Δύο Άγκυρες και το κυπριακό

Η συζήτηση καλά κρατεί. Οι προσεγγίσεις διατηρούν τη διαφορετικότητά τους. Ποια ήταν και ποια είναι η πολιτική της Τουρκίας στο κυπριακό; Στα χρόνια των Ετσεβιτ το «βαθύ κράτος» (ημιδημοκρατία, ρόλος των στρατηγών, γραφειοκρατία στο ΥΠΕΞ) η τουρκική θέση διέθετε δύο κλασσικούς εκφραστές: τον Ρ. Ντενκτάς και τον Μ. Ετσεβίτ. Για τον πρώτο η παρούσα κατάσταση πραγμάτων ισοδυναμούσε με την εκπλήρωση των ονείρων του –αναγνώριση των τετελεσμένων της εισβολής, τελικά δύο «κράτη δίπλα-δίπλα). Για τους Ετσεβίτ «η λύση δόθηκε το 1974»-Ουλουσού, Γιλμάζ, Τσιλέρ, Ερμπακάν, Τουρκές, Εβρέν.

Η άνοδος του Κόμματος Ανάπτυξης και Δικαιοσύνης το 2002 άλλαξε παραμέτρους στη διαχείριση του κυπριακού. Η δημόσια θέση Ερτογάν ότι «η μη λύση δεν είναι λύση», άνοιξε ένα δρόμο για διαπραγματεύσεις για την επίλυση του κυπριακού. Αυτή η προσέγγιση αναπτύχθηκε σε συνδυασμό με την αλλαγή στρατηγικής της Ελλάδας, ώστε να παύσει να είναι το «όχημα» για τις αρνήσεις άλλων εταίρων και να επενδύσει σε μια νέα σελίδα στις ευρωτουρκικές σχέσεις.

Ο Τ. Ερτογάν με την υπστήριξη στο ευρωτουρκικό σχέδιο, στην πράξη απέρριψε την πολιτική των Ετσεβίτ και του «βαθέως κράτους» στο κυπριακό, γι’ αυτό και η Άγκυρα για πρώτη φορά μετά την εισβολή αποδέχθηκε σχέδιο λύσης στο κυπριακό που υπέβαλαν τα Ηνωμένα Έθνη-2004. Μέχρι τότε η Άγκυρα μαζί με τον πείσμονα Ντενκτάς είχε απορρίψει όλα τα προηγούμενα σχέδια λύσης, ενώ είναι ενδεχόμενο η βίαιη «απομάκρυνση» Οζάλ από την εξουσία να συνδεόταν με τη θετική προσέγγισή του για αναζήτηση μιας νέας σχέσης με την Ελλάδα, και την ειδικότερη διάθεσή του να συζητήσει το «Πακέτο από Ιδέες» για λύση στο κυπριακό του τότε ΓΓ του ΟΗΕ Μ. Μ. Γκάλι-1992.

Ορισμένοι ε/κ αναλύουν τις εξελίξεις στην Τουρκία κατά ευθύγραμμο τρόπο. Ταυτίζουν το παλαιότερο στάδιο της κυριαρχίας του «βαθέως κράτους» με την περίοδο Ερτογάν. Όπως όλοι γνωρίζουν το «βαθύ κράτος» έκανε ότι περνούσε από το χέρι του για να ανατρέψει τον Ερτογάν (φυλάκιση Ερτογάν για ένα ποίημα το 2003, δικαστική τρομοκρατία από τον τότε πρόεδρο Σεζέρ, παρεμβάσεις του στρατού ακόμα και για τη διάνοιξη της διόδου στην οδό Λήδρας-2008). Οι συνθήκες στο διεθνές πεδίο άλλαξαν και είναι αυτές που παρεμπόδισαν ένα ακόμα πραξικόπημα ή ακόμα μια περίπτωση Μεντερές με άλλο όνομα.

Η Τουρκία το 2002 ήταν πελάτης του ΔΝΤ. Σήμερα συμμετέχει στους G20. Η κυβέρνηση του ΚΑΔ ανέτρεψε το κεμαλικό οικονομικό μοντέλο, άνοιξε την οικονομία στις εκτεταμένες αποκρατικοποιήσεις, πιθανώς γιατί ο Αλί Μπαμπατζιάν πρόσεξε τη θέση του Τενχ Ξιαο Πινγκ: «μαύρη γάτα, άσπρη γάτα, φτάνει να πιάνει ποντίκια».

