Γεωγραφία και πολιτική πάνω από την Κύπρο

Λευκωσία, 1 Φεβρουαρίου 2021    

 

Εισαγωγικά

Μελέτη γύρω από την ιστορική εξέλιξη του κυπριακού, αποτελούμενη από πέντε άρθρα. Οι κατά καιρούς διεκδικήσεις των ε/κ, οι σταθμοί, το αποτέλεσμα από τις επιλογές της ε/κ ηγεσίας σε συνδυασμό με τους συσχετισμούς δυνάμεων στο διεθνές και περιφερειακό περιβάλλον. Από τους «Κυρίλλατσους» και τα «Κυριλλούθκια», μέχρι σήμερα. Από την Αγγλοκρατία στα «δύο κράτη». Aπό τους ευσεβείς πόθους στην σκληρή πραγματικότητα. Ένας αιώνας γεμάτος παθήματα χωρίς μαθήματα!

Λάρκος Λάρκου

Άρθρα

1. Γεωγραφία και πολιτική πάνω από την Κύπρο, 15/07/2017
2. Ο Ανταλκίδας και οι «Όροι της Ειρήνης», 05/07/2017
3. Οι «καπετάνιοι» της διχοτόμησης, 07/01/2018
4. «Κυρίλλατσοι» και «Κυριλλούθκια», 19/07/2020
5. Τριάντα εννέα χρόνια μετά, 21/07/2013

Γεωγραφία και πολιτική πάνω από την Κύπρο, 15/07/2017

Η γεωγραφία σε αρκετές περιπτώσεις, καθόρισε το πολιτικό αποτέλεσμα. Η Κύπρος το βεβαιώνει. Τα παραδείγματα είναι πολλά:

• Η υπόθεση με τους ρωσικούς πυραύλους S300 το 1999. Η μη έλευσή της στο νησί παρά την προηγηθείσα αγορά τους, ήταν προϊόν της γεωγραφικής θέσης της Κύπρου (γειτνίαση με Τουρκία και Ισραήλ) και οπωσδήποτε προϊόν των ευρύτερων συσχετισμών δύναμης-πλήρης αντίθεση στην εγκατάστασή τους από το Ισραήλ, την Μ. Βρετανίας και την Τουρκία.
• Το παράδειγμα Κ. Καραμανλή. Στη διάρκεια της δεύτερης φάσης της εισβολής της Τουρκίας στην Κύπρο το 1974, αποφάσισε την αποστολή πολεμικών πλοίων στην Κύπρο με επικεφαλής τον ίδιο. Οι επιτελείς του, τον απέτρεψαν. Το εγχείρημα κρίθηκε ότι δεν είχε νόημα. Η γεωγραφία και οι συσχετισμοί δύναμης καθόρισαν το αποτέλεσμα.
• Ο στρατηγός Γ. Γρίβας πίστευε κατά τρόπο απόλυτο ότι η ένωσις με την Ελλάδα ήταν εφικτή εφόσον την διεκδικήσει η Κύπρος με επιμονή-1971. Άλλαξε τον τρόπο οργάνωσης του πολιτικού αγώνα με δολοφονίες, ανατινάξεις κτιρίων, απειλές. Ετοίμασε το έδαφος. Το πραξικόπημα στις 15 Ιουλίου άνοιξε την πόρτα στην τουρκική εισβολή. Η Ελλάδα ήταν παράλυτη. Αναζητούσε συμμάχους που δεν υπήρχαν. Η Κύπρος μπήκε σε δραματικές περιπέτειες. Οι συσχετισμοί δύναμης καθόρισαν το αποτέλεσμα.
• Η τουρκική αεροπορία βομβαρδίζει την Τυλληρία τον Αύγουστο του 1964 για να απωθήσει τις ε/κ στρατιωτικές δυνάμεις. Η Ελλάδα μετά την επίθεση έστειλε αριθμό πολεμικών αεροπλάνων τα οποία πέταξαν επ’ ολίγον πάνω από την Κύπρο. Η γεωγραφία και οι συσχετισμοί δύναμης καθόρισαν το αποτέλεσμα.
• Η μικρής διάρκεια ομαλή ζωή της ανεξάρτητης Κυπριακής Δημοκρατίας διεκόπη το 1964. Άτακτες ομάδες ε/κ θεωρούσαν ότι η μάχη θα κερδηθεί γιατί ήταν μάχη ανάμεσα σε ε/κ και τ/κ, συνεπώς ήταν θέμα ετοιμασίας (σχέδιο Ακρίτας) και οργάνωσης (παραστρατιωτικές δυνάμεις). Οι ε/κ «οπλαρχηγοί» δεν είχαν υπόψη τους τη γεωγραφία της περιοχής, δεν μελετούσαν τους χάρτες. Η γεωγραφική θεση της Τουρκιας ήταν 40 μίλια βόρεια της Κερύνειας. Η μεγάλη εικόνα απουσίαζε: η Τουρκία ανέλαβε την προστασία των τ/κ, συνεπώς δεν ήταν μια υπόθεση ανάμεσα σε ε/κ και τ/κ, ή μια υπόθεση του τύπου «ο εχθρός στη θάλασσα». Οι συσχετισμοί δύναμης (Κύπρος, Τουρκία, Ελλάδα) και η γεωγραφική απόσταση που συνδέει τις τρεις χώρες καθόρισε εν πολλοίς τις εξελίξεις.
• Η εξέγερση των κυπρίων, γνωστή ως Τα Οκτωβριανά το 1930. Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Ε. Βενιζέλος έθεσε το ζήτημα ως εξής: για να μην αλλάξουν τα ισοζύγια ισχύος υπέρ της Τουρκίας, η Ελλάδα να μην παρέμβει στο κυπριακό. Οι ίδιοι οι κύπριοι με ισχυρότερη δύναμη τους ε/κ, να ηγηθούν της προσπάθειας για περισσότερες ελευθερίες σε διαπραγμάτευση με την Μ. Βρετανία. Η γεωγραφία, τοπικοί και περιφερειακοί συσχετισμοί δύναμης καθόρισαν τη θέση ενός μεγάλου διπλωμάτη όπως ήταν ο Ε. Βενιζέλος.
• Το αποτέλεσμα του ενωτικού δημοψηφίσματος το 1950. Οι κύπριοι παράγοντες μετέβησαν στην Αθήνα για να ανακοινώσουν το αποτέλεσμα. Ο πρωθυπουργός Ν. Πλαστήρας και ο Υπουργός Γ. Παπανδρέου ήταν πέρα από σαφείς: η Ελλάδα δεν μπορεί να κάτι κάτι, γιατί «αναπνέει με δύο πνεύμανας, το μεν αγγλικό, τον δε αμερικανικόν, και δεν ημπορεί λόγω του κυπριακού να πάθει ασφυξίαν». Η πολιτική ως υπόθεση συσχετισμών δύναμης. Με άλλα λόγια η Ελλάδα όπως διαμορφώθηκε μετά τον εμφύλιο πόλεμο (1946-49), καθόρισε εν πολλοίς την πιο πάνω θέση του Γ. Παπανδρέου.
• Στα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας οι άραβες επιτίθενται στη νήσο Κύπρο. Η Κ/πολη, παρά την επιθυμία της να οργανώσει την άμυνα στο νησί, προκρίνει την μεταφορά πληθυσμού στη Μ. Ασία, σε περιοχή, όχι μακριά από την Κ/πολη. Έτσι οικοδομείται η Νέα Ιουστινιανή. Η γεωγραφία και οι συσχετισμοί δύναμης καθόρισαν το αποτέλεσμα, τη μετακίνηση πληθυσμού, την προστασία για ένα χρονικό διάστημα.
• Το 386 π.X. ο Σπαρτιάτης στρατηγός Ανταλκίδας ήρθε σε συμφωνία με τους Πέρσες. Σε έναν από τους όρους της ειρήνης διαβάζουμε: «άπασα η Μικρά Ασία μετά των Κλαζομενών νήσων και της Κύπρου ανεγνωρίζετο ως υποκειμένη εις την εξουσία του Μεγάλου Βασιλέως Αρταξέρξη». Ο Ανταλκίδας αδυνατούσε να κάνει κάτι παραπάνω. Η γεωγραφία και οι συσχετισμοί δύναμης καθόρισαν το αποτέλεσμα.
• Κυπριακά βασίλεια έλαβαν μέρος στη ναυμαχία της Σαλαμίνας στο πλευρό των Περσών, 480π.Χ. Επέλεξαν να τα έχουν καλά με τον πολιτικά ισχυρό της περιοχής, τον πέρση βασιλιά. Το «όμαιμον» υποχώρησε, η γεωγραφία και η ισχύς ρύθμισε την τελική απόφαση.
• Τα πιο πάνω παραδείγματα δείχνουν πως η γεωγραφία όταν διασυνδέεται με την πολιτική αποκτά άλλη διάσταση και άλλα περιεχόμενα. Αυτό το γεγονός χρειάζεται ιδιαίτερη σοφία ως προς τη διαχείρησή του γιατί περιπλέκει διαφορετικές επιδιώξεις, διαφορετικούς συσχετισμούς δύναμης, άρα τα ισοζύγια ισχύος κάθε φορά ανασυγκροτούνται και διαμορφώνουν τις κατευθύνσεις.
• Η γεωγραφία ως πολιτική διάσταση κατέχει μιαν ιδιαίτερη βαρύτητα στην εξέλιξη της πολιτικής ιστορίας της νήσου. Αν κρίνουμε από το τελικό αποτέλεσμα στην πολιτική εξέλιξη της νήσου -από την αποικιοκρατία στην κατοχή του 37% του εδάφους της νήσου από τουρκικά στρατεύματα, αυτή η διάσταση δεν έτυχε μιας στιβαρής διαχείρισης.
• Η ε/κ κοινωνία δέσμια μιας ρητορίας που έδινε και δίνει κεντρικό βάρος στις εξωτερικές εντυπώσεις παρά στην ουσία της πολιτικής διαπάλης, έχει οδηγηθεί σταδιακά στην περιθωριοποίηση και στην αδυναμία να επηρεάσει τις εξελίξεις. Η ε/κ πολιτική ελίτ αδύναμη να διαμορφώσει μια πλειοψηφική πολιτική ελευθερίας, καταφεύγει στην τεχνική της καταγγελίας για να κρύψει τη γύμνια της.

