Ελληνική Νομαρχία

Η επαναστατική φωνή, από το 1821

Λιβόρνο, Ιταλίας. 1806. Από το τυπογραφείο “Θωμμά Μάζι και Συν” η ελληνική ιστοριογραφία κερδίζει μια σημαντική έκδοση.

Ο Ανώνυμος ο Έλλην μπορεί να αισθάνεται μια σιγουριά, μια και η προσπάθεια του βρίσκεται προς την έξοδο του τυπογραφείου.

Η Ελληνική Νομαρχία, αρχίζει να γράφει το δικό της κύκλο προσφοράς, όχι απλά και μόνο στα νεοελληνικά γράμματα, αλλά και σε μια ευρύτερη σειρά ζητημάτων που διαπερνούν τα δεδομένα, μιας υπό τουρκική κατοχή εθνότητας.

Τα διεθνή δεδομένα

Η Ευρώπη, στις αρχές του 19ου αιώνα, αρχίζει να βλέπει πια νέες ανακατατάξεις στο εσωτερικό της. Μια σειρά από έθνη μπαίνουν μαχητικά στο προσκήνιο της ιστορίας, διεκδικώντας στην πράξη την “αρχή των εθνοτήτων”.

Η ενοχή της φεουδαρχίας, δέχεται νέα ρήγματα. Οι ανερχόμενες δυνάμεις της αστικής τάξης έχουν να διαδραματίζουν το δικό τους ιστορικό ρόλο. Η αποσύνθεση της φεουδαρχίας, μέσα από τον αγώνα για ταυτόσημη λειτουργία, έθνους – κράτους, είναι μια σαφής επιλογή, που θέτει καρφιά στο σάβανο του Ευρωπαϊκού δεσποτισμού.

Ο Διαφωτισμός, καρπός μιας βέβαιης κίνησης της αστικής τάξης, έχει επιτελέσει σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ήπειρο ένα δρόμο πρωτοφανέρωτο στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού.

Με κύριο άξονα της σκέψης του, τον ορθό λόγο, συγκρούεται με τις απόψεις της φεουδαρχίας, επικαλύπτοντας τα ιδεολογήματα του δεσποτισμού, μέσα από μια διαχρονική προοπτική.

Βέβαια το κίνημα του Διαφωτισμού, ποτέ δεν υπήρξε επίπεδο. Έδρασε κατά κανόνα με βάση τις ιδιομορφίες κάθε χώρας, την πολιτική και πολιτειακή της σκοπιά.

Είναι ενδεικτικό να προστεθεί, ότι οι Ευρωπαϊκές συγκυρίες με συνύπαρξη αποικιοκρατών και “αποικιοκρατούμενων” χωρών, οδήγησαν και σε μια σειρά από ιδιοτυπίες: Κυρίως ο Ευρωπαϊκός Νόντας όντας κάτω από μια “περιφερειακή” σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη, παρουσιάζει στοιχεία Διαφωτισμού και πολιτικής κριτικής, όχι αυτοδύναμα και αυτοκεντρωμένα, αλλά μέσα από φακούς “εισαγόμενους” και μια “θυγατρική” οπτική.

Η προεπαναστατική Ελλάδα, βήματα στο ρυθμό του Ρήγα…

Η Ελλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα, δεν φαίνεται να ενοράται φιλόδοξα το πολιτικό της μέλλον.

Τα σχέδια του Ρήγα Φεραίου, βρίσκονται πια πνιγμένα στα παγωμένα νερά του Δούναβη. Η Οθωμανική αυτοκρατορία φοβάται περισσότερο τις αποσταθεροποιητικές εξάρσεις περιφερειακών πασάδων, παρά υποδουλωμένων λαών. Εγγύηση και γι’ αυτό, η σταθερή διάταξη των Μεγάλων Δυνάμεων για διατήρηση της ακεραιότητας του Σουλτανικού κόσμου.

Οι φωνές της εθνεγερσίας, υπάρχουν κατά πλειοψηφία για συγκεκριμένους ιστορικούς λόγους στην ακμάζουσα παροικιακή εμφάνιση του Ελληνισμού.

