4η Αυγούστου: Ενα “Πορτραίτο” της Ιδεολογίας της

Ευρώπη. Δεκαετία 30. Η μεγάλη οικονομική κρίση στις αρχές της δεκαετίας (1929-32) έχει πολλαπλά επακόλουθα στις Ευρωπαϊκές Δημοκρατίες.
Οι εργαζόμενοι της γηραιάς Ηπείρου αντιδρούν. Μπροστά στην ορατή μείωση των εισοδημάτων του οργανώνονται πιο μαζικά στα σωματεία τους, στο μαχητικό συνδικαλισμό.
Οι ηγεσίες των συντηρητικών δυνάμεων περνούν σε μια νέα φάση της πολιτικής τους. Απαιτούν τις οργανωμένες διεκδικήσεις με μια “κλασσική” μέθοδο. Επιστροφή στο παρελθόν με ……. χώρα και ξεχωριστή μεθοδολογία: Στρατοκρατικά καθεστώτα. Η εγγύηση της ασυδοσίας του μεγάλου κεφαλαίου εισέρχεται στην επιφάνεια Έτσι διασφαλίζονται τα συμφέροντα των προστάτιδων δυνάμεων, της ντόπιας οικονομικής ολιγαρχίας και αντίστροφα μπαίνουν στο περιθώριο οι λαϊκές διεκδικήσεις.
Βέβαια, η γενική αυτή στρατηγική δεν είναι επίπεδου, ούτε μονοδιάστατη. Οι ιδιομορφίες κάθε χώρας, οι πολιτικές της συγκυρίες επιβάλλουν και την ανάλογη προσαρμογή τακτικής.
Ο Αδόλφος Χίτλερ στη Γερμανία, ο Μουσολίνι στην Ιταλία, ο Φράνκο στην Ισπανία, ο Σαλαζάρ στην Πορτογαλλία, ο Μεταξάς στην Ελλάδα. Μόνο η απλή παράθεση των χωρών φανερώνει ολόπλευρα την “μοίρα” της περιφερειακής Ευρώπης, έτσι όπως την είχαν διατάξει τα Μητροπολιτικά καπιταλιστικά κέντρα…
Μια πλειάδα από επιβάτες της εξουσίας, ανακόπτει την ιστορική πορεία, έχοντας βεβαιωμένη την πλατιά αλληλεγγύη και στήριξη “Εαυτών και αλλήλων”.
Η 4η Αυγούστου 1936, πρέπει να ιδωθεί μέσα σ’ αυτά τα πλαίσια. Η Ελληνική δεξιά, με την επάνοδο στη χώρα (1935) του βασιλιά Γεώργιου Β΄, σημείωσε μετά νίκη τακτικής. Ο θρόνος ήταν πάντα μια εγγύηση…
Το κίνημα των εργαζομένων, από την άλλη, παίρνει ευρύτερες διαστάσεις. Ένα κίνημα, που με χαρακτήρα διεκδικητικό, αγωνιζόταν να συγκρατήσει το βιοτικό επίπεδο των εργαζομένων, χωρίς να υπάρχει η προοπτική – στο πολιτικό επίπεδο – αμφισβήτησης ουσιαστικής τις κυριαρχίες των αστικών δυνάμεων. Θεσμικά, Καβάλα, Πειραιάς, Βόλος τα σημαντικότερα κέντρα ζύμωσης των συνδικαλιστικών αγώνων. Γενική απεργία προγραμματίζεται για τις 5 Αυγούστου, από την Γ.Σ.Ε.Ε.(που ελεγχόταν από κεντρικούς συνδικαλιστές) και την Ενωτική Γ.Σ.Ε.Ε. (που ελεγχόταν από την κομμουνιστική αριστερά). Κυρίαρχο αίτημα ήταν, να μην περάσουν τα Μεταξικά σχέδια για επιβολή της υποχρεωτικής διαιτησίας στις εργασιακές σχέσεις.
Ο Βασιλιάς Γεώργιος Β΄ κάνει το αποφασιστικό βήμα: “Αναστέλλομεν τας διατάξεις των άρθρων 5, 6, 10, 11, 12, 14, 20 και 95 του εν ισχύι Συντάγματος καθ’ όλον το Κράτος, ως απειλειθείσης σοβαράς διαταράξεως της δημοσίας τάξεως”.
Ώρα 10 μ.μ. Ο Ιωάννης Μεταξάς – βασιλικός Πρωθυπουργός για ένα τετράμηνο – δράττεται των ελιγμών. Ο άνθρωπος που σε κάθε εκλογική αναμέτρηση – για δύο σχεδόν δεκαετίες – αντιμετώπιζε τη μόνιμη αποδοκιμασία του εκλογικού σώματος, παίρνει τη δική του εκδίκηση…