Ο Ανταλκίδας και οι «Όροι της Ειρήνης»
05/07/2017

Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές «το 386 π.X. ο Σπαρτιάτης πολιτικός Ανταλκίδας ήρθε σε συμφωνία με τους Πέρσες. Οι όροι της ειρήνης που ήταν: .

Α. Άπασα η Μικρά Ασία μετά των Κλαζομενών νήσων και της Κύπρου ανεγνωρίζετο ως υποκειμένη εις την εξουσία του Μεγάλου Βασιλέως (Αρταξέρξη)

Β. Οι Ελληνικές Πόλεις, αι εκτός της εξουσίας του Πέρσου Βασιλέως θα παρέμενον άπασαι ελεύθεραι και αυτεξούσιοι, πλην των νήσων Ιμβρου, Λήμνου και Σκύρου, οι οποίες θα παρέμεναν στην εξουσία των Αθηναίων ,ως ανήκουσε ανέκαθεν εις αυτούς

Γ. Η εκτέλεσις της συνθήκης ανατίθετο στον βασιλέα Αρταξέρξη και εις τας δεχόμενας την ειρήνην Ελληνικάς Πόλεις», (Πηγή Google).

Η Ανταλκίδειος Ειρήνη, υπήρξε μια κρίσιμης σημασίας συμφωνία, την οποία κάθε ιστορικός μελετητής, ή κάθε ένας που ενδιαφέρεται για την εξέλιξη της νήσου μέσα από τους αιώνες, οφείλει να την έχει υπόψιν του. Με τέσσερεις ερμηνείες θα επιχειρήσω να αναλύσω στην πιο πάνω συμφωνία:

Α. Ο ποιητής είδε «προδοσία» της Κύπρου πίσω από τη Ειρήνη του Ανταλκίδα. Έγραψε, διασυνδέοντάς την με το 1974, ότι η Ελλάδα, είτε στο πρόσωπο του Ανταλκίδα είτε της δικτατορίας των συνταγματαρχών (1967-1974)  διέπραξε «ξεπούλημα» της Κύπρου. Σε στίχους:

«Δεν είναι η πρώτη φορά που μας πουλήσατε.