Οι απόψεις του Ρήγα, όμως, απλώνονται σε ευρύτερα στρώματα του ελληνικού λαού· η πολιτικό – φιλολογική δράση του Αδαμάντιου Κοραή κεντρίζει τον Ελληνισμό της Διασποράς· τα Επτάνησα δίνουν τη δική τους ξέχωρη εθνική μάχη.

Οι κινήσεις προς την Ανεξαρτησία, στερούνται του αναγκαίου συντονισμού, του κατάλληλου φορέα που θα μπορούσε να μετατρέψει την επιθυμία σε πολιτική πρακτική.

Μέσα σ’ αυτό το ενδιάμεσο κλίμα, παρουσιάζεται ο Ανώνυμος ο Έλλην με την “Ελληνική Νομαρχία” του.

Η ανωνυμία, δεν αφαιρεί τίποτα από την αξία του έργου του. Αντίθετα, φορτίζει τη φαντασία και προκαλεί συχνά την ιστορική επικαιρότητα

Ίσως και αυτή η ίδια η ανωνυμία του, να συνέβαλε τα μέγιστα και στη διάσωση της Ελ. Νομαρχίας μέσα στο χρόνο.

Γιατί, με βάση το περιεχόμενο της, είχαν κάθε λόγο, ταγοί του έθνους να την βάλουν, έτσι ή αλλιώς, στο περιθώριο και βέβαια τον ίδιο σε επικίνδυνες ατραπούς.

Δομή του έργου

Το πλαίσιο αναφοράς στην Ελληνική Νομαρχία, διαδικαστικά περικλείεται σε δυο κύριες όψεις: 1. Επισημάνσεις, διαπιστώσεις της γενικής κατάστασης του Ελληνισμού (μέσα και έξω) και 2. Προτάσεις, προτροπές για να τεθούν τα θεμέλια για μια πορεία εθνικοαπελευθερωτική.

Διαπιστώσεις “Ανωνύμου του Έλληνως”

Η ίδια πρώτη σελίδα της Νομαρχίας, εισάγει άριστα στο θέμα: Αφιέρωση του έργου στο Ρήγα Φεραίο, “του εσφαγιασθέντος υπέρ της σωτηρίας της Ελλάδας, χάριν ευγνωμοσύνης”.

Η Ελληνική Νομαρχία, ένα σάλπισμα ελευθερίας προς τους υπόδουλους Έλληνες αναλύει τον ίδιο τον κεντρικό της στόχο.

Λόγος περί ελευθερίας, που “η Ελευθερία δεν είναι άλλο, παρά η αυτή νομαρχία”.

Και φωνάζει τη Νομαρχία.

“Εις την αναρχίαν, ω Έλληνες, ελεύθεροι είναι μόνοι οι ισχυρότεροι, εις μένεις την μοναρχίαν, ουδείς δε εις την τυραννίαν, και όλοι εις την νομαρχία”.

Αντι – τυρρανικό κήρυγμα

Οι αναφορές του Ανώνυμου, στο θέμα: “Ευρωπαϊκός Δεσποτισμός” είναι κατ’ ευθείαν αντανάκλαση των πιο προχωρημένων όψεων του Γαλλικού Διαφωτισμού.

“Η μοναρχία, μεταβληθείσα μετ’ ου πολλού εις τυραννίαν, έφερεν εις την γην όλα τα κακκά όπου ημπορούσεν να δοκιμάση το ανθρώπινο γένος”.

Για την άνοδο στο θρόνο·

“Σπανίως ένας βασιλεύς ανεβαίνη εις τον θρόνο χωρίς να πατήση πρότερον τα λείψανα των συγγενών ή των προγόνων του”.

Για την ποιότητα των μοναρχών διερωτάται·

“Πώς να διοικήση ορθώς ο παραβάτης των νόμων:

Πώς να γνωρίση το χρέος του εκείνος, όπου ανετράφη εις τον κόλπον της οκνηρίας και της κολακείας;”

Αναφορές επιθετικές που περιγράφουν τις σκέψεις και αποκαλύπτουν τις διαθέσεις.

Η τυραννία και οι τύραννοι είναι:

“Φανεροί άρπαγες της ελευθερίας… εξ ανάγης ο τύραννος πρέπει να είναι εν τέρας, άνανδρος και ουτιδανώτατος τοις ανθρώποις… ένα άγαλμα άπνουν και αργόν”.

