Η Ιστορία και τα κόκκαλά της

Γ. Γεννηματάς: ” Ο πατέρας μου ήταν στο ΕΑΜ, και ο θείος μου στον ΕΔΕΣ. Είμαι περήφανος και για τους δύο…”
Το κυπριακό μαρτυρολόγιο. Οι επέτειοι πάνε κι έρχονται, δημιουργώντας το δικό τους κλίμα. Και το κλίμα με τη σειρά του, το δικό του παραδοσιακό ιδεολόγημα: Κάθε παράταξη (ο ευρύς πολιτικός χώρος) αισθάνεται “περηφάνεια” για τους “δικούς της” ήρωες, για τα “δικά τις” εκλεκτά τέκνα. Και όχι μόνο: Δημιουργεί εκείνες τις προϋποθέσεις ώστε τα δικά της τέκνα να γίνονται αριθμητικά περισσότερα, αλλά και οι οπαδοί να μαθαίνουν έμπρακτα το μάθημα περί ηρωολογίας. Όσο περισσότερα κόκκαλα ηρώων παρουσιάζεται να υπάρχουν στο κομματικό “πινάκιο” τόσο και αυξάνει η αντίληψη πως “ιδού, εμείς κρατήσαμε την ιστορία στις δικές μας πλάτες… ιδού εμείς κατέχουμε το δικαίωμα να ελέγχουμε το μέλλον, αφού δημιουργήσαμε το παρελθόν…”.
Το παιγνίδι κατοχής και διανομής κοκκάλων ηρώων, θα μπορούσε πράγματι, να είναι ένα μέρος του εν γένει κομματικού πατριωτισμού ή έστω μέρος μιας υπερβολικής αγάπης για τον τόπο. Τούτο θα μπορούσε να είναι, αλλά το ερώτημα είναι αν πράγματι είναι; Μια σειρά από πρακτικές που έχουν την έδρα τους σε παραδοσιακές κομματικές αντιλήψεις μπορούν να προσδιορίσουν πιο ρεαλιστικά την απάντηση. Η κοινωνική πρακτική των δεκαετιών (πολιτικός διπολισμός – ιδεολογικός διχασμός) εν μέρει δεσμεύει και τις συνέχειες σε πιο εξειδικευμένα θέματα. Ο ιδεολογικός διχασμός (μια κοινωνία δια δύο) προϋποθέτει και ενέργειες πολιτικού πειθαναγκασμού ώστε η πρακτική του κόμματος να πάρει διαστάσεις λαϊκής συναίνεσης και πάντως έγκρισης της στους μαζικούς χώρους.

Διάσταση ιδιοκτησίας
Σε ορισμένες περιπτώσεις το παιγνίδι της ιδιοκτησίας δεν μπορεί να κρύψει και ένα μέρος του κομματικού φόβου. Σφραγίζουμε με ταμπλέτες Ι.Χ. οικογένειες και καφενεία. Συνδικαλισμό και ποδόσφαιρο. Ήρωες και ιστορία. Αυτή η μανία της κατοχής, αποτελεί εν μέρη κίνηση ΑΜΥΝΑΣ μπροστά στην αμηχανία που προκαλεί σε κομματικούς “επιτελάρχες” η κοινωνική πρακτική των ΠΟΛΙΤΩΝ, και πολύ περισσότερο η δυναμική που περιέχεται σ’ αυτή την πρακτική. Μια κίνηση (κομματικής) άμυνας, διαιώνισης, αντίστοιχα, το κομματικού συσχετισμού μέσω (μόνο) κομματικής ιδιοκτησίας πάνω σε όψεις της κοινωνικής ζωής, αλλά και κυρίως πάνω σε όψεις νέων αναζητήσεων ή προβληματισμών μερίδας των πολιτών. Οι αντιλήψεις περί ελέγχου ακόμα και των πιο απλών μορφών κοινωνικής δράσης και πολιτικής έκφρασης μπορούν ως ένα βαθμό να ερμηνευτούν με μια μαρκήσια ρήση: “Η εξουσία που είναι απεριόριστη, διακρίνεται από τον εξαιρετικό φόβο της κριτικής, ακόμα και της απλής ειλικρίνειας…” (Μαρκήσιος De Kystin – Ανάμνηση από επίσκεψη του Γάλλου Μαρκήσιου στη Ρωσία του 1839).