Πολιτική και Ιδεολογία: Μια σχέση αμφίδρομη
Η 4η Αυγούστου, είχε σαφείς προσανατολισμούς. Τα διεθνή όμοιά της είχαν προχωρήσει στη διαμόρφωση μιας ιδεολογικής πλατφόρμας. Έπρεπε λοιπόν, μια και δεν προσφέρονταν για πιστή αντιγραφή, να αξιοποιηθεί η διεθνής εμπειρία, αλλά να μην σταματήσει εκεί: η ιδεολογική διαμόρφωση έπρεπε να αντλεί στοιχεία από την ντόπια παράσταση, αλλά κυρίως να ακονίζει τις πιο έντονα παραδοσιακές μνήμες του λαού, με την προσθήκη εθνικιστικής φόρτισης.
Η παραγωγή της προπαγάνδας εμπαίνει σαν επιτακτικό ζήτημα, με πολλές παραμέτρους: Παιδεία, Ψυχαγωγία, Μέσα Ενημέρωσης, Συνδιακαλισμός, Τοπική Αυτοδιοίκηση.
Αν η παραγωγή της ιδεολογίας σήμαινε την έναρξη, η ΑνΑΠΑΡΑΓΩΓΗ της, σήμαινε τη δημιουργία “φιλικού” κλίματος στις λαϊκές δυνάμεις.
Από την άλλη, η αναγόρευση της ιδεολογίας – ακριβέστερα ιδεολογήματος – του Γ΄ ελληνικού Πολιτισμού, ως ΚΥΡΙΑΡΧΗΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑΣ, άγγιζε την κορυφή της πυραμίδας.
Στον τομέα αυτό, πολλά είχε να προφέρει στο καθεστώς, ο Υπουργός Προπαγάνδας του Χίτλερ, Γκάϊμπελς, που δραττόμενος της ευκαιρίας, έκανε συχνές επισκέψεις στους “περιφερειακούς σωτήρες” της 4ης Αυγούστου.
Η παραγωγή και αναπαραγωγή της ιδεολογίας του Μεταξά, απευθύνεται χωρίς περιστροφές στο μυαλό του ανθρώπου.
Για να χειραγωγηθεί ο άνθρωπος, πρέπει να γίνει αλλαγή στο πιο επικίνδυνο “σημείο” του: στο μυαλό του…