Το συνολικό πνεύμα της Νομαρχίας, διαπερνάται, όχι απλά από μια διάθεση συναισθηματικής φόρτισης ενός αντιτυραννικού λόγου, αλλά απόπεποίθηση μιας πειστικής πολιτικής επιχειρηματολογίας, εμπλουτισμένης με ιστορικές παρεμβάσεις.

Η Οθωμανική κατοχή

Το “ποιόν” της Σουλτανικής επικυριαρχίας παρατίθεται ρεαλιστικά.

“Η Οθωμανική διοίκησις είναι τυραννική. Οι νόμοι των είναι ατελείς, σκληροί και ολίγοι”.

“Εν ενί λόγω, αυτός (ο Σουλτάνος) καταδικάζη εις θάνατον όποιον θελήση και κανείς δεν μπορή να του αποκριθή”.

“Ο κώδιξ των τιμωρών (του καδή) είναι τραχύτατος, και δεν περιέχη, ειμή τρεις μόνον τιμωρίας – την φυλακήν λέγω, το ράβδισμα, και τον θάνατον, αι οποίαι είναι ενωμέναι με την χρηματικήν παιδεία”.

Επιγραμματικά τονίζει κλείνοντας την αναγορά του στην ιεραρχία της Οθωμανικής κυριαρχίας: “Δεν ημπορεί τινάς να υποθέση μιαν χειροτέραν από αυτήν”.

Η Σουλτανική διοίκηση, μέσα από ένα μικτό σύστημα διακυβέρνησης – σύστημα συγκεντρωτικής και αποκεντρωμένης δομής – είναι ο “προσωποποίησης” της Οθωμανικής τυραννίας, στην οποία επικεντρώνεται ένα εθνικό ζητούμενο. Ο Ανώνυμος μπορεί να είναι βέβαιος ότι η δική του πολιτική εισφορά ήταν ακριβώς στην καρδιά του ζητούμενου…

Ο “ρόλος” και ο ρόλος του κλήρου…

Ο Ανώνυμος, είναι κριτής και επικριτής του Ανώτατου κλήρου, στον οποίο αποδίδει τρεις συχνές φράσεις, ενδεικτικές της νοοτροπίας του: α) “να είσαι κατηραμένος”, β) “να έχεις την ευχήν”, και γ) “δος μοι”.

Αφού χαρακτηρίζει “γελειώδη” τον τίτλο του Οικουμενικού Πατριάρχη της Κων/πολης, προχωρεί σε μια αυστηρότατη αποστροφή για τις παρεκτροπές των περιφερειακών Αρχιεπισκόπων. Γράφει:

“Τρώγοσι και πίνοσι ως χοίροι”. Και τονίζει: “Κανείς δεν τολμά να αντισταθή εις τους λόγους του, επειδή ευθύς τον αφορίζει και έπειτα τον εξορεί και λαμβάνει την περιουσίαν του”.

Αφού παραθέσει δείγματα του τρόπου ζωής Αρχιεπισκόπων και Μητροπολιτών επισημαίνει: “Όλοι σχεδόν οι αρχηγοί της εκκλησίας κατάγονται από την ιδίαν ποταπότητα, και οι περισσότεροι είναι αμαθέστατοι”.

Ένα σημείο, ίσως να αποτελεί και μια σημαντική ιστορική είδηση: “Δεν είναι κρυφόν, αλλ’ όλοι το ηξεύρουν, ότι εις τα Ιωάννινα οι πνευματικοί αναφέρουσι κάθε υπόθεσιν, όπου ακούσιν απότους Χριστιανούς εις τον αρχιερέα, και αυτός ευθύς κάμνει έναν κατάλογο, με προσθήκην και τον προσφέρει του τυράννου (σημ. Εννοεί τον Αλή – Πασά), εις τρόπον όπου η εξομολόγησις, την σήμερον, είναι εν μέσον προδοσίας”.

Οι μετανάστες και τα καθήκοντα τους

Ένα κρίσιμο από κάθε άποψη ζήτημα θέτει ο Ανώνυμος: η μετανάστευση σημαίνει “απουσίαν των αξιότερων υποκειμένων της Ελλάδος”.