Η αλλαγή στην Τουρκία είναι σημαντική σε σχέση με το κυπριακό, αλλά δεν έχει αποδειχθεί ικανή, μέχρι τώρα, για να κάνει τη μεγάλη ανατροπή στην Κύπρο. Οι συζητήσεις ανάμεσα στον πρόεδρο Χριστόφια και τον τ/κ ηγέτη Μ. Α. Ταλάτ, καθώς και οι συζητήσεις ανάμεσα στον πρόεδρο Αναστασιάδη και τον νέο τ/κ ηγέτη Μ. Ακιντζί δείχνουν ότι, ενώ η βάση για την αναζήτηση λύσης βρίσκεται στα ψηφίσματα του ΟΗΕ, ορισμένες προσεγγίσεις δεν ταυτίζονται, γι’ αυτό και η συζήτηση για αναζήτηση λύσης συνεχίζεται. Σε ορισμένες κεφαλαιώδους σημασίας ενότητες η πρόοδος είναι σημαντική και δείχνει πώς λειτουργούν οι παίκτες στη διαπραγματευτική διαδικασία. Η συμφωνία Χριστόφια-Ταλάτ στο κεφάλαιο της διακυβέρνησης υπήρξε μια ουσιώδους σημασίας πρόοδος με την αποδοχή της σταθμισμένη ψήφος στην εκλογική διαδικασία. Η ε/κ κοινότητα σε ποσοστό 20% θα συμμετέχει στην εκλογική διαδικασία των τ/κ, καθώς και η τ/κ κοινότητα με το ίδιο ποσοστό θα λαμβάνει μέρος στην εκλογική διαδικασία των ε/κ. Μια εξέλιξη που βελτιώσει ποιοτικά τις πλήρως χωριστικές εκλογικές διαδικασίες που προέβλεπε η συμφωνία Ζυρίχης-Λονδίνου, ενώ βελτιώνει ουσιωδώς και προηγούμενα σχέδια λύσης που υπέβαλε ο ΟΗΕ. Η αλλαγή στο σύστημα διακυβέρνησης, όπως συμφωνήθηκε από τους Χριστόφια-Ταλάτ, εγκρίθηκε από την Άγκυρα και σήμερα αποτελεί ένα σημαντικό κεκτημένο στην εν εξελίξει διαδικασία.

Μια ανάλυση χρειάζεται να ακολουθεί την πραγματικότητα όταν αυτή αλλάζει και, κατά συνέπεια, τα εργαλεία της ερμηνείας να εξελίσσονται. Οι ποικίλες διαστάσεις της χρειάζεται να τυγχάνουν μιας ρεαλιστικής ανάγνωσης για τη σημερινή Τουρκία: συγκέντρωση εξουσιών σε ένα πρόσωπο, αντιφάσεις στην εξωτερική της πολιτική στη Μ. Ανατολή, παρεμπόδιση της ενταξιακής πορείας της Τουρκίας από Μέρκελ και Σαρκοζί, αποχώρηση Γκιουλ από την πολιτική σκηνή, πτώση του ρυθμού των μεταρρυθμίσεων που ζητά η ΕΕ, εκλογική πόλωση ενόψει της 1ης Νοεμβρίου. Σε αυτήν την εξίσωση λαμβάνουν μέρος διάφορες παράμετροι που συνδέονται με το κυπριακό όπως για παράδειγμα η ψήφος των τ/κ (από τον Ντενκτάς στον Ταλάτ, από τον Έρογλου στον Ακιντζί), η θέληση Τουρκίας και τ/κ για υποστήριξη μιας «ασφαλούς» διζωνικής ομοσπονδίας, η θέληση της Άγκυρας και όλων των τ/κ πολιτικών δυνάμεων για διατήρηση ενός είδους εγγυήσεων.

Αυτά τα στοιχεία δείχνουν ότι η διαπραγμάτευση σήμερα ανάμεσα στον πρόεδρο Αναστασιάδη και τον τ/κ ηγέτη Μ Ακιντζί διαθέτει δύσκολα ζητήματα που διασυνδέονται με αντιλήψεις που κτίστηκαν στο παρελθόν και χρειάζεται να αποκτήσουν λύσεις συμβατές με την ευρωπαϊκή πρακτική και την ιδιότητα της Κύπρου ως πλήρες μέλους της ΕΕ. Αυτό συνιστά την ουσιώδη αλλαγή στις πολύχρονες προσπάθειες για λύση στο κυπριακό. Η ΕΕ προσφέρει το αναγκαίο υλικό για να φέρει λειτουργικούς συμβιβασμούς, ικανούς να αντέχουν στο χρόνο, με στοιχεία εξελικτικότητας, όπως συμβαίνει με κάθε φυσιολογικό κράτος-μέλος της.