Οργανισμός ευρωπαϊκής συνοριοφυλακής

Από τις 15 μέχρι τις 18 Δεκεμβρίου 2015 η εικόνα γίνεται πολύ ευκρινής. Η ΕΕ προχωρά στη δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής συνοριοφυλακής με βάση τον κύκλο που καλύπτει η ζώνη Σένγκεν- Οργανισμός Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής. Με το Κείμενο των Συμπερασμάτων στις 17 Δεκεμβρίου, «οι 28 δεσμεύθηκαν να εξετάσουν το συντομότερο δυνατόν την σχετική πρόταση της Επιτροπής. Το Συμβούλιο θα διαβουλευθεί με την Επιτροπή και το Κοινοβούλιο και η πρόοδος θα αποτιμηθεί στις τρεις επόμενες Συνόδους κατά τη διάρκεια της Ολλανδικής προεδρίας».

Μεταφέρω από ανακοινώσεις της Επιτροπής και τα Συμπεράσματα του Συμβουλίου τις βασικές εξελίξεις:

Σύμφωνα με το Κείμενο των Συμπερασμάτων, τα κράτη μέλη της ΕΕ δεσμεύθηκαν ακόμη ότι πρέπει «να αντιμετωπίσουν το συντομότερο τις αδυναμίες στα εξωτερικά σύνορα της ζώνης Σένγκεν, διασφαλίζοντας συστηματικούς ελέγχους ασφαλείας με ενημερωμένες βάσεις δεδομένων και να αποτρέψουν την παραχάραξη εγγράφων. Οφείλουν ακόμα να βελτιώσουν τη λειτουργία των hot spots, δημιουργώντας την απαραίτητη ικανότητα υποδοχής, να συμφωνήσουν ένα ακριβές ημερολόγιο για την δημιουργία επιπλέον hot spots και διασφαλίζοντας ότι η Frontex και η EASO θα διαθέτουν τον απαραίτητο εξοπλισμό και ειδίκευση. Η Σύνοδος επιπλέον αποφάσισε ότι πρέπει να «διασφαλιστεί η συστηματική και πλήρης ταυτοποίηση, δακτυλοσκόπηση, λήψη όλων των απαραίτητων μέτρων για την αποφυγή της άρνησης καταγραφής και περιορισμό των μη κανονικών μεταναστευτικών ροών».

Ζητάει επιπλέον να επιταχυνθεί η μετεγκατάσταση προσφύγων από τις χώρες που δέχονται την μεγαλύτερη πίεση, την επιστροφή στις χώρες καταγωγής όσων δεν χρήζουν διεθνούς προστασίας και να εφαρμοστούν οι αποφάσεις της Συνόδου στη Βαλέτα, της Συνόδου με την Τουρκία στις 29 Νοεμβρίου και να συνεχιστεί η διερεύνηση σε επίπεδο ΚΟΕΡΕΠΕ του πώς θα εξευρεθούν και θα διοχετευθούν τα 3 δις της βοήθειας προς την Τουρκία».

Ο Πρόεδρος της Επιτροπής Γιούνκερ δήλωσε στις 16 Δεκεμβρίου «ότι δεν υπάρχει πλέον χρόνος για χάσιμο την ώρα που συνεχίζεται το προσφυγικό κύμα στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Εμείς οι άλλοι Ευρωπαίοι δεν έχουμε πλέον σύνορα: έχουμε μία μεθόριο και μοιραζόμαστε την ευθύνη για την προστασία της» σημείωσε.«Ένα ευρωπαϊκό σώμα συνοριοφυλακής και ακτοφυλακής θα επιτρέψει να επιδιορθωθεί μία αδυναμία στο σύστημα της Σένγκεν. Κάνουμε αυτό που οφείλαμε να έχουμε κάνει από την αρχή. Θέλω να είμαι απολύτως σαφής: υπό την προεδρία μου, θα κάνουμε ο,τιδήποτε είναι δυνατό για να προστατεύσουμε το οικοδόμημά μας και να το καταστήσουμε καλύτερο και πιο ισχυρό. Η Σένγκεν είναι εδώ και θα παραμείνει» (ΚΥΠΕ, 16/12/15).