Δεν τον ικανοποιεί όμως η συνολική δράση των Ελλήνων του εξωτερικού. Η φράση του, “γνωρίζω μερικούς, όπου σχεδόν – σχεδόν εντρέπονται να λέγωσιν ότι είναι Έλληνες”, φανερώνει μια ψυχοκοινωνική δράση σε ορισμένους τομείς έκφρασης της “αλλοδαπής”.

Και ακόμα, προχωρεί σε ρεαλιστικές κρίσεις, χωρίς διάθεση ωραιοποιήσεων.

Αν κάποιος Έλληνας κερδίσει κάποια χρήματα στο εξωτερικό σχολιάζεται: “Πού πατρίς! Πού Ελλάς γι’ αυτούς! Αυτοί δεν γνωρίζουν, παρά την κατοικίαν της παλλακίδος των και την Ελλάδα ίσως την νομίζουν ανάμεσα εις τα νησιά της Ινδίας”.

Μια μεγάλη μερίδα έχει πια πιστέψει βαθιά μια Ελλαδική μοίρα, μόνιμης υποταγής στο Σουλτάνο.

“Ποιός τολμεί να τους αναφέρει Ελευθερίαν και λύτρωσιν της Ελλάδος;… Η απόκριση των είναι όταν τινάς τους το προβάλλει: “δεν είναι δυνατόν!” “Αλλά γιατί;” τους ερωτά τινάς πάλιν. “Δεν είναι δυνατόν” του αποκρίνονται.

Οι κρίσεις του Ανώνυμου, απόλυτες ίσως με μια πρώτη ματιά, έχουν ένα σημαντικό ποιοτικό υπόβαθρο: το πάθος του, τη μεγάλη έγνοια του να στρέψει τα κέντρα δράσης των μεταναστών προς την Ελλάδα.

Οι προεστοί δεν προϊσταντε

Η αδιαφορία, η περιφρόνηση των πλουσίων Ελλήνων προς τους “πτωχούς αδελφούς των είναι μια αναφορά με έντονα μηνύματα διαφοροποίησης του Ανώνυμου από τους προεστούς και τους Φαναριώτες, έτσι ώστε να εκβάλει “τους άκανθας από τα ρόδα”.

“Ζώσιν ευχαριστημένοι, χωρίς ποτέ να στοχάζονται τι δια τους άλλους… εκείνοι οι αυθάδεις και όντως βάρβαροι προεστοί… μη έχοντες αρετήν καμίαν”.

Η άποψη τους σχετικά με τις δυνατότητες έναρξης ενός αγώνα απελευθέρωσης είναι ενδειτκική της στάσης που κράτησαν και στα κατοπινά χρόνια (1815-1821).

“Τι λέγουσιν λοιπόν, αυτοί οι βρωμεροί και χυδαιότατοι άνθρωποι; Πώς είναι δυνατόν να νικηθεί εν τόσον μεγάλον βασίλειον; Ημείς δεν ημπορούμεν να κυβερνηθώμεν μόνοι μας. Πού να εύρωμεν έναν άλλο βασιλέαν τόσον εύσπλαχνον και τόσον καλό; Τί είναι αυτή η ελυθερία;”

Οι Φαναριώτες, δεν αρκούνται σε θεωρητικές ενασχολήσεις.

“Ένας εχθρός της Ελλάδος, ένας βρωμοάρχων του Φαναρίου, ήκουσα ότι εμεσίτευσε και επροσπάθησε να αρχίση να βάλη τάξιν εις τα Οθωμανικά στρατεύματα, και άρχισε να τους διδάξη και τακτικήν. Ω της αναισχυντίας του και της κακίας του!”

Ο ρόλος των προεστών προεπαναστατικά και επαναστατικά είναι ένα ζήτημα με αμφιλεγόμενες όψεις.

Η εισφορά του Ανώνυμου πρέπει σοβαρά να υπολογισθεί. Οι κοινωνικές συνιστώσες μιας επαναστατικής διαδικασίας αποτελούν πάντα ένα πεδίο έντονης ιδεολογικής αντιπαράθεσης…

Σύντομα θέματα κοινωνικής έκφρασης

Οι αγιέμποροι: “Δεν αφήνουν άγιον, χωρίς να έχουν μέρος από τα κόκκαλα τους”.

