Τουρκία: Νέα εποχη, παλαιά προβλήματα

Το ανώτατο εκλογοδικείο στην Τουρκία έκανε το τελικό απολογισμό για τις πρώτες προεδρικές εκλογές της χώρας: Ταγίπ Ερντογάν 51,79%, Εκμελεντίν Ιχσάνογλου 38,44% και ο Σελαχατίν Ντεμιρτάς 9,76%. Συμμετοχή στις εκλογές 74,12% σε σύνολο 56 εκ ψηφοφόρων. Την επομένη ο Ερτογάν μίλησε για «ιστορική ημέρα, όλη η Τουρκία νίκησε. Κλείνει μια εποχή, αρχίζει μια νέα». Ο Ιχσάνογλου αφιέρωσε το ποσοστό του «σε όσους έλεγαν ότι δεν ήταν γνωστός, ένα μήνα πριν». Ο Ντεμιρτάς εκτιμά ότι η «υποψηφιότητά του διεύρυνε την ελπίδα των πολιτών να καθορίζουν την πορεία της Τουρκίας». Σε κάθε περίπτωση οι εκλογές επισημοποίησαν πολιτικά και διεύρυναν χρονικά την για δέκα χρόνια ηγεμονία του ΚΑΔ και του ηγέτη του Τ. Ερτογάν. Η επόμενη ημέρα βρίσκει την Τουρκία αντιμέτωπη με τρεις, κυρίως, ενότητες από ζητήματα:

Α. Εσωτερική ατζέντα. Αναδιάρθρωση της ηγετικής ομάδας-νέος πρωθυπουργός, νέος πρόεδρος ΚΑΔ ή ένας και για τις δύο θέσεις. Ο Τ. Ερτογάν πραγματοποιεί δημοσκοπήσεις και δίνει ερωτημοτολόγιο στα βασικά στελέχη του κόμματός του γύρω από το ερώτημα ποια πρόσωπα θα μπορούσαν να αναλάβουν τις ευθύνες αυτές. Η τακτική αυτή της «εσωτερικής δημοσκόπησης» φαίνεται να αποδίδει αποτελέσματα, γιατί απορροφά τους εσωτερικούς κραδασμούς.

Η περίπτωση Γκιουλ είναι ξεχωριστή: σε κάθε περίπτωση θα βρεθεί σε ρόλο πρωταγωνιστή. Η ιστορία του ΚΑΔ, δείχνει ότι οι συμφωνίες που κρατούν το κόμμα τους ενωμένο, τηρούνται. Διαθέτουν σε επίπεδο κορυφής έναν άγραφο κανόντα διαβούλευσης και σεβασμού σε μια ιεραρχία και παράδοση, που, σε αντίθεση με άλλα παραδείγματα, ενώνει δυνάμεις και συμβάλλει στη διατήρηση της ισχύος του. Κλειδί σε κάθε περίπτωση είναι η δεκαετής, σθεναρή συνεννόηση Ερτογάν-Γκιουλ στα κρίσιμα ζητήματα.

Στο ΡΛΚ αρχίζει η δημόσια αμφισβήτηση Κιλιντσάρογλου και οι ανοικτές πιέσεις για εκλογή νέου ηγέτη. Ήδη η βουλευτής Άγκυρας Εμινέ Ταρχάν στις 12 Αυγούστου ζήτησε πρώτη την «αποχώρηση Κιλιντσάρογλου και της ομάδας του και το ΡΛΚ να προχωρήσει σε συνέδριο»