Ίσως είναι γι’ αυτό που η παραγωγή και η αναπαραγωγή του “καλού” κομματικού ανθρώπου περνά μέσα από προσπάθειες μείωσης του “εξαιρετικού φόβου”, επομένως μέσα από την μονοκαλλιέργεια του προτύπου του συχνού χειροκροτητή και του πυκνού θεατή πραγμάτων και εξελίξεων. Μέσα στην ίδια συλλογιστική εντάσσεται εν πολλοίς και το ιδεολόγημα περί του αλάθητου της κάθε φορά “επιτυχημένης γραμμής”. Αν η όποια επιλογή συνοδεύεται και από ηρωϊκά θυσιασμένους εγγυητές του αλάθητου λ.χ. δεκαετία του ’40 ή ’50, τότε αυτή η υπόθεση καταλήγει συχνά σε όμοια αποτελέσματα: Το αλάθητο της γραμμής επιβεβαιώνει και επικυρώνεται μέσα από θυσίες των “δικών” μας παιδιών, αφού τιμήσουμε τους “δικούς μας” και μέσω αυτών, έμμεσα πλην σαφώς, τη “γραμμή” και κυρίως του χαράκτες της…

Τα ιστορικά πρότυπα – και εδώ – δεν απουσιάζουν. Η διαίρεση με βάση το ποιός κατέχει τα περισσότερα κόκκαλα ηρώων. Το άθροισμα σε κόκκαλα ηρώων ή μερικε΄ς φορές η έκδοση πιστοποιητικού φρονημάτων μέσα από αυτό το άθροισμα δημιουργεί κάποιες απορίες για το γιατί αυτής της πρακτικής. Ένα καλό εργαλείο που μπορεί ως ένα βαθμό να ερμηνεύσει ιδέες και πράξεις γύρω από τα κόκκαλα και την αξία τους, χτες και σήμερα, είναι η σκέψη του Θ. Ζιάκα: “Μαζί με τα αστικά οικονομικά πρότυπα συμβαδίζουν και οι αστικές αντιλήψεις για το ρόλο της “πρωτοπορίας” που είναι γνωστές στην ιστορία σαν “γιακωβινισμός”. Σ’ αυτές τις αντιλήψεις, που εμφανίστηκαν με τη Γαλλική Επανάσταση και επηρέασαν όλο το ευρωπαϊκό ριζοσπαστικό κίνημα, οι σχέσεις καθοδήγησης – βάσης, κόμματος – μελών, παίρνουν εντελώς μηχανιστική μορφή και γίνονται εξωτερικές σχέσεις κυριαρχίας – επιβολής. Θεωρείται ότι πηγή των σωστών ιδεών είναι το κόμμα και ειδικότερα η ηγεσία του και όχι η κοινωνική πρακτική των μαζών. Ότι οι μέθοδοι επιβολής των ιδεών είναι ανεξάρτητοι από το περιεχόμενό τους και ότι άμα τις θεωρείς σωστές, έχεις κάθε δικαίωμα να προσπαθήσεις να τις επιβάλεις στις μάζες (με την πειθώ αν είναι δυνατόν – με τη βία αν χρειαστεί…”) (Θόδωρος Ζιάκας “Οι τρεις μεγάλες εμπειρίες σοσιαλιστικής μετάβασης”. Περιοδικό “Μηνιαία Επιθεώρηση”, τ. 40, Οκτώβριος ’83).