Οι ιεροκήρυκες: “Αρχινούν από την ελεημοσύνην και τελειώνουν εις την νηστείαν. Πώς θέλεις λοιπόν να εξυπνήσαν οι Έλληνες από την ομίχλην της τυραννίας;”

Οι ψευτοκήρυκες: “Ο Θεός μας αδελφοί, έδωσεν την τυραννίαν εξ αμαρτιών μας, και πρέπει αδελφοί, να την υποφέρομεν με καλήν καρδίαν και χωρίς γογγισμόν, και να ευχαριστηθώμεν εις ότι κάμνει ο Θεός. Λέγουσι και το ρητόν: “ον αγαπά Κύριος παιδεύει”.

Προτείνει στον Πατριάρχη: “Εκλέξον αρχιερείς τους σοφούς και εναρέτους, κατεδάφισον όλα τα μοναστήρια, δια να ολιγοστεύσης τα βάρη του λαού, διόρθωσον μερικάς συνηθείαν της θρησκείας, όπου την σήμερον φανερώς βλάπτουσι κατά πολλά τους Χριστιανούς. Υποχρέωσε όλους τους καλογέρους να υπάγουν να σπουδάξουν εις τα σχολεία και να μεταχειρισθούν εκείνον τον καιρόν, όπου εξοδεύουσι εις το να περιφέρονται από οσπίτιον εις οσπίτιον… Εμπόδισε τα θαύματα, δια να εξαλείψης την δεισιδαιμονία”.

Αυτοαποκαλύπτεται για λόγους ευνόητους:

“Ίσως ο αναγνώστης, αν είναι κανένας καλόγηρος, όπου να έχει καμίαν οκά κόκκαλα, με αναθεματίσει και με νομίζει ότι δεν πιστεύω εις την παντοδυναμίαν του Θεού, αλλ’ ο καρδιογνώστης Θεός μου γνωρίζει καλότατα ποίος από τους δυο μας πιστεύει καλλιότερα, αυτός όπου απατά τον κόσμον, ή εγώ όπου ξεσκεπάζω το ψεύδος”.

Διαπιστώσεις στις διαπιστώσεις

Ανεξάρτητα από τη δύσκολη δυνατότητα πλήρους κριτικού ελέγχου και παραβολής των σκέψεων του Ανώνυμου με άλλα ιστοριογραφικά κείμενα της εποχής, η εκφραστική επιχειρηματολογία του πείθει για τις προσωπικές του άμεσες και ζωντανές γνώσεις.

Η απουσία αναφορών σε άλλους συγγραφείς, πιθανότατα οφείλονται σε ηθελημένη κίνηση. Η “αυτοδύναμη” παρουσία της Ελληνικής Νομαρχίας, ίσως κατά τις σκέψεις του Ανώνυμου να συνέβαλε στη διάσωση της, μέσα από τη λογική της μη σύνδεσης της με άλλα επαναστατικά μανιφέστα.

Έτσι, μπορώ με πιο δυναμικό τρόπο να καταγραφεί και να προωθεί τις σκέψεις του, που έτσι ή αλλιώς, κεντρίζουν φορτικά το λογικό των Ελλήνων.

Ένα εγκόλπιο συνειδητοποίησης του καθήκοντος προς κάθε κατεύθυνση, θέλει το έργο του ο Ανώνυμος.

Γι’ αυτό οι διαπιστώσεις δεν συγκαλύπτουν, αλλά προκλητικά – ίσως – αποκαλύπτουν…

Προτάσεις για μια νέα πορεία

Η αξία της Νομαρχίας, χωρίς εναλλακτικές προτάσεις, θα ήταν περίπου μια καταγραφή τάσεων και σκέψεων της προεπαναστατικής περιόδου της Ελληνικής σκέψης.

