Τουρκία: Από τον Αττατούρκ στον Ερτογάν.

Εκλεκτοί Προσκεκλημένοι,

Φίλοι και φίλες

Επιλέξαμε αυτό το θέμα γιατί είναι μια συμβολή στο διαρκή αγώνα να γνωρίζουμε την Τουρκία, όπως είναι κάθε φορά. Από τον Αττατούρκ στον Ερτογάν. Στην Κύπρο η γνώση για το τουρκικό φαινόμενο (οι ιδεολογίες, οι πολιτικές, οι τάξεις, οι κοινωνικές διεργασίες) γίνεται κατά τρόπο εμπειρικό. Ελάχιστα ξεπερνούν τον κανόνα της προχειρότητας. Γι’ αυτό και συχνά αδυνατούμε να παρακολουθήσουμε τις εξελίξεις.

Ο κεμαλισμός υπήρξε μέσα σε ορισμένες ιστορικές συνθήκες η αποκλειστική ιδεολογία των τούρκων. Η εξέλιξη του πολέμου του 1922 επέτρεψε την επιβολή της και ο Κεμάλ την αξιοποίησε ως «πατέρας» της τουρκικής νίκης. Η ιδεολογία του –η θεωρία με τα έξι βέλη – ο Ρεπoυμπλικαvισμός, ο Εθvικισμός,ο Λαϊκισμός, ο Κρατικισμός, η Λαϊκευση και η Μεταρρύθμιση- εγκαταστάθηκε στην πρώτη γραμμή του συντάγματος. Αυτός ο ιδιόμορφος τουρκικός δρόμος προς την αστική μεταρρύθμιση της χώρας, δεν μπόρεσε να ξεπεράσει τις εγγενείς του αντιφάσεις. Ο κεμαλισμός, κατά τη γνώμη μου, απετέλεσε έvα μίγμα ιδεώv, κάτι αvάμεσα σε εθvικισμό και μεσσιαvισμό, κάτι αvάμεσα σε λαϊκή συμμετoχή και αυταρχικό πατερvαλισμό, κάτι  αvάμεσα σε κoιvωvική δικαιoσύvη και περιφρovητικό συγκεvτρωτισμό.

Στη συνέχεια, στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου πλήθος από κινήσεις (λ.χ. εισβολή στην Κύπρο, Αιγαίο, Συρία, Βουλγαρία κλπ) ) απέδειξαν ότι οι επιθετικές δυνάμεις στην Τουρκία είχαν τον κεντρικό ρόλο στις τελικές αποφάσεις. Ενδεικτικά αναφέρω μερικές δηλώσεις. Σε έκδοση του τουρκικού ΓΕΣ το 1975 υπάρχει η εξής διατύπωση: «Υπάρχει επιτακτική ανάγκη από άποψη ασφαλείας της Τουρκίας να δημιουργηθεί μια ζώνη ασφαλείας έξω από τα σημερινά σύνορά της που να περιλαμβάνει τα νησιά του Αιγαίου που βρίσκονται πολύ κοντά της…». Ο τέως πρωθυπουργός  της Τουρκίας Μ. Ουλουσού μέσα στην τουρκική εθνοσυνέλευση δήλωσε στις 23 Μαίου 1986 ότι «μπορεί να αναγκαστούμε να διαλύσουμε το δακτύλιο των νησιών του Αιγαίου που δεν επιτρέπουν στην Τουρκία να αναπνεύσει και έχουν γίνει ένας βατήρας για το πήδημα στη Μ. Ασία…».

Οι δηλώσεις και οι ενέργειες είχαν άμεση σχέση με την εσωτερική πολιτική ζωή της (τρία στρατιωτικά πραξικοπήματα, 1960, 1971, 1980) με  την συστηματική και απροκάλυπτη  παρουσία της στρατογραφειοκρατίας στην πολιτική ζωή. Αυτή η ελίτ φόρεσε μια προσχηματική μαντίλα, αυτήν του κεμαλισμού ώστε να αυξήσει την επιρροή της στο λαό. Αξιοποίησε τις ισορροπίες ισχύος ανάμεσα σε ΗΠΑ και ΕΣΣΔ. Έπαιξε το χαρτί των ΗΠΑ, αξιοποιώντας τη  γεωπολιτική της αξία ως «ένα θαυμάσιο αεροπλανοφόρο αραγμένο μπροστά στη Σοβιετική Ένωση…». Υποστηρίζω ότι η Τουρκία ανήκε στον κύκλο, όπως τον ονομάζω, του επεκτατισμού των δορυφόρων. Χώρες δηλαδή που ήταν δορυφορικές ως προς τις ΗΠΑ και ταυτόχρονα επιθετικές στην περιφέρειά τους.

Φίλες και φίλοι,

Το βασικό ερώτημα ακολουθεί. Είναι ίδια η Τουρκία των Ετσεβίτ με την Τουρκία του Ερντογάν;  Θα προσπαθήσω να δώσω μια  απάντηση. Εκτιμώ ότι η Τουρκία έχει διανύσει ένα δρόμο τα τελευταία χρόνια. Ιδιαίτερα από το 2002  έως σήμερα.  Η επιχειρηματική κοινότητα, το φιλοευρωπαϊκό ρεύμα στα πανεπιστήμια και στη διανόηση, ισχυρή μερίδα στα ΜΜΕ συνάντησαν την επιλογή Ερτογάν για επιτάχυνση της πορείας στην ΕΕ. Αυτή η εξέλιξη σημειώθηκε χάρις και στην σημαντική αλλαγή στην ελληνική εξωτερική πολιτική με πρωθυπουργό τον Κ. Σημίτη το 1999. Πάνω σε αυτή την κατεύθυνση οι χώρες της ΕΕ, μαζί και η Κύπρος, συμφώνησαν στην έναρξη ενταξιακών συνομιλιών με την Τουρκία στις 3 Οκτωβρίου 2005.