Γ΄ Ελληνικός Πολιτισμός: Μια κριτική προσέγγιση
Στο οργανωτικό της τμήμα, η ιδεολογική εφεύρεση του Γ΄ ελληνικού πολιτισμού στηριζόταν στο βάθρο του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού και ως βυζαντινής – θρησκευτικής πρώτιστα – ακμής.
Έτσι, αντλώντας από τα δύο περασμένα ιστορικά στάδια, συντίθεται ένας νέος πολιτισμός, ο Γ΄ Ελληνικός πολιτισμός.
Η Μεταξική αρχαιολατρεία δεν αποδίδει στην πραγματικότητα. Δεν έχουμε αρχαιολατρεία με την έννοια της – υπερβολικής έστω – πλατιάς ενάσκησης του έθνους, με τα δεδομένα των αρχαίων Ελλήνων. Κατ’ ακρίβεια έχουμε “Σπαρτιατολατρεία”, αν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένας τέτοιος νεολογισμός.
Η αρχαία Σπάρτη, με την αυταρχική δόμηση της κοινωνίας, το στρατοκρατικό πνεύμα, τη στρατικοποίηση των πολιτικών φαινομένων αποτελεί το “εθνικό ιδεώδες” κατά τον Ιωάννη Μεταξά.
Η σύζευξη της 4ης Αυγούστου με την Σπαρτιατική κοινωνία, αποτελεί μια ΣΥΝΕΙΔΗΤΗ κίνηση με άξονα σκέψης την ιδεολογική συγκρότηση της Μεταξικής κοσμοθεωρίας.
Η Αθηναϊκή Δημοκρατία, μπαίνει στη διαδικασία της λογοκρισίας και της διαβολής. Ο πολιτιστικός της πλούτος, η κοινωνική της άρθρωση είναι δείγματα προς αποφυγή.
Ο αρχαίος κόσμος, επιβάλλεται να προσεγγίζεται με “πολυφωνικό” φακό, έτσι όπως ο ίδιος λειτούργησε, στηριζόμενος στη δουλοκτιτική οικονομική οργάνωση.
Από την άλλη η προσπάθεια για ΣΥΝΘΕΣΗ του Αρχαίου Κόσμου μέσω του Βυζαντίου στη δημιουργία του Γ΄ ελληνικού πολιτισμού αποτελεί μια ΑΝΙΣΤΟΡΙΚΗ επιχείρηση.
Κάθε εποχή, λειτουργώντας, με τα δικά της δεδομένα, ούτε μεταφέρεται, ούτε μετακομίζει, σε άλλη. Κάθε εποχή διατηρεί τις δικές της αξίες, τα δικά της “ιδανικά”. Απλά, έστω κι αν τα φαινόμενα μερικές φορές απατούν, Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΕΝ ΕΠΑΝΑΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ…
Πέρα από το ότι υπάρχει ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ κι ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗ ΑΛΛΗΛΟΑΝΑΙΡΕΣΗ ανάμεσα στον αρχαίο και τον Βυζαντινό κόσμο. Απόρροια, βέβαια, των διαφορετικών κοινωνικών και οικονομικών δεδομένων της κάθε εποχής.
Η πνευματική πολυφωνία π.χ. του αρχαίου κόσμου, αντικαθίσταται από τη δογματάζουσα θεολογική έξαρση της βυζαντινής εποχής, καταδικάζοντας έτσι στο περιθώριο κάθε διαφορετική επιστημονική διεργασία.
Ή ακόμα και σε φαινομενικά δευτερεύοντα ζητήματα είναι δυνατό να αναζητηθεί η διάσταση των δυο κόσμων: οι αθλητικοί αγώνες, η άσκηση του σώματος, η φροντίδα της σωματικής ρώμης αποκλείοντας ως ειδωλολατρικές επιδράσεις στο Βυζάντιο. Έτσι ανάγεται ως θεάρεστη πράξη η φροντίδα της ψυχής και η λιπόσαρκη σωματική παρουσία.
Από το σωματικό κάλλος του αρχαίου κόσμου, πάμε στην περιφρόνηση του και την αντικατάσταση του από το ψυχικό κάλλος της Βυζαντινής περιόδου.
Τίποτα το ανεξήγητο δεν υπάρχει στα πιο πάνω. Υπήρξαν απλά “στιγμιότυπα” δύο κόσμων με διαφορετικές κοσμοθεωρίες.
Η σύνθεση του Γ΄ Ελληνικού Πολιτισμού βαρύγδουπη την εμφάνιση της έδινε – στο επίπεδο των φαινομένων – την όψη της συνέχειας της εθνικής πορείας.
Έτσι θα μπορούσε πιο εύκολα να δοκιμαστεί είτε στις πανεπιστημιακές παραδόσεις, είτε στο επίπεδο της μαζικής ενημέρωσης.
Όμως, η ιστορική συνέχεια της εθνικής διαδρομής δεν ικανοποιείται στη διαδικασία των επιφαινομένων. Προχωρά πέρα από τα φαινόμενα, ανατρέχει τα πράγματα και ΣΥΜΒΑΔΙΖΕΙ με την ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΛΗΘΕΙΑ.
Συμπερασματικά, η σύσταση του Γ΄ Ελλ. Πολιτισμού αποτελεί παραβίαση των νόμων που διέπουν την λειτουργία των κοινωνιών και στηρίζεται σε αντιεπιστημονική βάση.
Η παράσταση, ανεξάρτητα από ποιότητα και ποσότητα, ανάγκη εθνικής αυτογνωσίας είναι, να αποτελεί πεδίο γόνιμης προσέγγισης και διαλεκτικής σύνδεσης με το ΠΑΡΟΝ και το ΜΕΛΛΟΝ κάθε λαού.
Να γιατί η Μεταξική μεθόδευση δεν συνδέει το Παρελθόν με το Παρόν, αλλά επιχειρεί υπαγωγή των αναγκών της εξουσίας στο ιστορικό γίγνεσθαι.

Ο Εθνικός Μεσσίας
Κατά τα γνωστά πρότυπα, ο Ιωάννης Μεταξάς περιβλήθηκε με τίτλους όπως. “Πρώτος Αγρότης”, “Πρώτος Εργάτης”, “ο Αρχηγός”, “ο Κυβερνήτης”.
Η τιτλοφορία του Μεταξά είχε ευνόητους στόχους: να δημιουργηθεί η εικόνα του μοναδικού και ανυπέρβλητου ηγέτη.
Έτσι, θα μπορούσαν να ξεπεραστούν οι εσωτερικές έριδες της δικτατορίας και θα ασκείτο πιο έντονη ιδεολογική πίεση πάνω στο λαό.
Ένα γνωστό και τετριμμένο ίσως σενάριο της δημιουργίας εώς προσωπικότητας στο επίπεδο του “Εθνικού Σωτήρα” και του “Μεσσία της Φυλής”. Ένα σενάριο που κατά χώρον επαναλαμβάνεται και επιβιώνει ακόμα και σήμερα.
Η συγκέντρωση των εξουσιών και αποδείχνει ότι “πάσα αρχή” πηγάζει από την έκληση του εώς, του Μεγάλου Αρχηγού, μια και η Βουλή είναι διαλυμένη και το Υπουργικό Συμβούλιο έχει εικονικές αρμοδιότητες.

