Πελατειακό ή κοινωνικό κράτος;

Η συζήτηση γύρω από τις χορηγίες που γίνονταν επί προεδρίας Δ. Χριστόφια σε διάφορα πρόσωπα προκαλεί εντάσεις. Η συζήτηση είναι εκτενής -στη Βουλή, στα ΜΜΕ, στην κοινή γνώμη. Στην Προεδρία της Δημοκρατίας λειτουργούσε ένα ταμείο που ενίσχυε διάφορα πρόσωπα και οργανισμούς. Μεγάλοι οικονομικοί παράγοντες ενίσχυαν το ταμείο, κατά δημόσια  δήλωση ενός εξ αυτών, του Ν. Σιακόλα, και ο πρόεδρος με τη σειρά του διένεμε «τσιεκκούθκια»/επιταγές σε όσους κατά την κρίσιν του είχαν ανάγκη.

Μια ματιά στην πολιτική ζωή της Κύπρου βεβαιώνει ότι το πρότυπο άσκησης της εξουσίας από την δημιουργία του κυπριακού κράτος ήταν η συγκρότηση πελατειακών δικτύων, η αναγνώριση του ρουσφετιού ως μιας συνήθους πρακτικής και η εξασφάλιση προσωπικής και κομματικής ισχύος βασισμένες σε μια, χωρίς αρχές, αντίληψη για ικανοποίησης αιτημάτων. Το πελατειακό δίκτυο πέρασε διάφορα στάδια ανάλογα με το ποιος εκλεγόταν στην προεδρία του κράτους. Οι εξυπηρετήσεις άλλαζαν χρώμα γιατί στόχος ήταν η ικανοποίηση, όχι η μεταρρύθμιση. Έτσι ο φαύλος κύκλος δεν έχει τελειωμό καθώς οι αδικημένοι κάθε  προηγούμενης πενταετίας περίμεναν «δικαίωση», τώρα ήρθε η σειρά μας κλπ

Στην περίπτωση με τα «τσεκκούθκια» το ζήτημα τίθεται ως εξής:  είναι ρόλος ενός Προέδρου Δημοκατίας να διανέμει σε ένα κύκλο αδιαφάνειας επιταγές με ασαφή κριτήρια; Είναι ευθύνη της προεδρίας ενός κράτους να κάνει διανομή ευεργετημάτων; Αντίθετα: πιστεύω ότι ότι αυτές οι δραστηριότητες ειναι ξεπερασμένες, ανήκουν σε μια εποχή που η Κύπρος προσπαθούσε να κάνει τα πρώτα βήματά της ως ανεξάρτητο κράτος και πολλοί ζητούσαν οικονομική βοήθεια από τον βουλευτή, τον υπουργό, τον επίσκοπο κλπ. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να λειτουργούν τα πράγματα κατ’ αυτόν τον τρόπο και όσο πιο γρήγορα τερματιστούν, τόσο το καλύτερο για το πολιτικό σύστημα της Κύπρου. Παραμένει ασφαλώς ένα ερώτημα γιατί ένας μεγάλος οικονομικός παράγοντας κάνει δωρεέες και αν έτσι επιδιώκει να αποκτήσει ή να αυξήσει την επιρροή του στα πράγματα. Η απάντηση και σε αυτό είναι να τερματιστούν οι πρακτικές αυτές γιατί το κράτος χρειάζεται να είναι θεσμικά δίκαιο, διαφανές και ανοικτό. Στην συγκεκριμένη περίπτωση για τα άτομα με ειδικές δυσκολίες θεσμική ευθύνη έχει το Τμήμα Ευημερίας του Υπουργείου Εργασίας που λειτουργεί για το σκοπό αυτό, όχι η προεδρία της Δημοκρατίας.

Το κράτος παροχών και ειδικών ρυθμίσεων έχει κλείσει τον κύκλο του. Η χρεοκοπία της κυπριακής οικονομίας δεν προέκυψε από το μηδέν. Οφείλεται και στην ανάπτυξη του κράτους-παροχών, τα ελλείμματα που συσσώρευαν τα πελατειακά δίκτυα πάνω στη λογική του «μια σου-μια μου», την μετατροπή του δημόσιου ή ημιδημόσιου τομέα σε χώρο άσκησης ρουσφετολογικής πολιτικής. Η κατάρρευση του κυπριακού μύθου το 2013 και η προσφυγή στην τρόικα είναι θορυβώδης γιατί μέχρι τώρα πολλές και αντιφατικές δυνάμεις συνεργάζονταν για να κρύψουν τις αδυναμίες του συστήματος («κρύψε να περάσουμεν»). Η προσπάθεια απέτυχε γιατί η κατάρρευση του τραπεζικού τομέα πολλαπλασίασε την πίεση και τελικά συμπαρέσυρε τη συνολική οικονομία στο ένα σκαλί πριν την χρεοκοπία.

Το κράτος οφείλει να δημιουργεί απρόσωπους θεσμούς, να υπάρχουν διαφανή κριτήρια, με τεκμηρίωση στις αποφάσεις, με έλεγχο από τη Γενική Ελέγκτρια και κυρίως να χαράσσει πολιτικές που να αντιμετωπίζουν τα αίτια, και όχι τις συνέπειες μιας κατάστασης. Η σύγκρουση παραμένει διαχρονική: συντήρηση ή μεταρρύθμιση; Συντήρηση σημαίνει να διαιωνίζεις μια διχαστική πρακτική όταν δεν διαθέτεις στρατηγική για την ανάπτυξη. Μεταρρύθμιση σημαίνει να χρησιμοποιεί τους πόρους με πρόγραμμα, να συντονίζεις τις πολιτικές για μείωση των ανισοτήτων, να διαμορφώνεις με συνέπεια αναπτυξιακές πολιτικές αυξάνοντας έτσι τις δυνατότητές του κράτους να παραμείνει  κοινωνικό ακόμα και όταν ασκεί σταθεροποιητική πολιτική.