Μια σειρά από εξελίξεις οδηγούν σε ορισμένα συμπεράσματα: η άσκηση της δημοκρατίας έκανε βήματα προόδου. Οι βουλευτικές εκλογές του 2007  ήταν (συγκριτικά) οι πιο δημοκρατικές από το 1923 έως σήμερα. Η οικονομία παρουσιάζει πρόοδο αφού πρώτα ο Ερτνογάν απέσυρε το κράτος από σημαντικές οικονομικές δραστηριότητες και ενίσχυσε τα κίνητρα για ξένες επενδύσεις. Μικρότερα  βήματα έγιναν στον τομέα που αφορά τα δικαιώματα (περιορισμός του άρθρου 301), περισσότερα προνόμια  στους κούρδους κά.

Τα πιο πάνω φανερώνουν δύο αλήθειες: η μια λέει ότι η Τουρκία δεν είναι ίδια με την Τουρκία των Ετσεβίτ. Η άλλη αλήθεια λέει ότι ταυτόχρονα μένουν να γίνουν πολλά. Η Τουρκία είναι μια ιδιόμορφη περίπτωση, δεν είναι μια δημοκρατία δυτικού τύπου, ο στρατός ακόμα αποτελεί τροχοπέδη μοναδική σε ευρωπαϊκή κλίματα. Απόδειξη η  δικαστική δίωξη 71 στελεχών του ΚΑΔ το 2008 καθώς και η εν εξελίξει υπόθεση Ερκένεκον. Τα πιο πάνω εξηγούν τις χαμηλές επιδόσεις σε σχέση με τις μεταρρυθμίσεις που απαιτεί η ΕΕ στα πλαίσια των ενταξιακών συνομιλιών- από το 2005 έχουν ανοίξει μόνο δέκα κεφάλαια. Ωστόσο,  η σύγκριση είναι σαφής: υπό τις προηγούμενες συνθήκες ο Ερντογάν θα είχε τη τύχη του Ερμπακάν, ίσως και του Μεντερές. Ας θυμηθούμε ότι στη διάρκεια της δικαστικής περιπέτειας των «71»,  η ΕΕ στήριξε ανοικτά τον Ερντογάν με επίσημη επίσκεψη στην Τουρκία του προέδρου της Επιτροπής  Χ. Μ. Μπαρόσο και του Επιτρόπου Όλι Ρεν στις 14 Απριλίου 2008.

Φίλοι και Φίλες,

Ορισμένοι πιστεύουν ότι η Τουρκία είναι ακίνητη, ότι τίποτα δεν αλλάζει ή κυρίως τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει. Αυτή η ανάλυση, κατά την άποψή μου, είναι μια επιφανειακή προσέγγιση η οποία έμεινε καθηλωμένη σε δεδομένα μιας άλλης εποχής. Αρνείται να δει τις αλλαγές και κυρίως αρνείται να διαπιστώσει το πλαίσιο μέσα στο οποίο γίνονται αυτές οι προσαρμογές. Αυτή, η Τουρκία των αντιφάσεων είναι μια Τουρκία που, υπό προϋποθέσεις, μπορεί να δώσει λύσεις. Παρατηρώ τις ειρηνευτικές πρωτοβουλίες της Τουρκίας στον  Καύκασο και τη Μ. Ανατολή. Ταυτόχρονα βλέπω την εμμονή της σε κινήσεις στο Αιγαίο που δεν συνάδουν με την ιδιότητά της ως υποψηφίου μέλους της ΕΕ. Βλέπω επίσης την εμμονή της στις αναχρονιστικές προσεγγίσει στην Κύπρο όπως λ.χ. οι εγγυήσεις. Ωστόσο, εκτιμώ ότι με αυτήν τη σημερινή Τουρκία των αντιφάσεων η Κύπρος έχει τις περισσότερες πιθανότητες να επιλύσει το κυπριακό. Η ΕΕ έχει τις δυνατότητες να δώσει τις απαντήσεις στις αντιφάσεις που η Τουρκία παρουσιάζει. Το κλειδί είναι η αξιοποίηση της συμμετοχής της Κύπρου στην ΕΕ σε συνδυασμό με την ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας. Αυτός ο συνδυασμός συμφερόντων υπόσχεται περισσότερα. Η Κύπρος μπορεί να αξιοποιήσει την ΕΕ ως τον καταλύτη της λύσης στο κυπριακό. Με αυτή την προϋπόθεση, η ελεύθερη και ενιαία Κύπρος είναι εφικτός στόχος.

Λάρκος Λάρκου, πρόεδρος ΟΠΕΚ

ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΟΠΕΚ-ΤΕΠΑΚ-ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ «ΔΑΙΔΑΛΟΣ» ΜΕ ΘΕΜΑ «ΤΟΥΡΚΙΑ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΤΤΑΤΟΥΡΚ ΣΤΟΝ ΕΡΤΟΓΑΝ»

ΛΕΜΕΣΟΣ, 26 Ιανουαρίου 2008.