Το χετε ξανακάνει χρόνια πριν σ΄ άλλους αιώνες,

όταν μας ξεπουλούσατε στους Πέρσες.

Κι όμως ζήσαμε. Κι’ αντέξαμε σκλαβιές και κούρσα,

τα φέραμε δεξιά με την αναβροχιά και την ακρίδα.

Είμαστε Έλληνες. Δεν καρτερούμε τίποτα,

τώρα μας ρίξατε στους Τούρκους».

Ενίοτε, οι ποιητές, ποιητική αδεία, βλέπουν τα πράγματα με μιαν διαφορετική οπτική, όχι απαραίτητα ρεαλιστική.

Β. Η ιστορική έρευνα δείχνει ότι η στρατηγικής σημασίας θέση της Κύπρου, οδήγησε όλους τους, κατά καιρούς, παγκόσμιους ή περιφερειακούς παίκτες, στη μάχη για τον πλήρη έλεγχο ή την απόκτηση επιρροής στο έδαφός της. Οι κατακτητές της νήσου είναι πολύ γνωστοί, αυτό, ωστόσο, που παραμένει ως γεγονός είναι πως το νησί δεν απέκτησε τις αναγκαίες δυνατότητες και ελευθερίες, καθώς εξελισσόταν μέσα στις συμπληγάδες της μάχης επιρροής ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις κάθε εποχής. Ο Ανταλκίδας δεν ήταν ένας  ανόητος στρατηγός. Υπέγραψε μια Συνθήκη Ειρήνης γιατί δεν είχε μαζί του την κατάλληλη στρατιωτική ισχύ, ήταν λιγότερο ισχυρός από τους Πέρσες. Η Συνθήκη ήταν προϊόν του συσχετισμού δύναμης, κυρίως της ναυτικής. Οι Πέρσες  είχαν την ναυτική υπεροχή, κάτι που ήταν στρατηγικό αναγκαίο για να ελέγξει κανείς τη θάλασσα γύρω από την Κύπρο, κάτι που απουσίαζε από τις δυνατότητες της Σπάρτης, παρά την γενικότερη ισχύ της στην ξηρά.

Ο Ανταλκίδας διάβασε τους στρατιωτικούς συσχετισμούς δύναμης και αποφάσισε ότι η Σπάρτη δεν μπορούσε να ανταγωνιστεί τους Πέρσες στην Α. Μεσόγειο και έτσι προτίμησε την υπογραφή μιας Συμφωνίας σύμφωνα με τα συμφέροντα της Σπάρτης και ενδεχομένως για να αποφύγει επιπλοκές και απώλεια ισχύος στο «ελλαδικό» πεδίο σε σχέση με τις ισορροπίες ισχύος απέναντι στην κύρια αντίπαλο, την  Αθήνα. Έτσι «άπασα η Μικρά Ασία, μετά των Κλαζομενών νήσων και της Κύπρου ανεγνωρίζετο ως υποκειμένη εις την εξουσία του Μεγάλου Βασιλέως». Η γεωγραφία, η ισχύς, το ανταγωνιστικό πεδίο καθόρισαν το αποτέλεσμα.

Γ. Στο γενικότερο επίπεδο η πολιτική ισχύς της νήσου διερχόταν μέσα από αντιθετικά συμφέροντα. Ο 20ος αιώνας δείχνει πολλά παραδείγματα μέσα από τα οποία τα ισοζύγια ισχύος επέβαλαν ρυθμίσεις που αντανακλούσαν αυτή την πραγματικότητα. Είναι εξόχως εντυπωσιακό πως παρά τα παραδείγματα με προσεγγίσεις «τύπου Ανταλκίδα» κατά τη διάρκεια της αγγλοκρατίας (1878-1959), η ε/κ ηγεσία θεωρούσε ότι η πολιτική  είναι κάτι που συνδεόταν αποκλειστικά και μόνο με το δίκαιο και το νόμιμο-κάτι που η  ιστορική μας διαδρομή δεν επιβεβαίωσε ούτε μια φορά.

Τι φταίει ώστε η κυρίαρχη τάση μέσα στην ε/κ ηγεσία να οδηγεί σε επανάληψη, για έναν περίπου αιώνα, μιαν, κατα κανόνα, μη αποτελεσματική «συνταγή» παρά τις ήττες και τις αποτυχίες;

Πρώτο, η απουσία πολιτικής ελίτ που να έχει ενσωματώσει στις πρακτικές της στοιχειώδεις αρχές και περιεχόμενα της πραγματικής πολιτικής διαπάλης.

Δεύτερο, η επικυριαρχία της εξωτερικής εντύπωσης, του συνθηματικού και συναισθηματικού λόγου. Κατά καιρούς,  η  ε/κ ιθύνουσα τάξη δημιουργούσε μια ψευδεπίγραφη πολιτική ώστε να επιτύχει την ένταξη μερίδας πολιτών στην πολιτική μιας ανεδαφικής επιδίωξης. Η παραπληροφόρηση προκαλούσε φανατισμό και ο φανατισμός οδηγούσε σε μια πορεία χωρίς φρένα -στο άγνωστο με βάρκα την απελπισία.

Τρίτο, η παντελής αδυναμία να δημιουργηθεί μια δεξαμενή ιστορικής γνώσης, ικανής να συμβάλει στην ενίσχυση της αυτογνωσίας και στην ισχυροποίηση της συλλογικής πολιτικής σκέψης, εκείνης που θα αντιλαμβανόταν την πολιτική ως προσπάθεια για την επιδίωξη εφικτών στόχων.