Β. Οι εξωτερικές εντάσεις πολλαπλασιάζονται στο χώρο των ανατολικών συνόρων της Τουρκίας: επάνοδος στη σχέση καχυποψίας με το Ισραήλ, συνεχές αδιέξοδο με την Αίγυπτο, άνοδος της πίεσης από τον ISIL στο Ιράκ κατά τούρκων υπηκόων, στασιμότητα στη Συρία, βελτίωση σχέσεων με Ιράν. Συνολικά η εξωτερική πολιτική της Άγκυρας στο χώρο αυτό έχει επιβαρυνθεί ιδιαίτερα την περίοδο αυτή και εξ αιτίας της εμμονής Νταβούτογλου να διαβάζει τις εξελίξεις με το δικό του «δόγμα», αλλά και της σκληρής ρητορείας Ερτογάν για κάθε θέμα που τον έβρισκε αντίθετο. Η πολιτική Νταβούτογλου, πρώτον, οδήγησε την Τουρκία σε συνεχείς αντιπαλότητες με τα γειτονικά κράτη στη Μ. Ανατολή, και, δεύτερο, αυτή η πολιτική δεν γίνεται κατανοητή από ισχυρές δυτικές πρωτεύουσες, γεγονός που εμποδίζει την Άγκυρα στην αξιοποίηση κάθε σύμπτωσης συμφερόντων με τις ΗΠΑ όπως αυτή με το Ιράκ και το συριακό. Η Άγκυρα δια χειρός Νταβούτογλου κατάφερε να γίνεται διαρκώς μέρος της (κάθε φορά) κρίσης, αντί μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας για αναζήτηση λύσεων σε συνεργασία με άλλες δυνάμεις. Παλαιότερα γινόταν λόγος για «μηδενικά προβλήματα» με τα γειτονικά κράτη, αλλά η εξωτερική πολιτική του ΚΑΔ της τελευταίας περιόδου στη Μ. Ανατολή, οδήγησε στην αντίθετη κατεύθυνση. Δύο επιπρόσθετες παρατηρήσεις: πρώτο, χρειάζεται μια ουσιώδης βελτίωση ανάλυσης από την πλευρά Ερτογάν για να ξεπεράσει την ψυχρή σχέση του με τον Μ. Ομπάμα, και δεύτερο, το μήνυμα Μπαρόσο στον Ερτογάν στις 11 Αυγούστου για να χρησιμοποιεί ένα πιο «συμφιλιωτικό τόνο» στην εσωτερική αντιπαράθεση μετά την εκλογή του στην προεδρία, θέτει επί τάπητος κάποιες από τις προκαταρκτικές προϋποθέσεις που τίθενται για την αναζωογόνηση της ευρωτουρκικής σχέσης.

Γ. Κεντρικά ζητήματα της εσωτερικής πολιτικής. Η νέα σελίδα φωτογραφίζει τις κατευθύνσεις της εποχής που πάει μέχρι το 2023, χρονιά που θέτει το ΚΑΔ ως ορόσημο για τον εορτασμό των 100 χρόνων ανεξάρτητου κράτους -νέο σύνταγμα, κουρδικό, οικονομία. Είναι βέβαιον ότι πλέον οι συσχετισμοί είναι ευνοϊκοί σχετικά με την ετοιμασία και την έγκριση νέου συντάγματος σε αντικατάσταση του σημερινού που φέρει τη σφραγίδα Εβρέν. Σε αυτή την κατεύθυνση είναι πιθανό να ολοκληρωθεί με τον ένα ή το άλλο τρόπο η επιθυμία του Ερτογάν για σύνταγμα προεδρικού τύπου, ένα συστημα εξουσίας πιο κοντά στο γαλλικό πρότυπο.

Το κουρδικό φαίνεται να αποτελεί ένα κορυφαίο ζήτημα στρατηγικής για την ηγεσία του ΚΑΔ-διαβούλευση σε διάφορα επίπεδα, αποχώρηση/παράδοση όπλων από το ΕΚΚ, σταδιακή μετάβαση σε συνθήκες ειρηνικής συνύπαρξης με ευθύνη στην κυβερνητική πλειοψηφία να θέσει σε εφαρμογή σχετικό νόμο που ψήφισε λίγες εβδομάδες πριν τις εκλογές. Σε αυτή την κατεύθυνση η εμβάθυνση της συνεργασίας με το Ιρακινό Κουρδιστάν παραμένει κλειδί στις εξελίξεις με άξονα την εξαγωγή φυσικού αερίου από το Κιρκούκ στις διεθνείς αγορές μέσω Τσεϊχάν.

Θεωρώ ότι σε αυτή την κατεύθυνση έπαιξε σημαντικό ρόλο η πειστική υποψηφιότητα Ντεμιρτάς- σχεδόν 10%. Έτσι έδειξε έναν διαφορετικό, ειρηνικό δρόμο για την επίλυση ζητημάτων που συνδέονται με την κουρδική μειονότητα σε μια διαφορετική Τουρκία. Ο Ντεμιρτάς αξιοποίησε την πρόοδο που έχει συντελεστεί στις ευρωτουρκικές σχέσεις και την συνεχή πίεση των Βρυξελλών για μεταρρυθμίσεις στη βάση των ετήσιων Εκθέσεων Προόδου της τουρκικής υποψηφιότητας. Με σοβαρότητα έθεσε τα ζητήματα πάνω σε μια νέα βάση απευθυνόμενος σε ένα ευρύτερο, εθνικό ακροατήριο, όχι μόνο κουρδικό, και απέδειξε ότι μπορεί να είναι παρόν στο μέλλον σε εξελίξεις όπως η προώθηση νέων μεταρρυθμίσεων σε συνέχεια του πακέτου της 30ης Σεπτεμβρίου 2013.