Ένας όμως στιβαρός διανοητής, τολμηρός στις καταγραφές του, ξέρει ότι η κριτική δεν αποδίδει, αν δεν συνοδεύεται από αντίστοιχες θέσεις. Γι’ αυτό δίνει το λόγο του, με μόνιμες προτάσεις, που θα συμβάλουν σε ένα συγκεκριμένο στρατηγικό στόχο: την έναρξη ενός εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, μέσα από τη συνειδητοποίηση των δυνατοτήτων του ελληνικού έθνους, χωρίς να περιμένει τον όποιο Μόσκοβο!!…

Επιστροφή στην Ελλάδα

Η αποστροφή “Έλληνες, επιστρέψετε ευθύς εις την πατρίδα σας”, φανερώνει ανάγλυφα την αγωνία, αλλά και την επίγνωση της ενίσχυσης των εξωτερικών παραγόντων, που θα μπορούσαν να συμβάλουν στην έναρξη ενός αγώνα ελευθέρωσης.

Η δραματική προσωποποίηση της Ελλάδας, απευθύνει προς τους ξενιτεμένους Έλληνες προκλητικά ερωτήματα: “Ω Έλληνες! Ω τέκνα μου! Πού με αφήσατε; Πώς δεν σας πονεί δι’ εμέ; Διατί μ’ επαρατήσατε; Διατί φεύγετε και δεν επιστρέφετε πλέον;… Τϊ στοχάζεσθε; Τί αποφασίζετε;”

Η παιδεία, θεμέλιο του αγώνα

Οι αναφορές του Ανώνυμου στα θέματα Παιδείας του υπόδουλου Ελληνισμού,, απλόχερα παραδίδουν θέσεις του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού: “Η Λογική και η Φυσική άνοιξαν τους οφθαλμούς των περισσοτέρων”.

Η παιδευτική διαδικασία, που ενώνει το ιστορικό παρελθόν με τη σημερινή πολιτική συγκυρία, θεωρείται ως μια σημαντική κατάκτηση που δεν πρέπει να υποτιμηθεί.

Οι συχνές αναφορές του στους Σπαρτιάτες, το Λυκούργο, το Λεωνίδα, το Θεμιστοκλή, τις Θερμοπύλες, τη Σαλαμίνα, δένονται με μια καινούργια σχολική διαδικασία.

Η γνώση του παρελθόντος, θα συμβάλει τα μέγιστα, σε άνοδο του “ορθώς νοείν”.

Η “παιδεία” όμως πρέπει να λαμβάνει σοβαρά υπόψη τις γλωσσικές ανάγκες των υπόδουλων. “Οι παραδόσεις των επιστημών” εισηγείται ο Ανώνυμος, να γίνονται “εις την απλήν μας διάλεκτον”.

Και παρομοιάζει την κενότητα των αρχαιομαθών σοφολογιώτατων “με τινάς” οίτινες όντας γυμνοί εις το σώμα, φέροσι πολύτιμα καλύμματα εις την κεφαλήν”.

Σύγχρονες εμπειρίες

Η πολιτική κατάσταση, στο εσωτερικό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας παρέχει ενδείξεις αποσταθεροποίησης.

Η Ελευθερωτής των Σέρεβων Καραγιώργης, η σύγκρουση ανάμεσα στο Σουλτάνο και τον Αλή Τεπενενλή στα Ιωάννινα, η ενίσχυση των δυνάμεων της κλεφτουριάς.

“Την σήμερον εις όλην την Ελλάδα ευρίσκονται βέβαια από αυτούς περισσότερο από δέκα χιλιάδας κλέφτες των οποίων η ανδρεία είναι αδιήγητος και η αγάπη δια την ελευθερίαν τους απερίγραπτος”.

Απευθυνόμενος προς τους ταλαντευόμενους διερωτάται:

“Πού εσπουδαξαν εκείνει (σημ. οι κλέφτες) τακτικήν δια να αντισταθούν εις το πλήθος των εχθρών των, και να τους νικώσι πάντοτε;…

Καθένας από αυτούς αξίζει δέκα αρχιστρατήγους αλλογενείς δια την εξυπνότητα του νοός και δια τα πολεμικάς εφευρέσεις”.

Οι σκέψεις αυτές κύρια απευθύνονται προς τους δύσπιστους. Προς εκείνους που διαβλέπουν μια μόνιμη στρατηγική σύνδεση του Ελληνισμού στο άρμα της Κων/πολής. Οι υποκειμενικές δυνατότητες, είναι στοιχείο μεταβαλλόμενο, που με τη σειρά του μετακινεί και αντικειμενικούς συσχετισμούς.