Δ. Τι άλλαξε από το 2004; Η Κύπρος συμμετέχει στην ΕΕ. Για πρώτη φορά στην ιστορία της η Κύπρος αποκτά οργανικές συμμαχίες, λειτουργεί ως μέλος μιας πολυεθνικής κοινότητας με  θεσμούς, προγράμματα, ευθύνες, δικαιώματα. Αυτή η αλλαγή, συνιστά την πιο μεγάλη γεωπολιτική αλλαγή που έχει συντελεστεί σε ολόκληρη την ιστορική διαδρομή της νήσου. Ωστόσο, η κοινωνία και η πολιτική μας ελίτ σε μεγάλο βαθμό δεν έχει κατανοήσει τη βαρύτητα αυτής της αλλαγής, γι΄αυτό δεν την αξιοποιεί επαρκώς στις διαδικασίες επίλυσης του κυπριακού-από το 2003. Αυτό φαίνεται με την ευκολία που η κοινωνία μας εκφράζει φόβο απέναντι σε κάθε αλλαγή και ασφαλώς από το γεγονός ότι η ένταξη δεν έχει ενισχύσει το αίσθημα αυτοπεποίθησης που θα μπορούσε να σχηματίσει η συμμετοχή μας στην πιο προοδευτική κοινότητα κρατών και πολιτών του πλανήτη μας.

Το δίδαγμα Ανταλκίδα αποτελεί ιστορική ύλη και τα ιστορικά γεγονότα δεν τα «δικάζουμε», μπορούμε, ωστόσο, να προσπαθούμε να τα ερμηνεύουμε, να το αξιολογούμε και έτσι να αποκτούμε τις πιο κατάλληλες γνώσεις για τις σημερινές προκλήσεις.

Ο ποιητής δικαιούται να εξανίσταται. Ο πολιτικός, όχι. Γιατί ο δεύτερος έχει την ευθύνη να βγάλει την Κύπρο από την σημερινή κατάσταση. Αξιοποιώντας την ιστορική γνώση και διεκδικώντας την εφικτή λύση, να οδηγήσει την Κύπρο στο δρόμο της ελευθερίας και της ανάπτυξης.

 

ΟΙ «καπετάνιοι» της διχοτόμησης
07/01/2018

Η συμπλήρωση 53 ετών από τις διακοινοτικές συγκρούσεις στις 22/23 Δεκεμβρίου 1963 επαναφέρουν στην ιστορική μνήμη γεγονότα που σημάδεψαν την σύγχρονη ιστορία της νήσου. Τι δεν πήγε καλά και μόλις 3 και μισό χρόνια μετά την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας το σύστημα που δημιούργησε κατέρρευσε;

Πρώτο, η ολοφάνερη έλλειψη πίστης ότι η νέα κατάσταση πραγμάτων  μπορούσε να εκφράσει το, υπό τις περιστάσεις, εφικτό. Σε ισχυρά πολιτικά ρεύματα στις δύο κοινότητες το σύνταγμα της Ζυρίχης φαινόταν «λειψό». Μια τάση στη μια κοινότητα έβλεπε τη νέα δημοκρατία ως το ενδιάμεσο βήμα για την «ένωση», μια τάση στην άλλη κοινότητα ως μια ενδιάμεση στάση για τη «διχοτόμηση» ή την ευθεία ανάμειξη της Τουρκίας στις κυπριακές υποθέσεις.

Δεύτερο, σημειώνω ότι η συμφωνία Ζυρίχης-Λονδίνου υπογράφηκε από τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο ο οποίος είχε την στήριξη από τα 27, της αποτελούμενης από 35 μέλη ε/κ αντιπροσωπείας, στο Λονδίνο. Χάριν της τεκμηρίωσης του κειμένου, η μεγάλη πλειοψηφία της δεξιάς /κεντροδεξιάς (27 άτομα) προέτρεψε το Μακάριο να συμφωνήσει με την συνταγματική πρόταση, ενώ διαφώνησαν οι 5 αντιπρόσωποι του ΑΚΕΛ, συν Β. Λυσσαρίδης, Τ. Παπαδόπουλος, Γ. Χρίστης.

Τρίτο, η ε/κ ηγεσία επέδειξε ασύγγνωστη επιπολαιότητα και πρωτοφανή άγνοια πάνω σε στοιχειώδεις κανόνες λειτουργίας κανόνων στη διεθνή δικαιακή πρακτική. Το νέο Σύνταγμα, όπως συμφωνήθηκε τον Φεβρουάριο του 1959, «εγκρίθηκε» από μεγάλη λαϊκή πλειοψηφία με την ψήφο στον πρώτο Πρόεδρο Μακάριο να φτάνει σχεδόν στο 70%, στις πρώτες προεδρικές εκλογές (Δεκέμβριος, 1959). Σε χρόνο ρεκόρ στα διεθνή χρονικά (1963), ο πρόεδρος Μακάριος ζήτησε την τροποποίησή του σε 13 σημεία. Πρακτικά ζήτησε την εξ αρχής αναδιαμόρφωσή του!

Τέταρτο, όταν υπογράφεις μια συμφωνία και σχεδόν αμέσως αναιρείς την υπογραφή σου, δυο τινά μπορεί να συμβαίνουν. Είτε υπέγραψες λάθος συμφωνία, είτε πήγες να την διορθώσεις με το χειρότερο δυνατό τρόπο. Επιχειρείς να ακυρώσεις πρόνοιες του συντάγματος που έδιναν ορισμένα πλεονεκτήματα στην άλλη πλευρά, πιστεύοντας ότι η τ/κ κοινότητα, είτε  θα συμφωνήσει στη συρρίκνωση όσων από κοινού συμφωνήθηκαν, ή ότι θα δεχόταν τις αλλαγές εξαιτίας του μεγέθους της!

Πέμπτο, με την υπογραφή και τα πρώτα στάδια λειτουργίας της ανεξάρτητης δημοκρατίας, πρόσωπα σε θέσεις κλειδιά στο νέο σύστημα εξουσίας,  όπως λ.χ ο Υπουργός Εσωτερικών Π. Γιωρκάτζης ή ο Ν. Σαμψών, θεωρούσαν ότι μπορούσαν να επιβάλουν τη δική τους πολιτική επιρροή, σε μια λογική που ήταν οργανωμένη σε ελεγχόμενα, στρατιωτικής δομής, «καπετανάτα». Αυτή η εκτός νομιμότητας ανεξέλεγκτη δράση τους, χρεώθηκε από την ακραία τ/κ ηγεσία συνολικά στην ε/κ κοινότητα και έτσι οι σχέσεις των δύο κοινοτήτων πήγαιναν από το κακό στο χειρότερο.