Για τη λαϊκή συμφιλίωση
Αυτός ο κυρίαρχος γιακωβινισμού συμβάλλει στο μέτρο του δυνατού στη χάραξη ορισμένων πρακτικών που όμοιες δύσκολα συναντούνται σε άλλες κοινωνίες. Όταν πλησιάζει λ.χ. η επέτειος της 1ης Απριλίου ’55, η μια παράταξη προετοιμάζει τα δικά της δάκρυα και τα δικά της συγκινησιακά πράγματα. Αισθάνεται ότι είναι η ώρα να κάνει πράξη το δικό της ιδεολόγημα ” TΟ ΚΟΜΜΑ ΥΠΕΡΑΝΩ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ” ή αλλιώς πως η ιστορία να μπει σε δρομολόγιο που το κόμμα προ – αποφάσισε. Όταν πλησιάζουν λ.χ. οι επέτειοι των μεγάλων ηρωϊκών αγώνων της δεκαετίας του ’40 προετοιμάζονται άλλα “αριστερά”, αυτή τη φορά δάκρυα. Το άλλο κόμμα που έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στα γεγονότα (ΑΚΕΛ), συντηρεί τις μνήμες, γυρίζει τους δικούς του προβολείς σε γεγονότα που θεωρεί κατά τεκμήριο “δικά” του. Ένας ιδιότυπος διαγωνισμός ξεδιπλώνεται: ποιός έδωσε περισσότερα, άρα και ποιός (συνειρμικά), δικαιούται να εισπράξει τα περισσότερα. Σημειώσεις, πέρα από το σήμερα:

1. Το κεφάλαιο περί “διανομής ηρώων” μπορεί να ιδωθεί μέσα σ’ ένα νέο κλίμα. Η διεκδίηση της μεγαλύτερης δυνατής ποσότητας κοκκάλων και αντιϊστορικής είναι και κυρίως δημιουργείται μια λαϊκή διχοστασία σ’ ένα θέμα όπου ιδιαίτερα όφειλε να μην είναι. Και ασφαλώς εναλλακτική λύση ή (τουλάχιστον) πρόταση υπάρχει: Τιμούμε όλους τους ήρωες και μάρτυρες του λαού μας. Όλους τους ήρωες που έγιναν δάσκαλοι των παιδιών του λαού μας. Και τούτο, πέραν από άλλα, γιατί οι ήρωες ανήκουν σ’ όλους, γιατί αγωνίστηκαν για όλους. Αν κάποιοι πασκίζουν να βάλουν στην τσέπη τους ήρωες και κόκκαλα, η απάντηση μπορεί να ξανα-είναι: Τιμούμε ισότιμα (ας επιτραπεί η έκφραση) και τον δεξιό πατριώτη και τον αριστερό πατριώτη. Ίσως έτσι, κλείσει αυτό το ιστορικό κεφάλαιο που έχει καταφέρει χρόνια πολλά να επιτυγχάνει διαιρετικές λειτουργίες σε κοινωνικό επίπεδο. Να κλείσει με βάσεις όμως ΣΥΝΘΕΣΗ και ΣΥΜΦΙΛΙΩΣΗ. Ενδεχομένως μια πρόταση για νομοθετική αναγνώριση της ΟΛΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ του λαού μας στα χρόνια της αγγλοκρατίας να ήταν ένα μέγα βήμα προς τα εμπρός. Ένα βήμα συμφιλίωσης και δημιουργικής συνύπαρξης γιατί αυτό το κεφάλαιο της Αγγλοκρατίας έδωσε και διαφορετικά βήματα και σκληρές προστριβές. Ωστόσο έδωσε και έναν εξαιρετικό σε ποσότητα και ποιότητα ΚΟΙΝΟ ΠΑΡΟΝΟΜΑΣΤΗ αντίστασης κατά των Άγγλων κατακτητών, έστω και σε διαφορετικούς ρυθμούς ή επιλογές αγώνα. Σεβόμαστε και τιμούμε όλους εκείνους που έδωσαν το αίμα και τον ιδρώτα τους για την Κύπρο. Είτε αυτοί ήταν οι σιωπηλοί νεκροί των μεγάλων εργατικών αγώνων της δεκαετίας του ’40, είτε αυτοί ήταν οι συνεχόμενοι νεκροί της δεκαετίας του ’50. Ο καθολικός σεβασμός, θα δημιουργήσει αντιλήψεις τέτοιες που δεν θα επιτρέπουν να γίνονται αντικείμενο χλευασμού ή μονοδιάστατος χειροκροτήματος τα ΑΡΝΗΤΙΚΑ ή τα ΘΕΤΙΚΑ της πορείας. Ο Β. Ουγκό θυμίζει: “Μπάρμπα δώσε μου ένα δίφραγκο, να σου πω τι ήταν το Βατερλώ…”.
2. Τούτη η αναφορά, ενδεχομένως, να δημιουργήσει την εντύπωση πως η όποια παράταξη δεν έχει προσφέρει ή πως, ίσως, μειώνεται ο ρόλος που ιστορικά κόμματα ή παρατάξεις έπαιξαν στην πορεία για ελευθερία και πρόοδο του λαού μας. Τούτο, βέβαια, δεν συμβαίνει, γιατί απλούστατα μέσα από όσα εκτίθενται ως σκέψεις (προηγούμενη ενότητα) οφείλουν να παραδεκτούν πως και τα κόμματα (παρατάξεις) κίνησαν τις διαθέσεις προς τα εμπρός και βοήθησαν ώστε οι ιδέες να γίνουν πράξεις συγκεκριμένες. Δεν είναι στις προθέσεις αυτού του σημειώματος να υποτιμήσει τον ρόλο των κομμάτων ή παρατάξεων σε μια κοινωνία. Τα κόμματα “οι κοινωνικές αντιπροσωπεύσεις” λειτουργούν εν πολλοίς και ως “ατμομηχανή” της ιστορίας. Επομένως μια καθολική αναγνώριση της αντίστασης κατά των Άγγλων ισοδυναμεί με δημιουργικό σεβασμό προς τις παρατάξεις, για το ρόλο και την αναστολή τους σε ιστορικές κοινωνίας.
3. Τούτες οι σκέψεις, αν έχουν μια κάποια σημασία σε καιρούς “ομαλούς”, αποκτούν ωστόσο μια διάσταση επιτακτική αν πρόκειται να τις συνταιριάσουμε με τις κυπριακές συνέπειες. Αυτές του χτες και του σήμερα. Αυτή ακριβώς είναι η προσφορά της ιστορίας προς το παρόν και ιδιαίτερα το μέλλον και τους ανθρώπους του. Μπορεί να γίνει τούτο βήμα προσφοράς προς την κατεύθυνση δημιουργίας όρων ενότητας στο εσωτερικό. Απαραίτητη προϋπόθεση για να γίνει τούτο αποτελεί πάντοτε η ΣΥΜΦΙΛΙΒΣΗ του ΛΑΟΥ με την ίδια την ΙΣΤΟΡΙΑ του. Δηλαδή τον ίδιο τον χτεσινό, ετερόρυσμα κινούμενο εαυτό του. Έτσι το κλείσιμο ενός κεφαλαίου του παρελθόντος, μπορεί να ανοίξει ένα καινούργιο κεφάλαιο. Εκείνο της δημιουργίας κλίματος για συνύπαρξη θέσεων και ΑΝΤΙΘΕΣΕΩΝ σε μια ιστορική κοινωνία. Δύσκολη, αναμφίβολα υπόθεση. Δύσκολη, κυρίως, γιατί δεν διαιρεί. Εξίσου δύσκολη γιατί συνθέτει. Η διαχρονική διάσταση μιας πολιτικής πορείας δημιούργησε ενδεικτικούς κρίκους: Τον Αυξεντίου, τους Καβάζογλου- Μισιαούλη, τον Δώρο Λοϊζου. Τούτη η διάσταση διεκδικεί να πάρει το δικό της μερίδιο στα δικαιώματα των λαών. Του δικαιώματος να έχουμε παρελθόν, να ανήκουμε στο παρόν, να υπάρχουμε στο μέλλον.

Λάρκος Λάρκου