Μικρασιατική καταστροφή: Τα πέντε ερωτήματα…
Η χθεσινή ημέρα, η μνήμη και η ανάλυσή της, είναι μια κορυφαία στιγμή στον 20ο αιώνα. Η 27η Αυγούστου θεωρείται ως η επετειακή αναφορά στο κορυφαίο δράμα του σύγχρονου Ελληνισμού. Στη Μικρασιατική καταστροφή! Αυτό το συγκλονιστικό γεγονός, δεν μπορεί και δεν πρέπει να περνά, έτσι, σαν μια κάποια ξεχασμένη υπόθεση του άλλου Ελληνισμού. Πολλές όψεις του έχουν διαχρονική αξία, μερικά ερωτήματα ζουν και στη σημερινή εποχή.
ΕΡΩΤΗΜΑ Α: Ήταν ορθή η ενέργεια του Ελευθερίου Βενιζέλου όπως διεκδικήσει με τη συνθήκη των Σεβρών – τη Ζώνη της Σμύρνης; Κάθε ιστορικό γεγονός, κρίνεται στα δικά του πλαίσια, στις δικές του συνθήκες. Έτσι, όταν ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος έφθανε στο τέλος του, και όταν οι ισχυρές δυνάμεις αποφάσιζαν το διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, καμιά κυβέρνηση στην Αθήνα δεν θα αγνοούσε τα αισθήματα της κοινής γνώμης. Και για έναν επιπρόσθετο λόγο: Η Ιταλία, η Αγγλία και η Γαλλία, είτε ξεχωριστά (ΝΔ Τουρκία, ΝΑ Τουρκία και περιοχή του Κιρκούk), είτε από κοινού (Κωνσταντινούπολη) σαλαμοποιούν την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Επομένως θα ήταν παντελώς αδύνατο σε Ελληνική Κυβέρνηση να αγνοήσει την εθνολογική σύσταση της ζώνης της Σμύρνης. Η εντολή των Συμμάχων για κατοχή της ζώνης από ελληνικά στρατεύματα, σε συνδυασμό με τη διάταξη για διενέργεια δημοψηφίσματος σε πέντε χρόνια για το μέλλον της ζώνης, δημιουργούσαν αισιοδοξία στην Αθήνα.
ΕΡΩΤΗΜΑ Β: Κάθε πολιτικό εγχείρημα συνοδεύεται από πλήθος στοιχεία που – αρκετές φορές – ανατρέπουν αρχικά σχέδια. Ήταν ορθή η ανάλυση της Αθήνας για όσα συνέβαιναν στο εσωτερικό μέτωπο των Τούρκων;
Ο Σουλτάνος υπέγραψε τη συνθήκη των Σεβρών, αλλά το μελάνι, το κρατούσε ο Κεμάλ Αττατούρκ! Το Κίνημα των πραγματικών Τούρκων βρισκόταν στη Σαμψούντα και στην Άγκυρα. Έτσι, η Αθήνα έμενε στο γράμμα των Συμφωνιών του 1920 (Σέβρες) και 1919 (Νεϊγί), αλλά αδυνατούσε να ερμηνεύσει την αποφασιστικότητα των δυνάμεων υπό τον Κεμάλ και τη θέλησή τους να καταργήσουν τις Σέβρες με τις στρατιωτικές αναμετρήσεις…
ΕΡΩΤΗΜΑ Γ: Ακόμα και αυτές οι Σέβρες δεν ικανοποιούσαν το επιτελείο του βασιλιά Κωνσταντίνου. Ήταν ορθή απόφαση να βγουν τα ελληνικά στρατεύματα έξω από τη ζώνη της Σμύρνης και να μετατρέψουν τη σύγκρουση σε πολεμική αναμέτρηση ζωής και θανάτου; Αυτή η κίνηση, βασιζόταν σε πλήρη υπερτίμηση των δυνατοτήτων των Ελληνικών Δυνάμεων, αλλά και το χειρότερο, σε πλήρη άγνοια των δυνατοτήτων των υπό τον Κεμάλ νέων τουρκικών δυνατοτήτων… Βασιζόταν σε μυθολογικές ακροβασίες και όχι σε πραγματικές κρίσεις…
ΕΡΩΤΗΜΑ Δ: Τα μηνύματα ήταν άμεσα και χειροπιαστά. Ήταν ορθή η στάση της Αθήνας να μείνει ακίνητη, ενώ οι Μεγάλες Δυνάμεις αποχωρούσαν από το Μικρασιατικό πολεμικό πεδίο;
Πρώτα η Ιταλία άνοιξε το χορό. Ύστερα η Γαλλία. Ο Κεμάλ υπογράφει «Αμυντική Συνεργασία», με τον Β. Ι. Λένιν. Η Επανάσταση των Μπολσεβίκων για δικούς της λόγους, έβλεπε θετικά το Κίνημα του Κεμάλ. Το κεφάλαιο κλείνει η Μ. Βρετανία. Όλοι, πλην της Αθήνας, έγκαιρα και σταδιακά βλέπουν τον επίλογο διά της άμεσης ή έμμεσης συνεργασίας με τον Κεμάλ.
ΕΡΩΤΗΜΑ Ε: Τι εμπόδισε την Αθήνα το 1921 ή 1922 να επιδιώξει μια διπλωματική λύση με τον Κεμάλ; Ήταν ορθή η τελική απόφαση για πόλεμο μέχρι τελικής πτώσεως; Κύρια εξήγηση για την τυφλή πολιτική της Αθήνας είναι η θεωρία και η πράξη του πολιτικού κόστους. Εκείνες τις ώρες χρειάζονταν πολιτικοί που να είχαν επιχειρήματα, που να έπειθαν το λαό, που να εξηγούσαν ποιο ήταν το εθνικό συμφέρον. Έτσι, μη αντέχοντας τις μεγάλες αποφάσεις απέρριπταν προτάσεις για διπλωματικό συμβιβασμό, και όταν στο τέλος τις αποδέχθηκαν, τις απέρριπτε – από θέση ισχύος – ο Μουσταφά Κεμάλ!
Ασήμαντοι πολιτευτές, δέσμιοι της θεωρίας του πολιτικού κόστους, της δημαγωγίας και του μπαλκονιού οδήγησαν το Μικρασιατικό Ελληνισμό στην πλήρη καταστροφή του. Η ανεδαφική ρητορεία, γίνεται συχνά καταστροφική. Όχι ως προς τις προθέσεις, αλλά προς το αποτέλεσμα!