Έξι, αυτή η τυφλή πρακτική ήταν βούτυρο στο ψωμί κύκλων στην τ/κ κοινότητα και στην κεμαλική Τουρκία που ζητούσαν, πρώτα «μη επικοινωνία» ανάμεσα σε τ/κ και ε/κ και, μετά, στο βάθος, «ταξίμ». Κάτω από το σύνθημα της παρεμπόδισης του ελέγχου από ομάδες ε/κ «καπετάνιων», οδήγησαν την τ/κ κοινότητα, είτε με την πειθώ, είτε με την άσκηση βίας στο δρόμο της αποξένωσης από το σύστημα εξουσίας που ήθελε να οικοδομήσει η Ζυρίχη, ανοίγοντας έτσι τον κύκλο της επιδίωξης σταδιακής «διοικητικής αυτοτέλειας».

Επτά, ε/κ «καπετάνιοι», μεθυσμένοι από την άσκηση εξουσίας, έχοντας μηδενική γνώση γύρω από για τους συσχετισμούς δύναμης και, κυρίως, απαίδευτη περί την εξωτερική πολιτική, έβλεπαν τις ένοπλες ομάδες τους ως το εργαλείο για την πλήρη επικράτηση επί των τ/κ. Πίσω από αυτά ήταν διάφορες ασυναρτησίες του τύπου  «η ελληνική ιστορία το απαιτεί», «η Κύπρος είναι δική μας», «αυτοί οφείλουν να υποταχθούν σε πολύ λιγότερα από όσα η Ζυρίχη προέβλεπε».

Οκτώ, οι «καπενάνιοι» δεν είχαν γεωγραφικό χάρτη στο σπίτι τους, ούτε στα γραφεία καθώς οργάνωναν το σχέδιο «Ακρίτας»-σχέδιο επιβολής της «ελληνικής τάξης» στο σύνολο της νήσου. Έβλεπαν την Κύπρο ως μια απομονωμένη νησίδα, χωρίς άλλες διαστάσεις ή διασυνδέσεις με γεωπολιτικά συμφέροντα. Πίστευαν ότι η Κύπρος ήταν μόνο γεωγραφία- από τον Απ.  Ανδρέα μέχρι την Πάφο. Αγνοούσαν ότι ήταν και γεωπολιτική, γι’ αυτό έπαιξαν στο γήπεδο που ευνοούσε τους πιο ακραίους κύκλους της Άγκυρας. Η αντίστροφη μέτρηση άρχισε με τους βομβαρδισμούς στην Τυλληρία-Αύγουστος 1964. Με την πολιτική του τύπου «ο εχθρός στη θάλασσα» έφεραν την Κύπρο κάτω από την στρατιωτική υπεροπλία της Τουρκίας.

Εννέα, η συνέχεια έφερε πολύ χειρότερες εξελίξεις-Εθνικό Μέτωπο, ΕΟΚΑ Β, πραξικόπημα, εισβολή. Στη δική μου γνώμη, αυτό συνέβη γιατί ελάχιστοι κύπριοι πολιτικοί διάβασαν σωστά την γεωπολιτική του κυπριακού και λίγοι πίστεψαν στο εγχείρημα του νέου συντάγματος της Ζυρίχης. Γι΄αυτό δεν μπορούσαν να κατανοήσουν τον Ε. Βενιζέλο (1931), που ζητούσε όπως η Ελλάδα μη παρέμβει στο κυπριακό ώστε να μην αλλάξουν τα ισοζύγια ισχύος υπέρ της Τουρκίας.  Θεωρούσε ότι οι ίδιοι οι κύπριοι με ισχυρότερη δύναμη τους ε/κ, έπρεπε να ηγηθούν της προσπάθειας για περισσότερες ελευθερίες σε διαπραγμάτευση με την Μ. Βρετανία. Η γεωγραφία, τοπικοί και περιφερειακοί συσχετισμοί δύναμης, η πληθυσμιακή σύνθεση της νήσου, δυνατότητες και αδυναμίες των παικτών μέσα και έξω από την Κύπρο καθόρισαν τη θέση ενός μεγάλου πολιτικού και διπλωμάτη όπως ήταν ο Ε. Βενιζέλος.  Η θέση Βενιζέλου δικαιώθηκε πλήρως. Από το 1931 στο 1974 η ε/κ πολιτική τάξη πίστευε ότι γνώριζε τα πράγματα καλύτερα από τον Ε. Βενιζέλο, παρά τη διαρκή ήττα των κατά καιρούς αιτημάτων της.

Δέκα, κανένα μείζον μάθημα δεν βγήκε για την ε/κ κοινότητα μέσα από τις περιπέτειες του 1963/64. Αδίστακτοι τυχοδιώκτες, υπό το μανδύα της «ελληνικότητας», οδήγησαν την Κύπρο  στο γκρεμό. Μέχρι σήμερα η κυρίαρχη αφήγηση παραμένει στα στερεότυπα: «όλα τα κάναμε σωστά» και οι «καπετάνιοι» ήταν «πατριώτες» γιατί το «δίκαιο ήταν με το μέρος τους». Ούτε οι ήττες μάς δίδαξαν κάτι, ούτε ανάλογες διεθνείς εμπειρίες μάς λένε κάτι. Καμμία αυτοκριτική, κανένα δίδαγμα για το μέλλον!

