"Ονασαγόρας" με καταλύτες

Οι εξελίξεις τρέχουν στην κυπριακή ΑΟΖ, καθώς η τουρκική κυβέρνηση αποφάσισε να διευρύνει το πλαίσιο των παρενοχλήσεων στη διάρκεια των ερευνών για ανακάλυψη φυσικού αερίου. Έτσι η ιταλική ENIC επιχειρεί έρευνες κάτω από την εποπτεία τουρκικού πολεμικού πλοίου στον θαλάσσιο «Ονασαγόρα». Το τουρκικό γενικό επιτελείο αναφέρει σε σχετική ανακοίνωση ότι «το TGG MIZRAK στο πλαίσιο των καθηκόντων του στην Επιχείρηση Ασπίδα Μεσογείου συνεχίζει να ασκεί τα καθήκοντα παρακολούθησης του γεωτρύπανου επ’ ονόματι SAIPEM-10000, το οποίο σύμφωνα με την ειδησεογραφία θα διεξάγει εργασίες γεώτρησης». Αυτό γινόταν και παλαιότερα αλλά δεν στάθηκε ικανό να εμποδίσει την Noble Energy να ολοκληρώσει έρευνες στην θαλάσσια περιοχή «Αφροδίτη». Σήμερα η Άγκυρα προσθέτει μια νέα παράμετρο στα πράγματα λέγοντας ότι σχεδιάζει γεωτρήσεις ενεργώντας εξ ονόματος των τ/κ, εκδίδοντας σχετική οδηγία και θέτοντας χρονικό πλαίσιο για έρευνες. Η ερμηνεία της Άγκυρας είναι πασιφανώς αβάσιμη, αλλά αυτό που έχει σημασία είναι πως τα δεδομένα στο κυπριακό αλλάζουν. Η κυπριακή κυβέρνηση αντέδρασε με μη συμμετοχή της στις διαπραγματεύσεις για το κυπριακό που ήταν προγραμματισμένες για τις 8 Οκτωβρίου και με διαβήματα σε διάφορα επίπεδα στην ΕΕ, στις ΗΠΑ και τον ΟΗΕ. Ο Ειδικός Σύμβουλος του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ για το Κυπριακό Έσπεν Μπαρθ Άιντα υπόσχεται ότι «θα μιλήσω με την Άγκυρα» για το ζήτημα, ενώ πρόσθεσε, «δεν μπορώ να αναγκάσω ανθρώπους να συναντηθούν. Ελπίζω ότι θα είναι σύντομα αλλά όσο δεν συναντώνται, θα συνεχίσω να συνομιλώ και με τους δύο».

Η ερμηνεία των πραγμάτων διαθέτει ορισμένες σταθερές. Όπως:

Α. Είναι προφανές ότι η Τουρκία επέλεξε την κίνηση αυτή σε μια εποχή που η πολιτική της βαρύτητα έχει αυξηθεί ουσιωδώς εξαιτίας του ISIL και της κομβικής σημασίας υπόθεση που προκύπτει από την πορεία των στρατιωτικών επιχειρήσεων κατά των τζιχαντιστών. Έτσι έλαβε την απόφαση τώρα για να μειώσει ή να μηδενίσει ενδεχόμενες αντιδράσεις, κυρίως από την πλευρά των ΗΠΑ, οι οποίες έδειξαν δείγματα γραφής για μια πιο ενεργητική συμμετοχή στο σκάκι της Α. Μεσογείου -επίσκεψη Μπάιντεν στο νησί, σκέψεις για επίσκεψη Κέρι, δραστήρια συμμετοχή αμερικανών διπλωματών για να οριστικοποιηθεί η συμφωνία της 11ης Φεβρουαρίου με επίκεντρο την Άγκυρα.

Β. Η σχέση Τουρκίας-ΗΠΑ ποτέ δεν ήταν γραμμική. Ακόμα και στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου η τουρκική εξωτερική πολιτική διέθετε ποσότητες αυτονομίας, καθώς συμμετέχοντας σε συμμαχίες και σχεδιάζοντας και δικές της πολιτικές, μπορούσε να κερδίσει περισσότερα. Το ίδιο ισχύει και σήμερα καθώς οι ΗΠΑ αξιολογούν τον κίνδυνο του ISIL ως κορυφαία προτεραιότητα στην εξωτερική τους πολιτική. Η ενίσχυση των πολιτικών σχέσεων της Κύπρου με το ευρωπαϊκό σύστημα ασφάλειας είναι μια πολύ σωστή κίνηση, καθώς, ενώ δεν διαθέτει αυτόματες λύσεις, ενισχύει ή βελτιώνει τη διπλωματική δυνατότητα της νήσου που, υπό άλλες συνθήκες, θα ήταν πιο περιοριστική.