Κινητήρια δύναμη της επανάστασης

Διαφαίνεται από το κείμενο της Νομαρχίας ότι στην προεπαναστατική Ελλάδα έντονη ήταν η διαμάχη γύρω από το ζήτημα της κινητήριας δύναμης (μέσα και έξω από την Ελλάδα), που θα αναλάμβανε τα ηνία μιας εθνικοαπελευθερωτικής πάλης.

Ο Ανώνυμος μπορεί να θεωρηθεί μια αξιόλογη άποψη, που εκφράζει όμως πλατύτερες κοινωνικές προσδοκίες, αλλά και πολιτικές προοπτικές.

“Και από ποίον προσμένετε, παρακαλώ σας, την ελευθερία; Να σας έλθει, ίσως φορτωμένη από τον ωκεανόν με κανένα εμπορικόν πλοίον και να την εκστρατεύσητε εις την Ελλάδα… Ίσως, τέλος πάντων, προσμένετε να μας δώση την ελευθερίαν, κανένας από τους αλλογενείς δυνάστας;”

Είναι γεγονός ιστορικό ότι παρόμοιες σκέψεις κυκλοφορούσαν στα ηγετικά κλιμάκια της Ελληνικής κοινωνίας. Στοιχεία των Φαναριωτών, υποστήριξαν παρόμοιες σκέψεις, έτσι ώστε μια απελευθέρωση να ήταν συνυφασμένη με ενδοβαλκανικές ανακατατάξεις , στα ευρύτερα πλαίσια κινήσεων των 3 μεγάλων της εποχής.

Η θέση του Ανώνυμου είναι και αυθεντική και πρωτοποριακή.

“Τί στοχάζεσθε, τέλος πάντων, αν η Ελλάς ελευθερωθή από τον Οθωμανικόν ζυγόν δια χειρός άλλου δυνάστου, να γίνει αληθώς ευτυχής;

Ω αλήθεια, αλήθεια! Διατί δεν απομακραίνεις τοιαύτην απάτην από τους Έλληνες;

Διατί δεν τους μαθαίνεις, ότι όσοι πατώσιν εις θρόνον είναι όλοι τύραννοι;

Διατί αδελφοί μας, να θέλωμεν να αλλάξωμεν κύριον, όταν μόνοι μας ημπορούμεν να ελευθερωθούμεν;”.

Η πολιτική φιλοσοφία της στήριξης κύρια στις δικές σου δυνάμεις διαπνέει το σύνολο της Ελληνικής Νομαρχίας.

“Ονειρεύεσθε, έξυπνοι… εσείς (που) νομίζετε να σας δοθή η ελευθερία από τους αλλογενείς…”

Μην απατάσθε και μην τρέφετε καμίαν απότας ειρημένας ελπίδας, αλλά προβλέψετε το πλέον φανερόν από κάθε μέλλον, την αναγκαίαν, λέγω επανόρθωσιν του γένους μας αφ’ εαυτού του, και μην αργοπορείτε αυτήν με την απουσίαν σας”.

Οι προτροπές, μέσα από ιστροικές παρεκβάσεις, έχουν ως στόχο τη δημιουργία ενός πλατύτερου κινήματος για αυτοδύναμη απελευθερωτική διαδικασία, που αυτό μπορούσε να επιτευχθεί μόνο με την σθεναρή μάχη ενάντια στις απόψεις των προεστών, στη συνοικία του Φαναρίου.

Η ελευθερία, ώριμο μήνυμα των καιρών

Η ελευθερία είναι κοντά

“Το οθωμανικό κράτος, πάλιν σας το ξαναλέγω, πρέπει να πέση εξ αποφάσεως, ή ούτως ή ούτως”.

Ο διεθνείς ανακατατάξεις μπορούν να αξιοποιηθούν τώρα.

“Η τυραννία των Οθωμανών ηύξησεν τόσον, όπου μόνη της προδεικνύει τον αφανισμό της.

Η ελευθερία επλησίασεν εις την προτέραν της κατοικίαν”.

Ο μόνιμα προτρεπτικός χαρακτήρας της Νομαρχίας, είναι σαφές ότι συμβάλλει στην μεγιστοποίηση της στοχοθεσίας της.