Ένδεκα, για τους πιο πάνω λόγους δεν υπήρχε έδαφος για την ανάπτυξη της κοινής λογικής. Τι θα μπορούσε να γίνει;

πρώτο, έντιμη εφαρμογή των Συμφωνιών της Ζυρίχης-Λονδίνου,

δεύτερο, άνοιγμα της ε/κ κοινότητας στην τ/κ και ιδιαίτερα στις δυνάμεις που εξέφραζε ο μετριοπαθής αντιπρόεδρος Φ. Κουτσιούκ,

τρίτο, κοινές δράσεις που θα ανέτρεπαν την σκληροπυρηνική γραμμή του ανερχόμενου τ/κ εθνικιστή ηγέτη Ρ. Ντενκτάς,

τέταρτο, προβολή μιας πολιτικής που θα δημιουργούσε «κοινά συμφέροντα» ανάμεσα στις δύο κοινότητες, η μόνη που θα οικοδομούσε  μορφές πραγματικής συνεργασίας.

Τίποτε από τα πιο πάνω δεν έγινε. Η ομφαλοσκόπηση στην ε/κ κοινότητα άνοιξε το δρόμο στις αυταπάτες και αυτές με τη σειρά τους έστρωσαν «μερσίνια» στην τουρκική στρατοδημοκρατία  της δεκαετίας του `70.

«Κυρίλλατσοι» και «Κυριλλούθκια»
19/07/2020

Ποια «κακοδαιμονία» συνοδεύει την ε/κ κοινωνία ώστε να οδηγείται σταδιακά στην περιθωριοποίηση; Πέρασε πάνω από ένας αιώνας όταν δύο  ιεράρχες, ο Κιτίου Κύριλλος («Κιρίλλατσος») και ο Κυρηνείας Κύριλλος («Κυριλλούιν») συγκρούστηκαν το 1909 για το θρόνο- «ο Κιτίου ήταν υπέρ της άμεσης Ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα, ενώ ο Κυρηνείας ήταν πιο μετριοπαθής» μάς ενημερώνει η Wikipedia. Μετά από περιπέτειες κέρδισε ο «Κιρίλλατσος». Τι μεσολάβησε από τότε και πώς εξελίχθηκαν τα πράγματα; Η εκκλησία και το σχολείο ανέδειξαν ως κυρίαρχη ιδεολογία στην ε/κ κοινωνία την αναφορά στο «δίκαιο» και τις «ιστορικές μας παρακαταθήκες». Με αυτά ως κύρια επιχειρήματα η ε/κ κοινότητα μπήκε στο στίβο των διεθνών ανακατατάξεων και διεκδίκησε «εθνική αποκατάσταση» με υλικό από τον κόσμο του Πλάτωνα. Η αναφορά στο «δίκαιο του αγώνος» την έκανε να πιστεύει πως ήταν ικανή συνθήκη για να αλλάξει τα δεδομένα και να γυρίσει την στρόφιγγα της ιστορίας υπέρ της. Άλλες οι βουλές του Πλάτωνα και άλλες οι βουλές της πραγματικότητας. Έννοιες όπως συσχετισμοί δύναμης, τοπικοί και ευρύτεροι, ισορροπίες συμφερόντων, κοινά και αποκλείνοντα συμφέροντα, κατάλληλος, ή όχι, χρόνος, διεθνείς εμπειρίες, μακροπρόθεσμο πλάνο, ήταν όλα ψιλά γράμματα για την ε/κ ηγετική ομάδα. Η απόλυτη πεποίθηση ότι το δίκαιον παράγει αυτόματα θετικά αποτελέσματα προερχόταν από την παντελή άγνοια του τρόπου λειτουργίας του διεθνούς συστήματος-άγνοια πλήρως δικαιολογημένη καθότι το υλικό αυτό δεν διδασκόταν στις ιερατικές σχολές της νήσου.  Έτσι,

Ακολούθησαν οι «καπετάνιοι». Τοπάρχες που απέκτησαν εξουσία μετά τον αγώνα του 55-59, μεθυσμένοι από την άσκηση της εξουσίας, τοπάρχες που έχοντας μηδενική γνώση γύρω από για τους συσχετισμούς δύναμης και, κυρίως, απαίδευτη περί την εξωτερική πολιτική, έβλεπαν τις ένοπλες ομάδες τους ως το εργαλείο για την πλήρη επικράτηση επί των τ/κ. Πίσω από αυτά ήταν διάφορες ασυναρτησίες του τύπου «η ελληνική ιστορία το απαιτεί», «να υποταχθούν σε πολύ λιγότερα από όσα η Ζυρίχη προέβλεπε» παρά το γεγονός πως οι συμφωνίες έφεραν τη σύμφωνη γνώμη τους-27 από του 35 της ε/κ αντιπροσωπείας στο Λονδίνο. Οι «καπενάνιοι» έβλεπαν την Κύπρο ως μια απομονωμένη νησίδα, χωρίς άλλες διαστάσεις ή διασυνδέσεις με γεωπολιτικά συμφέροντα. Πίστευαν ότι η Κύπρος ήταν μόνο γεωγραφία- από τον Απόστολο  Ανδρέα μέχρι την Πάφο. Αγνοούσαν ότι είχε μια ευρύτερη διάσταση, γι’ αυτό έπαιξαν στο γήπεδο που ευνοούσε τους πιο ακραίους κύκλους της Άγκυρας.

Η αντίστροφη μέτρηση άρχισε με τους βομβαρδισμούς στην Τηλλυρία-Αύγουστος 1964. Με την πολιτική του τύπου «ο εχθρός στη θάλασσα» οι καπετάνιοι έφεραν την Κύπρο κάτω από την στρατιωτική υπεροπλία της Τουρκίας. Η συνέχεια έφερε πολύ χειρότερες εξελίξεις-Εθνικό Μέτωπο, ΕΟΚΑ Β, πραξικόπημα, εισβολή. Μερικοί δε παράγοντες, παρέμειναν μέχρι τέλους δέσμιοι της μικρόνοιας των «γκαουντίλος» του Μεσοπολέμου. Μόνο ο Ε. Βενιζέλος (1931) έβλεπε «100 χρόνια μπροστά». Ζητούσε ως πρωθυπουργός της Ελλάδας όπως η Αθήνα μη παρέμβει στο κυπριακό, ώστε να μην αλλάξουν τα ισοζύγια ισχύος υπέρ της Τουρκίας. Θεωρούσε ότι οι ίδιοι οι κύπριοι, με ισχυρότερη δύναμη στους ε/κ, έπρεπε να ηγηθούν της προσπάθειας για σταδιακά, περισσότερες ελευθερίες σε διαπραγμάτευση με την Μ. Βρετανία. Η γεωγραφία, τοπικοί και περιφερειακοί συσχετισμοί δύναμης, η πληθυσμιακή σύνθεση της νήσου καθόρισαν τη θέση ενός μεγάλου πολιτικού και διπλωμάτη όπως ήταν ο Ε. Βενιζέλος. Η θέση Βενιζέλου δικαιώθηκε. Η ε/κ πολιτική τάξη πίστευε ότι γνώριζε τα πράγματα καλύτερα από τον Ε. Βενιζέλο, παρά τη διαρκή ήττα των κατά καιρούς αιτημάτων της.