Ο Πρόεδρος της Επιτροπής επενδύει στην νέα απόφαση δηλώνοντας την επόμενη ημέρα ότι «η νέα Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή θα διορθώσει μια αδυναμία του συστήματος Σένγκεν και πρόσθεσε ότι τα κράτη μέλη θα συνεχίσουν να διατηρούν την κυριαρχία στα σύνορά τους. Η νέα Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή, θα παρακολουθεί τις μεταναστευτικές ροές σε ολόκληρη την Ένωση, θα εντοπίζει τα αδύνατα σημεία, και θα απαιτεί από τα κράτη μέλη να αναλάβουν δράση όταν χρειάζεται. Η Επιτροπή, προτείνει τη δημιουργία ενός μόνιμου προσωπικού 1.000 ατόμων και μη μόνιμου προσωπικού 1.500 εμπειρογνωμόνων οι οποίοι θα μπορούν να αναπτυχθούν μέσα σε 72 ώρες. Μια νέα ευρωπαϊκή υπηρεσία θα επιταχύνει την επιστροφή των παράνομων μεταναστών σε ολόκληρη την Ένωση.
Για το λόγο αυτό, η Επιτροπή προτείνει όπως κάθε άτομο που εισέρχεται στο χώρο Σένγκεν – είτε είναι υπήκοος της ΕΕ ή υπήκοος τρίτης χώρας – να υποβάλλεται σε έλεγχο ασφαλείας βάσει εθνικών και ευρωπαϊκών δεδομένων. Οι έλεγχοι σε όλους θα πρέπει τώρα να είναι υποχρεωτικοί και κατά την έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό είναι το τίμημα ενός πιο επικίνδυνου κόσμου, και δεν μπορούμε να το αποφύγουμε».

Στην Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή θα συμμετέχουν ένας ευρωπαϊκός οργανισμός φύλαξης των συνόρων και των ακτών, που θα σχηματιστεί με βάση τον Frontex, και οι αρμόδιες για τη διαχείριση των συνόρων αρχές των κρατών μελών, που θα εξακολουθήσουν να ασκούν την καθημερινή διαχείριση των εξωτερικών συνόρων. Σύμφωνα με την πρόταση της Επιτροπής, η νέα Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή θα χαρακτηρίζεται από τα ακόλουθα:

1. Εφεδρείες συνοριοφυλάκων ταχείας κινητοποίησης και τεχνικού εξοπλισμού: ο οργανισμός θα είναι σε θέση να βασίζεται σε τουλάχιστον 1.500 εμπειρογνώμονες, οι οποίοι θα μπορούν να αναπτυχθούν σε λιγότερο από 3 ημέρες. Για πρώτη φορά, ο οργανισμός θα έχει τη δυνατότητα να προμηθεύεται ο ίδιος εξοπλισμό και να χρησιμοποιεί ένα απόθεμα τεχνικού εξοπλισμού που θα παρέχεται από τα κράτη μέλη. Δεν θα υπάρχει πλέον έλλειψη προσωπικού ή εξοπλισμού για τις ευρωπαϊκές συνοριακές επιχειρήσεις. Οι ανθρώπινοι πόροι του νέου οργανισμού θα υπερδιπλασιαστούν σε σχέση με εκείνους του Frontex, ανερχόμενοι σε μόνιμο προσωπικό 1.000 ατόμων, συμπεριλαμβανομένου του επιτόπιου προσωπικού, έως το 2020.

2. Ρόλο παρακολούθησης και εποπτείας: θα συσταθεί ένα κέντρο παρακολούθησης και ανάλυσης κινδύνου, το οποίο θα παρακολουθεί τις μεταναστευτικές ροές προς την Ευρωπαϊκή Ένωση και εντός αυτής και θα διενεργεί αναλύσεις κινδύνου και υποχρεωτικές εκτιμήσεις τρωτότητας, προκειμένου να εντοπίζονται και να θωρακίζονται τα αδύνατα σημεία. Αξιωματικοί-σύνδεσμοι θα αποσπώνται στα κράτη μέλη για να εξασφαλίζεται η επιτόπια παρουσία στα σημεία όπου υπάρχει κίνδυνος για τα σύνορα. Ο οργανισμός θα είναι σε θέση να εκτιμά την επιχειρησιακή ικανότητα, τον τεχνικό εξοπλισμό και τους πόρους που διαθέτουν τα κράτη μέλη ώστε να αντιμετωπίζουν προκλήσεις στα εξωτερικά τους σύνορα και να απαιτεί από τα κράτη μέλη να λάβουν μέτρα ώστε να επιληφθούν του ζητήματος εντός καθορισμένης προθεσμίας σε περίπτωση που υπάρχουν τρωτά σημεία.