Το Υφυπουργείο Εθνικής Ασφάλειας – Κριτής της Ιδεολογικής Καθαρότητας
Η δημιουργία και η δράση του Υπυπουργείου Εθνικής Ασφάλειας με επικεφαλής το διαβόητο Μανιαδάκη – υπήρξε έντονα καθαριστική.
Η επιβολή λογοκρισίας, οι απροκάλυπτες επεμβάσεις στο χώρο της δικαιοσύνης, η ριζική εκθεμελίωση του εκπαιδευτικού συστήματος της εποχής, αποτέλεσαν το ΑΛΛΟ ΣΚΕΛΟΣ της ιδεολογικής τρομοκρατίας της Μεταξικής δικτατορίας.
Έτσι, η προβολή της “Φυσιογνωμίας” της 4ης Αυγούστου, συνδυαζόμενη με την περιθωριοποίηση κάθε άλλης ιδεολογικής αναζήτησης αποτελεί μια κίνηση με “αμφίπλευρα” βήματα.
Το Υφ. Εθνικής Ασφάλειας λειτούργησε ως η καθημερινή ζυγοστάθμιση της “Αγνότητας” των αισθημάτων, του Έθνους και του λαού…

Το κάψιμο των βιβλίων, σε δημόσιες εκδηλώσεις, βιβλίων ακόμα και του σχολικού προγράμματος, η λογοκρισία κειμένων ακόμα και της αρχαίας ελληνικής γραμματικής (Επιτάφειος του Περικλή, Αντιγόνη του Σοφοκλή κ.λ.π.) είναι πράξεις έξοχα διδακτικές για το “ποιόν” της Μεταξικής διακυβέρνησης, αλλά και μέτρο κρίσης, των διακυρήξεων για την εφαρμογή του Γ΄ Ελληνικού Πολιτισμού.
Στα όσα έχουν καταγραφεί για το θέμα της στάσης της 4ης Αυγούστου απέναντι στα αρχαία ελληνικά γράμματα, ας προστεθεί και η μαρτυρία του μεγάλου Δάσκαλου του θεάτρου, Κάρολου Κουν:
“Με κάλεσαν στην Ασφάλεια του Μεταξά, για απολογία επειδή “παρουσιάζω κομμουνιστικά έργα”. Τους ρώτησα να μου πουν, ποιά έργα που ανεβάζω είναι κομμουνιστικά και μου απάντησαν:
“Ο ΠΛΟΥΤΟΣ του Αριστοφάνη και ο ΚΑΤΑ ΦΑΝΤΑΣΙΑΝ ΑΣΘΕΝΗΣ του Μολιέρου”.
Αφήγηση Κάρολου Κουν στην ΕΡΤ 1
12 Σεπτ. 1984.

Ο Ιστορικός Επίλογος

Τα ιδεολογήματα της 4ης Αυγούστου, δεν μπόρεσαν να ξεπεράσουν την ίδια τη βραχύβια πολιτική τους ύπαρξη.
Η συνάντηση της με το χρόνο απέδειξε την αδύναμη πολιτική ους εμβέλεια, ακόμα και σε σύγκριση με διεθνή όμοιά τους.
Ο ελληνικός λαός, επανέλαβε για άλλη μια φορά τη στάση που τήρησε απέναντι στον Ιωάννη Μεταξά για μια εικοσαετία.
Τον κράτησε στις ιστορικές του σελίδες ως μια παρένθεση, στον πολύμοχθο αγώνα του για Εθνική Ανεξαρτησία και Λαϊκή Κυριαρχία.
Το Ελληνικό Έθνος έχει τοποθετήσει στις σωστές ιστορικές διαστάσει, τον άνθρωπο που εμφορούμενος από τις πιο αντιδραστικές απόψεις της εποχής, επεχείρησε να ανακόψει την πορεία του λαού, με μια τροχιά συντήρησης και σκοταδισμού.

Λάρκος Λάρκου