Οι καπετάνιοι της εξουσίας ελέγχοντας τους μηχανισμούς της, καθόριζαν την αποκλειστική πολιτική ατζέντα. Καθόριζαν τις επόμενες εξελίξεις, τους διαδόχους και τη γραμμή τους. Πλην εξαιρέσεων, κυριαρχούσαν οι «Κυρίλλατσοι». Για να ελέγξεις το παιχνίδι έπαιζες στο γήπεδο της συνθηματολογίας και της δημαγωγίας-μια συνταγή που παρεμπόδιζε την κριτική αναζήτηση. Υπενθυμίζω ότι ο Γ. Ιακώβου για να μην υστερήσει σε ασυναρτησία του Γ. Κληρίδη (προεδρικές εκλογές, 1998) ήθελε να φέρει του S300 ακόμα πιο γρήγορα! Το τοπίο, βέβαια, δεν είναι μόνο γκρίζο. Οι εξαιρέσεις το βεβαιώνουν, όπως ήταν λ.χ η εξαιρετικά σημαντική εκλογή Βασιλείου στην προεδρία και η συντονισμένη προσπάθεια των δεινοσαύρων να επαναφέρουν την πολιτική μας ζωή στην «κανονικότητα» τους.

Αδίστακτοι τυχοδιώκτες, υπό το μανδύα μιας τυποποιημένης «ελληνικότητας», οδήγησαν την Κύπρο  στο περιθώριο. Μέχρι σήμερα η κυρίαρχη αφήγηση παραμένει στα στερεότυπα: «όλα τα κάναμε σωστά», το «δίκαιο ήταν με το μέρος μας». Τίποτε το παράξενο σε αυτά: η επίκληση στο αλάθητο και στην πατρίδα, συχνά απέκρυβε τον πραγματικό στόχο: άσκηση πολιτικής επιρροής, διανομές από λάφυρα, διορισμούς των κολλητών, των συγχωριανών,  παροχές από χαλίτικη γη, πλιάτσικο πάνω στις τ/κ περιουσίες, επαρχιακά «καπετανάτα».

Γιατί είμαστε στο ίδιο έργο θεατές; Το «μυστικό» μπορεί να διδαχθεί στα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου. Οι «καπετάνιοι» της συρρίκνωσης κατέστησαν συνένοχη όλη την ε/κ κοινότητα. Έλεγξαν το κράτος, τα Μέσα και την σχολική ύλη, διαμόρφωσαν «αφήγημα» αυτοδικαίωσης. Απέδωσαν τα πάντα στην τουρκική κακοπιστία όταν οι ίδιοι έσβηναν τ/κ χωριά από το χάρτη και γέμιζαν πηγάδια με «αγνοούμενους». Μια κοινωνία που δεν μπορεί να δει κριτικά τη διαδρομή της, είναι επόμενο, παρά τη συμμετοχή μας στην ΕΕ, να μην μπορεί να οικοδομήσει μια στιβαρή πλειοψηφία υπέρ του ορθολογισμού. Γι’ αυτό παραμένει αιχμάλωτη της «τέχνης» των «καπετάνιων» της. Κανένα δίδαγμα για το μέλλον, όπως δείχνει η σιωπή των «κληριδικών» αμνών απέναντι στη σημερινή τυχοδιωκτική πολιτική Αναστασιάδη-από το παρά ένα της λύσης το 2017, στο σημερινό εφ’ όλης της ύλης χάος.

Τριάντα εννέα χρόνια μετά, 21/07/2013

Τριάντα εννέα χρόνια μετά την εισβολή στις 20 Ιουλίου 1974 το πολιτικό τοπίο στην Κύπρο παραμένει σε σύγχυση, κυριαρχούν η αβεβαιότητα και οι αντιφάσεις. Σε αυτό το τεράστιο χρονικό διάστημα είχαμε σημαντικές οπισθοδρομήσεις και δύο σημαντικές νίκες. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν η μη επίλυση του κυπριακού και η χρεοκοπία της οικονομίας. Εξαιτίας της μη επίλυσης, ενισχύθηκαν τα τετελεσμένα της εισβολής στην κατεχόμενη Κύπρο -έποικοι, δημογραφική αλλοίωση, για δεκαετίες δεσπόζουσα θέση στον «ντενκτασισμό», νέες γενιές τ/κ εμπεδώνουν τα νέα δεδομένα, χωριστή ανάπτυξη. Εξαιτίας της χρεοκοπίας της οικονομίας στις περιοχές που ελέγχει η Κυπριακή Δημοκρατία, η ανάπτυξη έχει υποστεί μεγάλη συρρίκνωση και το επίπεδο διαβίωσης των ε/κ έχει πληγεί σημαντικά. Η σκληρή διαδρομή από το 1974 μέχρι σήμερα έχει πλήθος από σημαντικές σημειώσεις. Τι κρατάμε από το 1974 έως σήμερα;