3. Δικαίωμα παρέμβασης: τα κράτη μέλη μπορούν να ζητήσουν την εκτέλεση κοινών επιχειρήσεων και ταχείες συνοριακές επεμβάσεις, καθώς και την αποστολή ευρωπαϊκών ομάδων συνοριοφυλάκων και ακτοφυλάκων προς υποστήριξή τους. Σε περίπτωση που εξακολουθούν να υπάρχουν ελλείψεις ή που κράτος μέλος υφίσταται σημαντική μεταναστευτική πίεση που θέτει σε κίνδυνο τον χώρο Σένγκεν και εφόσον δεν επίκειται η λήψη μέτρων σε εθνικό επίπεδο ή εάν αυτά είναι ανεπαρκή, η Επιτροπή θα έχει τη δυνατότητα να εκδίδει εκτελεστική απόφαση με την οποία θα ορίζεται ότι η κατάσταση σε συγκεκριμένο τμήμα των εξωτερικών συνόρων απαιτεί την ανάληψη επείγουσας δράσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Αυτό θα επιτρέπει στον οργανισμό να παρεμβαίνει και να αποστέλλει ευρωπαϊκές ομάδες συνοριοφυλάκων και ακτοφυλάκων, ώστε να εξασφαλίζεται ότι αναλαμβάνεται επιτόπια δράση, ακόμη και όταν ένα κράτος μέλος δεν είναι σε θέση ή δεν επιθυμεί να λάβει τα αναγκαία μέτρα.

4. Επιτήρηση από την Ακτοφυλακή: οι εθνικές ακτοφυλακές θα αποτελούν μέρος της Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής, στον βαθμό που εκτελούν καθήκοντα συνοριακών ελέγχων. Οι εντολές της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Ελέγχου της Αλιείας και του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ασφάλεια στη Θάλασσα θα ευθυγραμμιστούν με την εντολή της νέας Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής. Οι τρεις οργανισμοί θα είναι σε θέση να αναλαμβάνουν κοινές επιχειρήσεις επιτήρησης, για παράδειγμα, μέσω της από κοινού λειτουργίας των τηλεκατευθυνόμενων αεροπορικών συστημάτων (μη επανδρωμένων αεροσκαφών) στη Μεσόγειο Θάλασσα.

5. Εντολή για δραστηριοποίηση σε τρίτες χώρες: ο οργανισμός θα λάβει νέα εντολή για αποστολή αξιωματικών-συνδέσμων σε γειτονικές τρίτες χώρες και έναρξη κοινών επιχειρήσεων με αυτές, μεταξύ άλλων και στο έδαφός τους.

6. Ενίσχυση του ρόλου σε θέματα επιστροφής: στο πλαίσιο του οργανισμού θα συσταθεί Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Επιστροφών, ώστε να επιτραπεί η τοποθέτηση ευρωπαϊκών ομάδων επέμβασης για επιστροφές, οι οποίες θα στελεχώνονται από συνοδούς, παρατηρητές και ειδικούς σε θέματα επιστροφής και θα εργάζονται για την αποτελεσματική επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών. Ένα ενιαίο ευρωπαϊκό ταξιδιωτικό έγγραφο για την επιστροφή θα εξασφαλίσει την ευρύτερη αποδοχή των επαναπατριζομένων από τις τρίτες χώρες.

7. Διαφύλαξη της εσωτερικής ασφάλειας: ο οργανισμός θα λαμβάνει υπόψη του στην ανάλυση κινδύνου το διασυνοριακό έγκλημα και την τρομοκρατία και θα συνεργάζεται με άλλους οργανισμούς της Ένωσης και διεθνείς οργανώσεις για την πρόληψη της τρομοκρατίας, με πλήρη σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων.