Γ. Το ουσιώδες στοιχείο παραμένει κάτω από ποιες προϋποθέσεις θα επαναρχίσουν οι διαπραγματεύσεις και αν μια επανάληψη θα είναι παραγωγική, ή εάν η νέα εξέλιξη στην ΑΟΖ θα επιφέρει κατά τρόπο καίριο τον τραυματισμό τους. Βέβαιο είναι ότι η επόμενη ημέρα δεν θα είναι ίδια με την προηγούμενη. Συνεπώς το σκηνικό αλλάζει και επί αυτού χρειάζονται κινήσεις που θα βοηθήσουν το πλήρες ξεκαθάρισμα του σκηνικού στο πιο υψηλό επίπεδο. Ήδη οι εξελίξεις υποβαθμίζουν το ρόλο των διαπραγματευτών και θέτουν όλο το παιχνίδι σε μια πραγματική διπλωματική μάχη ανάμεσα στον πρόεδρο Αναστασιάδη και τον τούρκο πρόεδρο Τ. Ερτογάν με τη μεσολάβηση ΟΗΕ και ΗΠΑ. Η διαπραγμάτευση απαιτεί νέα στοιχεία και χειρισμούς στο πιο υψηλό επίπεδο καθώς τα κρίσιμα στοιχεία έχουν ξεπεράσει τη «στενή» τράπεζα των διαπραγματεύσεων στο παλιό αεροδρόμιο Λευκωσίας και αναζητούν χειρισμούς κορυφής όπως η σχέση της ΕΕ με το πλέγμα ασφαλείας στην εποχή της επίλυσης, ή μια ειδική συμφωνία γύρω από την πολιτική της ομοσπονδιακής κυβέρνησης για τους φυσικούς πόρους μετά την επίλυση του κυπριακού.

Δ. Θεωρώ ότι η συμφωνία της 11ης Φεβρουαρίου 2014 ανάμεσα στον πρόεδρο Αναστασιάδη και τον τ/κ ηγέτη Ν. Έρογλου αποτελεί την πιο σημαντική «Συμφωνία Κορυφής» από την εισβολή έως σήμερα γιατί δεν είναι ένα διακηρυκτικό κείμενο αλλά θέτει σε μεγάλο βαθμό τις κατευθυντήριες γραμμές στην αναζήτηση λύσης. Ταυτόχρονα, σε αυτό το κρίσιμο στάδιο και υπό το φως της πρόθεσης Άιντα για υποβολή γεφυρωτικών προτάσεων, είναι χρήσιμο για την ε/κ πλευρά να αξιοποιήσει, πέρα από την έως τώρα εργασία των διαπραγματευτών, και τις συγκλίσεις Χριστόφια-Ταλάτ ιδαίτερα το κεφάλαιο για τη διακυβέρνηση. Αυτη η κίνηση θα δείξει πραγματικά πού πάνε τα πράγματα καθώς ως αντιπολίτευση ο Έρογλου διαφωνούσε με τη συμφωνία αυτή, ενώ τώρα εμφανίζεται θετικός και εν πάση περιπτώσει η ε/κ πλευρά έχει κάθε συμφέρον να συμπλέει με τον ΟΗΕ και να δώσει συνέχεια στην ε/κ διαπραγματευτική τακτική. Η αξιοποίηση του «πακέτου για τη διακυβέρνηση» που συμφωνήθηκε μεταξύ Χριστόφια-Ταλάτ, και όπου κριθεί αναγκαίο η βελτίωσή του, είναι μια παραγωγική διαδικασία και σήμερα. Αυτή η σύγκλιση όπως υποστήριξα σε άρθρο μου στην εφημερίδα «Πολίτης» στις 17 Οκτωβρίου 2009 προβλέπει ότι «η τ/κ κοινότητα να συμμετέχει με ποσοστό 20% στην εκλογή ε/κ προέδρου και με το ίδιο ποσοστό θα συμμετέχουν οι ε/κ ως κοινότητα στην εκλογή τ/κ αντιπροέδρου…(αυτό) βελτιώνει το σύστημα των Συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου οι οποίες προέβλεπαν απολύτως ξεχωριστή διαδικασία εκλογής προέδρου και αντιπροέδρου από τις δύο κοινότητες. Άρα, ανταποκρίνεται καλύτερα στο σύστημα ΕΕ».

