Χωρίς πυξίδα

Συχνά στην ιστορία της ελληνικής διπλωματίας η εσωτερική πολιτική σκηνή επικαθορίζει την εξωτερική. Κατά κανόνα αυτός ο επικαθορισμός δεν οδηγούσε σε θετικά αποτελέσματα, μερικές φορές δε οδήγησε και σε ήττες, αλλά αυτό αφορούσε τους επόμενους, ελάχιστα τους προηγηθέντες. Το ελληνοαιγυπτιακό σύμφωνο για την μερική οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών που υπογράφηκε ανάμεσα στους υπεξ των δύο χωρών στις 6 Αυγούστου, είναι μια ακόμα απόδειξη ότι η Ελλάδα έμαθε να κυνηγά την ουρά της και, κυνηγώντας την, χάνει την μεγάλη εικόνα. Με τη μεσολάβηση Μέρκελ ξεκίνησε στο Βερολίνο μια διαδικασία προσέγγισης ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία. Στις 24 Αυγούστου ορίστηκε η πρώτη συνάντηση ανάμεσα στις επιτροπές από εμπειρογνώμονες των δύο χωρών. Είκοσι ημέρες πριν την έναρξη των συνομιλιών που έδειχναν Χάγη, όλα μπήκαν σε άλλη βάση με τις υπογραφές Δένδια-Σιούκρι. Οι γύροι διαπραγματεύσεων ανάμεσα σε Ελλάδα και Αίγυπτο ήταν 13 και κράτησαν 16 χρόνια. Είκοσι μέρες πριν  τις ελληνοτουρκικές συνομιλίες, την συμφωνημένη αποκλιμάκωση και την αλλαγή ατμόσφαιρας με κινήσεις Μέρκελ, όλα επιστρέψουν στη συνήθη ψυχρότητα.

Τι οδήγησε σε αυτήν την, σε λάθος χρόνο, απόφαση; Προφανώς η Αθήνα πίεζε την Αίγυπτο  για «κάτι γρήγορο», έστω και μη ολοκληρωμένο. Οι χάρτες και οι αφαιρέσεις το βεβαιώνουν:

1. Αφαιρείται το Καστελλόριζο με αίτημα της Αιγύπτου για να μην τα σπάσει με την Τουρκία.
2. Ο χάρτης επικαλύπτει αποφασιστικά εκείνον του τουρκολιβυκού συμφώνου, γεγονός που δείχνει ότι αυτο ήταν ο προφανής στόχος των δύο πλευρών.
3. Οι δηλώσεις αποκαλύπτουν το εύρος των επιδιώξεων κάθε πλευράς. Πιο σεμνά ο αιγύπτιος υπεξ Σ. Σούκρι: «Η συμφωνία αυτή επιτρέπει και στις δύο χώρες να προχωρήσουν στη μεγιστοποίηση της αξιοποίησης των διαθέσιμων πόρων στην αποκλειστική οικονομική ζώνη, ιδιαίτερα των ελπιδοφόρων κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου». Θριαμβικά ο έλληνας υπεξ Ν. Δένδιας: «ιστορική η σημερινή μέρα γιατί πριν από λίγο υπογράψαμε τη συμφωνία οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών μεταξύ των χωρών μας. Το τουρκολιβυκό μνημόνιο καταλήγει στον κάλαθο των αχρήστων . Η σημερινή μας συμφωνία επιβεβαιώνει και κατοχυρώνει το δικαίωμα και την επήρεια των νησιών μας σε υφαλοκρηπίδα και σε Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη»
4. Το τουρκικό υπεξ ανέφερε πως «για την Τουρκία είναι ανύπαρκτη η δήθεν συμφωνία καθορισμού περιοχών θαλάσσιας ευθύνης που ανακοινώθηκε. Η δήθεν περιοχή ευθύνης βρίσκεται εντός τουρκικής υφαλοκρηπίδας που έχει δηλωθεί στα Ηνωμένα Έθνη. Αυτή η άποψη μας να γίνει γνωστή και στο μέτωπο και στο τραπέζι. Η Τουρκία στην συγκεκριμένη περιοχή δεν θα επιτρέψει καμία δραστηριότητα, και δεν υπάρχει καμία αμφιβολία πως θα υποστηρίξει με αποφασιστικότητα τα νόμιμα συμφέροντα και δικαιώματα της στην ανατολική Μεσόγειο όπως κι αυτά των Τουρκοκυπρίων».
5. Οι εξελίξεις του τελευταίου μήνα έδειχναν ότι η Αθήνα έκανε στροφή στο ρεαλισμό- διερευνητικές επαφές με Τουρκία, συνάντηση στο Βερολίνο, Τόσο οι επαφές σε επίπεδο χαμηλής πολιτικής όσο και η επικοινωνία ανάμεσα στην πολιτική ηγεσία των δύο χωρών είναι ωφέλιμες. Θεωρώ ότι η 24 Αυγούστου θα μπορούσε να αποτελέσει σημείο καμπής σε μια σχέση η οποία εδώ και πολλά χρόνια βρίσκεται χωρίς πυξίδα. Η επιλογή Μητσοτάκη να πάρει ο ίδιος τις πρωτοβουλίες με συμμετοχή της συμβούλου του επί των  Ευρωπαϊκών Θεμάτων Ελ.  Σουρανή στη μυστική τριμερή του Βερολίνου και η  δήλωση στις 5/8 ότι «εαν δεν μπορούμε να καταλήξουμε σε συμφωνία για την ΑΟΖ, να πάμε στο Δικαστήριο της Χάγης», έδειξαν μια σαφή δήλωση προθέσεων. Μέχρι την ανατροπή της.
6. Η Τουρκία ανακοίνωσε πως αναβάλλει την έναρξη του γύρου των συνομιλών στις 24 Αυγούστου και επιπρόσθετα εξέδωσε NAVTEX με την οποία ανακοινώνει πως «στις 10 και 11 Αυγούστου θα πραγματοποιηθούν ασκήσεις με χρήση πραγματικών πυρών σε θαλάσσια περιοχή ανάμεσα σε Ρόδο και Καστελόριζο».
7. Η υπογραφή του συμφώνου Ελλάδας-Αιγύπτου στο συγκεκριμένο χρονικό σημείο εκτιμώ ότι συνιστά μια λάθος πολιτική επιλογή. Μπορεί να προσφέρει ένα βήμα μπροστά στην παρεμπόδιση του τουρκολυβυκού συμφώνου, αλλά οι παρενέργειές της θα είναι μεγάλες σε σχέση με το προσδοκώμενο όφελος. Το κλειδί για τη σταθερότητα και την ειρηνική διευθέτηση διαφορών είναι ο σχηματισμός μιας στρατηγικής που παίρνει στη Χάγη τα ζητήματα της υφαλοκρηπίδας στο Αιγαίο και μέσω αυτής της διαδικασίας να επιλυθούν ζητήματα κυριαρχίας, αοζ, επήρειας νησιών κλπ. Αυτή η στρατηγική είναι ο πλοηγός όλων των άλλων.
8. Ούτε το τουρκολιβυκό, ούτε το ελληνοαιγυπτιακό σύμφωνο αποκτούν αυτόματα νομική βάση αν δεν υπάρχει η αναγκαία κάλυψη από τον ΟΗΕ. Αυτό απαιτεί χρόνο και ανοικτές γραμμές επικοινωνίας. Αν η υπογραφή στο Κάιρο βοηθά μια προσπάθεια έτσι ώστε αριθμός χωρών της περιοχής για αναζητήσει από κοινού φόρμουλες για τη Χάγη, μένει να αποδειχθεί η χρησιμότητά της καθώς οι δυσκολίες είναι πολλές όπως οι μη διπλωματικές σχέσεις Αιγύπτου-Τουρκία, ή η μη αναγνώριση της Κυπριακής Δημοκρατίας από την Τουρκία από το 1964.
9. Κατά κανόνα οι προσπάθειες για ειρηνευτικές διαδικασίες αποτυγχάνουν. Άλλοι επιδιώκουν υποταγή των αντιπάλων όπως κάνει ο Β. Νετανιάχου, άλλοι δεν μπορούν να βρουν ρυθμίσεις γιατί οι παραδόσεις δεν ευνοούν τους συμβιβασμούς όπως κάνει ο Λίβανος, ή άλλοι θεωρούν ότι η διαχείρηση των συνομιλιών συνιστά μια μέθοδο που βοηθά στο να μην φτάνουμε στο τέρμα, όπως η Κύπρος, ή άλλοι δεν μπορούν να αξιολογήσουν τη συγκυρία και να θέσουν προτεραιότητες, όπως κάνει τώρα με έναν εξαιρετικό περίεργο τρόπο η Ελλάδα.