Προκειμένου να αυξηθεί η ασφάλεια εντός του χώρου Σένγκεν, η Επιτροπή προτείνει μια στοχευμένη τροποποίηση του κώδικα συνόρων του Σένγκεν, με τη θέσπιση υποχρεωτικών συστηματικών ελέγχων των πολιτών της ΕΕ στα εξωτερικά χερσαία, θαλάσσια και εναέρια σύνορα. Θα καθιερωθούν υποχρεωτικοί έλεγχοι των πολιτών της ΕΕ με τη χρήση βάσεων δεδομένων, όπως το σύστημα πληροφοριών Σένγκεν (SIS), η βάση δεδομένων της Ιντερπόλ για κλαπέντα και απολεσθέντα ταξιδιωτικά έγγραφα και συναφή εθνικά συστήματα, για να εξακριβώνεται ότι τα πρόσωπα που αφικνούνται δεν συνιστούν απειλή για τη δημόσια τάξη και την εσωτερική ασφάλεια. Επίσης, η πρόταση ενισχύει την ανάγκη να εξακριβώνονται τα βιομετρικά αναγνωριστικά στοιχεία στα διαβατήρια των πολιτών της ΕΕ σε περίπτωση αμφιβολιών σχετικά με τη γνησιότητα του διαβατηρίου ή τη νομιμότητα του κατόχου. Οι έλεγχοι θα είναι πλέον υποχρεωτικοί και κατά την έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Κατ’ αρχήν, δεδομένου ότι οι έλεγχοι εγγράφων και προσώπων είναι δυνατόν να διεξάγονται παράλληλα, οι αρχές αναμένεται ότι θα είναι σε θέση να συμβουλεύονται τις σχετικές βάσεις δεδομένων χωρίς να καθυστερεί η διέλευση των συνόρων. Προβλέπεται ευελιξία από τους κανόνες για τις περιπτώσεις στις οποίες οι συστηματικοί έλεγχοι ενδέχεται να έχουν δυσανάλογες επιπτώσεις στη ροή της κυκλοφορίας στα σύνορα. Στις περιπτώσεις αυτές, τα κράτη μέλη μπορούν, βάσει αξιολόγησης κινδύνου, να αποφασίσουν να διενεργήσουν στοχευμένους ελέγχους σε ορισμένα σημεία διέλευσης των χερσαίων και θαλάσσιων συνόρων. Η αξιολόγηση κινδύνου θα γνωστοποιείται στον οργανισμό, ο οποίος μπορεί να αξιολογεί τον τρόπο με τον οποίο εφαρμόζεται η εξαίρεση στη δική του εκτίμηση τρωτότητας.

Οι συστηματικοί έλεγχοι στις βάσεις δεδομένων πραγματοποιούνται βάσει συστήματος «αντιστοιχίας/μη αντιστοιχίας» (hit/no hit). Αυτό σημαίνει ότι εάν το άτομο δεν παρουσιάζει κίνδυνο, ο έλεγχος δεν καταγράφεται και δεν γίνεται περαιτέρω επεξεργασία των δεδομένων που το αφορούν. Η χρήση των βάσεων δεδομένων με τον τρόπο αυτό συνεπάγεται πολύ περιορισμένο αντίκτυπο στα δικαιώματα που αφορούν προσωπικά δεδομένα και δικαιολογείται από τους στόχους ασφάλειας».

Η καγκελάριος Α. Μέρκελ δήλωσε στις 16 Δεκεμβρίου στο Γεμανικό Κοινοβούλιο ότι το σχέδιο της Επιτροπής για την προστασία των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ κινείται στη «σωστή κατεύθυνση». Επίσης αναφέρθηκε στον σημαντικό ρόλο της Τουρκίας, την οποία χαρακτήρισε «εταίρο-κλειδί όσον αφορά τη μακροπρόθεσμη διαχείριση του προσφυγικού».

Ο πρόεδρος του Συμβουλίου Ν. Τουσκ, τονίζει ότι «στόχος είναι να ανακτηθεί ο έλεγχος των εξωτερικών συνόρων για να ανακοπούν οι μεταναστευτικές ροές και να διατηρηθεί η ακεραιότητα του χώρου Σένγκεν», ενώ ο επικεφαλής της FRONTEX υποστηρίζει ότι δε διακυβεύεται η εθνική κυριαρχία με τη συγκεκριμένη πρόταση της Επιτροπής, ενώ, από την άλλη, αναρωτιέται «τι είδους κυριαρχία έχουν αυτή τη στιγμή τα κράτη, όταν καταφθάνουν στα σύνορά τους 20.000 μετανάστες μέσα σε μία εβδομάδα, τους οποίους ούτε να εμποδίσουν μπορούν, ούτε να ελέγξουν».

Παράθεση της αναγκαίας πληροφόρησης συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση των θεμάτων. Το πώς αυτή η εξέλιξη διασυνδέεται με την Κύπρο είναι ένα ζήτημα που χρειάζεται κάποιο χρόνο για να ερμηνευτεί. Το ουσιώδες: η ΕΕ κάνει ένα σημαντικό βήμα μπροστά, ένα κενό συμπληρώνεται, η εισήγηση της Επιτροπής δείχνει αποφασιστικότητα να «διατηρηθεί η ακεραιότητα του χώρου Σένγκεν». Ο συντονιστικός ρόλος της Επιτροπής, η συνεργασία ανάμεσα στα κράτη-μέλη, η αποστολή της FRONTEX και η συνεννόηση με τον Οργανισμό Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής συνιστούν το τετράπτυχο μιας απολύτως αναγκαίας εξέλιξης.