Ε. Η τουρκική πολιτική ενδεχομένως να αξιοποιεί σε σχέση με την κυπριακή ΑΟΖ την στρατηγική που ακολούθησε μετά το 1974 για το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας στο Αιγαίο -παρεμπόδιση ερευνών, συμφωνία για την υφαλοκρηπίδα, αξιοποίηση. Στο θέμα με την κυπριακή ΑΟΖ μετρά η απουσία κάθε θαλάσσιας δυνατότητας της Λευκωσίας για δεκαετίες, γεγονός που επιτείνει την ανισορροπία δυνάμεων και δείχνει πόσο σημαντική θα ήταν μια πραγματική δυνατότητα γιατί, εκτός άλλων, φανερώνει την έκταση μιας συνεργασίας όπως αυτή ανάμεσα στο Ισραήλ και την Κύπρο ή πόση διάσταση έχει το αμυντικό «δογμα» Κύπρου-Ελλάδας. Ο Έσπεν Μπαρθ Άιντα δήλωσε στις 8 Οκτωβρίου ότι «καταδεικνύει το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο μπορούν να είναι είτε ευλογία ή κατάρα. Αν υπάρξει σωστή διαχείριση, θα είναι πηγή πλούτου για όλους τους Κύπριους. Αν καταστεί πηγή εντάσεων, θα είναι πρόβλημα για όλους και τότε θα είναι πιο πολύ κατάρα παρά λύση».

Στ. Οι ΗΠΑ με σχετική ανακοίνωσή τους αναγνωρίζουν το δικαίωμα στην Κυπριακή Δημοκρατία για αξιοποίηση των φυσικών της πόρων, ο ΟΗΕ καλεί σε συνέχιση των συνομιλιών υπό τον Άιντα και ο Επίτροπος για τη Διεύρυνση Στέφαν Φούλε, κατά την παρουσία της Έκθεσης Προόδου της Τουρκίας, συνόψισε τη διεθνή προσέγγιση στο ζήτημα τονίζοντας «τη σημασία συνέχισης ολοκληρωμένων διαπραγματεύσεων μεταξύ των ηγετών της ε/κ και τ/κ κοινότητας υπό την αιγίδα των ΗΕ για το μέλλον της Κύπρου και συνολικά της περιοχής. Η κοινή δήλωση της 11ης Φεβρουαρίου και ο διορισμός του Έσπεν Μπαρθ Άιντα, ως ειδικού συμβούλου του ΓΓ του ΟΗΕ, αλλά και οι αποφάσεις να προχωρήσουν σε δομημένες διαπραγματεύσεις, αποτελούν ενθαρρυντικές εξελίξεις. Μια συμφωνία για δίκαιη βιώσιμη και συνολική λύση του Κυπριακού δεν θα ενισχύσει μόνο τη σταθερότητα στην περιοχή δίνοντας νέα ώθηση στην ενταξιακή πορεία της Τουρκίας, αλλά θα ανοίξει μια δέσμη εναλλακτικών προτάσεων για την αξιοποίηση υδρογονανθράκων με οικονομικά οφέλη για όλους τους Κύπριους».

Ζ. Οι εξελίξεις δείχνουν την πολυπλοκότητά τους αλλά δεν στερούνται και μια νέας νέας διάστασης. Εκ των πραγμάτων θα επιταχύνουν εξελίξεις και θα απαιτήσουν αποφάσεις κορυφής σε διάφορα επίπεδα. Η ένταση θα επιφέρει παρεμβάσεις και αυτές με τη σειρά τους θα οδηγήσουν σε σημαντικές αποφάσεις. Σε αυτή την κατεύθυνση η πίεση των πραγμάτων μπορεί να γίνει καταλύτης στην αναζήτηση διεξόδων, κάτι που για το κυπριακό δείχνει ως το ζητούμενο.