Ο μόνιμος “διάλογος” ανάμεσα στο συγγραφέα και τον ελληνικό λαό, δίνει ένα κείμενο έντονα παραστατικό με εκφραστικές τις φόρμες γραφής του.

“Ας τρέξωμεν λοιπόν όλοι μας, ναι, όλοι μας, προς κοινήν ωφέλειαν…”

Όμως ας “μην σας πλανήσουν τα ταξίματα των επιτρόπων, και αποστόλων των ξένων βασιλείων…” Και επιλέγει ο Ανώνυμος: “Τέλος πάντων, αγαπητοί μου, προσπάθησα να σας αποδείξω, πόσον εύκολοες είναι η επανόρθωσις της Ελλάδος… ΕΝ ενί λόγω, έδειξα του καθενός πού ευρίσκεται η ευτυχία του.

Αμπότες, λοιπόν, όλοι μας να κινήσωμεν προς απάντησιν της, και να αξιοθώμεν ταχέως να δοξάσωμεν το όνομα της Ελλάδος, και σκιρτίζοντας να αλαλάξωμεν: Ζήτω η Ελευθερία των Ελλήνων εις αιώνας αιώνων! Γένοιτο, γένοιτο!”

Γενική κρίση για τη νομαρχία

Η συμπληρωματική παρουσίαση της Ελληνικής Νομαρχίας, δεν μπορεί βέβαια να καλύψει αυτούσια την “προσωπικότητα” σε όλο της το εύρος.

Δίνει όμως ένα διάγραμμα της σκέψης του Ανώνυμου του Έλληνος, ένα αδρό πλαίσιο όπου αναδεύεται – έστω και αποσπασματικά – ο χαρακτήρας ενός έργου – σταθμού στην νεοελληνική ιστοριογραφία.

Η αξία του έργου, αν πάντοτε υπολογίζεται στα ιστορικά του πλαίσια (1806) μεγεθύνει τις πολιτικές του συλλήψεις και τοποθετεί τις παραλείψεις του στα δεδομένα της εποχής.

Μπορούμε εδώ να σημειώσουμε ότι το αυθόρμητο των απόψεων του Ανώνυμου, ξ μη σύνδεση του με τις κοινωνικές αναζητήσεις του ελλαδικού χώρου, δείχνουν με μια πρώτη ανάλυση μια λείψη προσέγγιση των πολιτικών συσχετισμών, που συνδέονται με τον ευρύτερο ελληνισμό.

Και σ’ αυτά όμως ο μελετητής του έργου του, ιχνηλατεί σκέψεις, αγγίζει την αναζήτηση της πολιτικής πια αλήθειας, πράγμα που φανερώνει τη διορατικότητα του συγγραφέα, σε μια εποχή που ανάγκαζε τον ίδιο να κρύβει την ταυτότητα του, ξέροντας ίσως ότι μόνο έτσι οι πιθανότητες να επιζήσει το έργο του αυξάνονταν.

Αν και απουσιάζει μια ολοκληρωμένη ανάλυση της επίδρασης της Νομαρχίας πάνω στον Ελληνικό πληθυσμό, ίσως γιατί τα στοιχεία δεν “ευδοκιμούν”, φαίνεται εντούτοις ότι επηρέασε έμμεσα αυτόν.

Ποιητές και συγγραφείς και πρώτιστα η κατεύθυνση της Φιλικής Εταιρείας, μπορούν να αποτελέσουν όλες εκείνες τις προδιαγραφές μιας ιστορικής επίδρασης με πολύχρονη ανταπόδωση, μιας και στοιχεία της σκέψης του Ανώνυμου απαντούνται σε κείμενα και πράξεις τους.

Η εξέλιξη των γεγονότων μετά το 1806, δεν απέχει πολύ από τις προβλέψεις και προσδοκίες του Ανώνυμου (1806-1821).

Η ιστορική διαδρομή, δικαίωσε μια προφητικά διδακτική φωνή.

Η Ελληνική γραμματεία συνάντησε ένα τολμηρό διανοητή, συγκαιρινό της επανάστασης και πρόδρομο του οράματος της Εθνικής Ανεξαρτησίας.