Αυξεντίου και Ρίτσος

Ιστορία και ποίηση σε ένα μοναδικό στιγμιότυπο. Με βάθος και κύρος διαχρονικό, οικουμενικό, ανεπανάληπτο.

Ο Γιάννης Ρίτσος, αναλύοντας τη φωτογραφία του καμένου σώματος του Γρηγόρη Αυξεντίου, έγινε ο πιο σημαντικός υμνητής, έγινε κήρυκας του αναπάντητου. Τι θα έλεγε ο Αυξεντίου στον εαυτό του τον κρίσιμο χρόνο πριν την θυσία; Ο «Αποχαιρετισμός» του Γ. Ρίτσου είναι η πιο καλή απόδειξη πως η ποίηση λειτουργεί πολύ πέρα από το ευκαιριακό ή το ελεγχόμενο. Ο Γ. Ρίτσος ως σταθερός φίλος του ΚΚΕ θα μπορούσε να πει:

«Οι σύντροφοί μου στην Κύπρο έχουν μιαν άλλη θέση,από εκείνη που επέλεξε ο Γρηγόρης … Ας αφήσω λοιπόν την πέννα μου για κάτι καλύτερο…».

Ο Γ. Ρίτσος, όμως, μέσα σε ελάχιστες ημέρες (10 Μαρτίου 1957) κατάγραψε στην έμπνευσή του ότι διαπερνά τα ιδεολογικά σύνορα και καταργεί τα μικροκομματικά τείχη. Γι’ αυτό και ο Γ. Ρίτσος συνάντησε στην πράξη τη ρήση του Γ.Γ. Μαρκές: «Η στρατευμένη ποίηση είναι καλή, όταν εκτός από στρατευμένη είναι και ποίηση!» Η αυτόνομη, η διαχρονική αξία της συλλογής «Αποχαιρετισμός» έγκειται ακριβώς στις άφθαρτες διεργασίες που εγκυμονεί ένας σημαντικός ποιητής από τη στιγμή που η έμπνευσή του καλύπτει ένα γεγονός με συλλογική διαβούλευση.

Ο Γ. Ρίτσος μέσα από τον «Αποχαιρετισμό» του κυριολεκτικά «πεθαίνει» κάθε φορά που ένας αναγνώστης του ανακαλύπτει στο δικό του ψυχικό κόσμο, τις ανησυχίες, τις επιλογές και τις αποφάσεις του Γρηγόρη Αυξεντίου. Ο ήρωας και ο ποιητής «γεννιούνται» κάθε φορά που ένας αναγνώστης μπαίνει στο δικό τους δημιουργικό ήθος. Ο ήρωας θα μπορούσε να αποφασίσει αλλιώς και ο ποιητής θα μπορούσε να κοιτάξει μιαν άλλη φωτογραφία εποχής. Από μια διαδήλωση, ίσως, ή από μια κίνηση της Αστυνομίας κατά των διαδηλωτών στην Αθήνα. Η έμπνευση δε δέχεται διαταγές. Εάν τις δεχθεί, τότε το πνευματικό έργο που θα παραχθεί θα είναι πρόχειρο και θα σβήσει στο χρόνο. Γι’ αυτό και ο «Αποχαιρετισμός» αποτελεί ένα πρότυπο της ελεύθερης έμπνευσης, γι’ αυτό και η αξιολόγηση του καθίσταται ολοένα και πιο αυθεντική,πιο διαχρονική. Ο ήρωας, όπως και ο ποιητής, από τη στιγμή που θα πάρει τις αποφάσεις του δεν ανήκει στον εαυτό του. Ο Γρηγόρης Αυξεντίου με τη θυσία του σφράγισε ακριβώς αυτή την αέναη αλήθεια, δίνοντας τον εαυτό του σε μια συλλογική προσπάθεια. Ο Γιάννης Ρίτσος, με την ποίησή του, δημιούργησε πολλές χιλιάδες «Αποχαιρετισμούς» όσους και οι αναγνώστες του που μυήθηκαν στα ύπατα μυστήρια της οικουμενικής ποίησης.

Και οι δυο μαζί – ήρωας και ποιητής – έδωσαν ένα ρεσιτάλ ελληνικότητας στη δική τους και κάθε άλλη εποχή. Για τον Αυξεντίου ελληνικότητα ήταν η σεμνότητα, ο αλτρουισμός, η αυτοθυσία. Για τον Αυξεντίου η ελληνικότητα υπήρξε μια στάση ζωής, μια εσωτερική αναγκαιότητα ως το τέλος. Είναι γι’ αυτούς τους λόγους που η θυσία του απέκτησε ένα οικουμενικό νόημα, κεντρίζει το ενδιαφέρον της νέας γενιάς και στο ιστορικό της πλαίσιο κατέκτησε με τη μοναδικότητά της ένα διαχρονικό πλαίσιο καταξίωσης.

Αυτό το οικουμενικό νόημα δεν τεμαχίζεται, δεν υπακούει σε μικρούς ισολογισμούς, μιας εκ των υστέρων συγγραφής της ιστορίας.

Εκείνο που «μετρά» – με τη Σολωμική έννοια – είναι η πρόταση Αυξεντίου. Το διαφορετικό δημόσιο ήθος της.

Του Λάρκου Λάρκου