις στρατηγικές ρυθμίσεις του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας στην Άγκυρα.

Β. Η δεύτερη υπόθεση εργασίας πάει στις συγκρούσεις ανάμεσα σε διαφορετικά κέντρα εξουσίας στην Άγκυρα. Σε αυτή τη φάση επέβαλε τη γνώμη του το “βαθύ κράτος”, αργότερα οι ισορροπίες θα αλλάξουν, όσο θα στερεώνεται περισσότερο η εξουσία Ερντογάν.

Γ. Η Τρίτη υπόθεση εργασίας είναι και η πιο πολύπλοκη, πιθανώς και η πιο δύσκολη για την Κύπρο και τις Ε/Τ σχέσεις.

Δεν αποκλείεται η απόλυτη στάση της Άγκυρας στη Χάγη – σε ένα 24ωρο κατάρρευση των πάντων – να συνιστά και μερική ή ολική επανεξέταση των μελλοντικών σχέσεων Ε.Ε. – Τουρκίας. Εάν η Τουρκία και ιδιαίτερα η στρατιωτική ελίτ, πιστεύει ότι η Κοπεγχάγη ήταν το “τέλος” του δρόμου (μη ικανοποίηση του αιτήματος της για χρονοδιάγραμμα για έναρξη ενταξιακών, μετακίνησή του στο τέλος του Δεκέμβρη του 2004) σημαίνει ότι “ξανασκέφτεται” τον ευρωπαϊκό της δρόμο. Πιθανώς να επιλέγει – υπό το φως των μετά την Κοπεγχάγη δεδομένων – ένα πιο δυσκίνητο, αργόσυρτο δρόμο για τις μελλοντικές σχέσεις Τουρκίας – Ε.Ε.

Εάν νέες πολιτικές δυνάμεις αφομοιώσουν αυτή την εξέλιξη (λ.χ. Κόμμα Ανάπτυξης και Δικαιοσύνης) με εκφραστή τους τον Τ. Ερντογάν , τότε η απάντηση της Άγκυρας το Δεκέμβριο του 2004 πιθανώς να είναι έξω από το δίλημμα “Ε.Ε. ή Κύπρο”.

Βασική προβληματική στις ευρωτουρκικές σχέσεις, κλειδί για πολλές εξελίξεις είναι το πώς συμπεριφέρεται η Τουρκία στις προσπάθειες για λύση στο Κυπριακό.

Κατά συνέπεια σε κάθε περίπτωση πρόοδος στο Κυπριακό, ίσον πρόοδος στις ευρωτουρκικές σχέσεις.

Το λόμπι των Στρατηγών δεν αποκλείεται να αναπροσαρμόσει την τακτική του. Πάνω απ’ όλα τα ειδικά προνόμια που απολαμβάνει εξ ονόματος της “εθνικής ασφάλειας”, άρα μια πιθανή μελλοντική πρόταση (λ.χ. 2005) για “Ειδική Σχέση Τουρκίας – Ε.Ε.”.

Το σενάριο αυτό έχει άμεση συνάρτηση με τις συνολικές ισορροπίες στην Άγκυρα και το πως τα κέντρα εξουσίας θα κατανέμουν την μεταξύ τους εξουσία και τις ισορροπίες ισχύος.

Αυτό το σενάριο (“Ειδική Σχέση Τουρκίας – Ε.Ε.”) έχει πολύ ισχυρούς αντιπάλους ,ιδιαίτερα στο χόμπι των βιομηχάνων (Tusiad). Η Τουρκία χάνει τεράστια χρήματα ποσά από την Τελωνειακή της Σχέση με την Ε.Ε. (1996), και η οικονομία βρίσκεται σε αδιέξοδα μη μπορώντας να απορροφήσει τις ευρωπαϊκές της ευθύνες. Κατά συνέπεια η μάχη θα αρχίζει από την οικονομία και θα ολοκληρώνεται στην άλλη όψη της, την πολιτική. Το “κόμμα” των βιομηχάνων έχει τεράστια συμφέροντα και στην ουσία είναι η κινητήρια μηχανή για τη δυτική πορεία της Τουρκίας. Κατά συνέπεια το Tusiad θα δώσει τη δική του μάχη για πρόοδο στις ευρωτουρκικές σχέσεις, στη βάση των αποφάσεων της Κοπεγχάγης. Είναι στα υπέρ του βιομηχανικού λόμπι το ότι ελέγχουν τα συγκροτήματα τύπου και ο τύπος διαμορφώνει ,έστω και τουρκικά, μέρος των εξελίξεων.

Σήμερα στην Τουρκία δύσκολα μπορεί κανείς να διαπιστώσει ασφαλείς προβλέψεις καθόσον ο πόλεμος στο Ιράκ παραμένει ανοικτός. Είναι όμως πιθανόν όλα τα σενάρια και οι επιλογές να γίνουν ξανά αντικείμενο επανεξέτασης στην μετά τον πόλεμο εποχή. Δεν είναι τίποτα βέβαιο στο κλίμα αβεβαιότητας που γεννά ο πόλεμος στο Ιράκ (Ιράκ – Κύπρος – Τουρκία – Ε.Ε. ΗΠΑ) και ασφαλώς οι προτεραιότητες της Άγκυρας θα τύχουν μιας συνολικής επανεξέτασης σε άλλο χρόνο.

Γι’ αυτά όλα τα πιθανά και ακραία σενάρια είναι ενώπιον μας. Στην κινούμενη άμμο του πολέμου στο Ιράκ η αβεβαιότητα είναι η μόνη σταθερά.