1. Η τυφλή αμφισβήτηση της εφικτής πολιτικής προκάλεσε το πραξικόπημα το 1974 και άνοιξε την πόρτα στην καταστροφή. Το πολιτικό σκεπτικό του Γ. Γρίβα παρέμεινε ανώριμο, εγωκεντρικό, συνεπώς επικίνδυνο και καταστροφικό. Το πραξικόπημε έδωσε στην Τουρκία την αφορμή για την εισβολή και οι συσχετισμοί όπως είχαν διαμορφωθεί το 1960 με το Σύνταγμα της Ζυρίχης-Λονδίνου άλλαξαν επί του εδάφους. Η επίλυση άλλαξε παραμέτρους και τέθηκε σε νέα βάση.
2. Η πολιτική συζήτηση σχετικά με το είδος της κάθε φορά επιδιωκόμενης λύσης κρατά εδώ και έναν αιώνα -διαμάχη ανάμεσα στους δύο υποψήφιους Αρχιεπισκόπους Κύριλλο και Κύριλλο (από τη μια οι «αδιάλλακτοι», κιτιακοί, με εκφραστή τον ογκώδη «Κυρίλλατσο», από την άλλη, οι «διαλλακτικοί», κυρηνειακοί, με εκφραστή τον μικρό το δέμας, «Κυριλλούιν»), το 1909. Η μάχη ανάμεσα στο κάθε φορά εφικτό και κάθε φορά ευκταίο δεν έχει ακόμα κριθεί με σταθερότητα και σαφήνεια στην ε/κ κοινωνία. Η μάχη μετά το 1974 φαινόταν να γέρνει αισθητά προς την πλευρά του εφικτού -ομοσπονδιακή λύση, ψηφίσματα του ΟΗΕ. Τα τελευταία χρόνια δεν μπορεί κανείς να πει το ίδιο με βεβαιότητα- ορισμένες διαθέσεις άλλαξαν και η πολιτική της σύγχυσης κυριάρχησε.
3. Στα 39 αυτά χρόνια απουσίασε πανηγυρικά η πολιτική της συνεργασίας ανάμεσα στα ε/κ κόμματα, της στοιχειώδους αντίληψης ότι απέναντι σε κοινούς κινδύνους, έστω, σε ένα βαθμό, ένα επίπεδο συνεργασίας ήταν αναγκαίο. Κυριάρχησε ο κομματισμός, η ρουσφετολογική εκδοχή της πολιτικής και το κράτος από εργαλείο ανάπτυξης μετατράπηκε σε μέσο για την απόκτηση λαφύρων και διανομής τιμαρίων στον κυπριακό μικρόκοσμο.
4. Η κάθε φορά προεδρική αναμέτρηση βασιζόταν στην πλειοδοσία και τον συναγωνισμό στο γήπεδο της αμετροέπειας. Έτσι κάθε πέντε χρόνια στις εκλογικές περιόδους διαμορφωνόταν μια «ηρωική» ατζέντα, (S300, «ενταφιασμός» των Ιδεών Γκάλι, άρνηση στην προσέγγιση Κουεγιάρ, στον κάλαθο των αχρήστων τα ψηφίσματα του ΟΗΕ για πέντε ψήφους). Ύστερα ακολουθούσαν συνομιλίες, με δημόσια πίστη στην ομοσπονδιακή διευθέτηση, και τελικά είχαμε τα πραγματικά αδιέξοδα με τη σφραγίδα του δεδηλωμένου υποστηρικτή της λύσης των «δύο κρατών», Ρ. Ντενκτάς. Όταν η Άγκυρα αποφάσισε να θέσει στο περιθώριο τον Ρ. Ντενκτάς, η ε/κ ηγεσία δεν μπόρεσε να πείσει για την αποφασιστικότητά της να ακολουθήσει τη βάση λύσης όπως αυτή συμφωνήθηκε σε επίπεδο κορυφής το 1977 (Μακάριος-Ντενκτάς) και το 1979 (Κυπριανού-Ντενκτάς). Η αξιοπιστία της ε/κ πλευράς έχει τρωθεί στο διεθνές πεδίο και τα προβλήματα πολλαπλασιάστηκαν.
5. Μένει ως πρότυπο πολιτική νίκης η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ το 2004. Επετεύχθη, κυρίως, χάρις στις μεγάλες διπλωματικές νίκες που κέρδισε η Αθήνα το 1988, το 1995 και το 1999. Χάρις στο κύρος και την συστηματική εργασία του Κ. Σημίτη «ξεκλείδωσε» ο δρόμος για την ένταξη το 1999. Αν τα πράγματα τα έλεγχε η πολιτική κουλτούρα που αναπτύχθηκε για δεκαετίες στην πολιτική ζωή στη Λευκωσία, η ενταξιακή διαδρομή της Κύπρου θα ήταν ακόμα ανολοκλήρωτη, ίσως σε αναζήτηση φόρμουλας μεταξύ ένταξης και επίλυσης του κυπριακού, όπως ήταν τα πράγματα το 1999. Η ένταξη δεν «κατακτήθηκε» από την Λευκωσία, δεν κατέβαλε το πολιτικό προσωπικό στη Λευκωσία τον αναγκαίο διπλωματικό κόπο, δεν αντιμετώπισε άμεσα τις δυσκολίες, και, έτσι, δεν απέκτησε (ή δεν θέλησε να αποκτήσει) τις εμπειρίες που αποκτώνται από τους αναγκαίους σχεδιασμούς και την απαιτούμενη κινητοποίηση για την υπέρβασή τους. Η υπερφίαλη διπλωματική σκέψη που αναπτύχθηκε στη Λευκωσία, η αγνόηση των διεθνών συσχετισμών και συμφερόντων, δεν βοήθησε στην ανάπτυξη του σχεδίου ώστε η ένταξη στην ΕΕ να αξιοποιηθεί ως καταλύτης για την επίλυση του κυπριακού, ειδικά σε κρίσιμα στάδια της εξέλιξης της ευρωτουρκικής σχέσης το 2005, ή το 2009.
6. Η δεύτερη ανατροπή δεδομένων, συνδέεται με την ανεύρεση κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην κυπριακή ΑΟΖ. Το χαρτί αυτό εμπεριέχει στοιχεία ελπίδας. Μια νέα κατάσταση πραγμάτων σχηματίζεται που μπορεί να δημιουργήσει θετικές εξελίξεις στα ζητήματα της οικονομίας, της ανάπτυξης, της επίλυσης του κυπριακού και της πολιτικής ασφάλειας στην περιοχή.