Τι Ετσεβίτ, Τι Ερτογάν;

Οι συζητήσεις γύρω από τη διάσκεψη στο Κρανς Μοντάνα θέτουν ακόμα μια φορά το ερώτημα. Με ποιαν Τουρκία μπορεί να αναζητηθεί λύση στο κυπριακό; Υπάρχει αυτή η Τουρκία ή όχι; Έξι παρατηρήσεις μπορεί να καταγραφούν σε μια προσπάθεια να θέσω το ζήτημα αλλιώς:

1. Η μια λέει ότι η Τουρκία είναι επίπεδη, δεν αλλάζει καθόλου, κάθε συζήτηση μαζί της συνιστά ματαιοπονία. Επιπρόσθετα  είναι επεκτατική χώρα και επιδιώκει την πλήρη κατάληψη της νήσου. Η άποψη αυτή υποστηρίζεται από μερίδα της πολιτικής ηγεσίας της νήσου. Είναι άξιον πως δύο Πρόεδροι της Κυπριακής Δημοκρατίας (Κυπριανού, Παπαδόπουλος) υπέγραψαν συμφωνίες κορυφής με την τ/κ ηγεσία, μέσα από τις οποίες δεν γίνεται καμιά αναφορά σε επεκτατισμό της Τουρκίας. Ιδιαίτερα δε αυτή η Συμφωνία του 1979 επί Σ. Κυπριανού ελέγχεται πλήρως καθώς τότε η Τουρκία ήταν με έργα μια αναθεωρητική περιφερειακή δύναμη στο πλαίσιο του Ψυχρού Πολέμου και της έντασης ανάμεσα στους δύο πόλους.
2. Η δεύτερη λέει ότι όλη η τουρκική πολιτική ηγεσία είναι ίδια, κάθε αλλαγή στο κυβερνητικό επίπεδο δεν σημαίνει τίποτε απολύτως καθώς το «βαθύ κράτος» κυβερνά. Αυτή η θέση, στη δική μου κρίση, συγχύζει δύο διαφορετικές Τουρκίες όπως αυτές αναπτύσσονται τις τελευταίες δεκαετίες. Η Τουρκία στα χρόνια των Ετσεβίτ, δηλαδή στα χρόνια που οι κεμαλιστές επέβαλλαν τους όρους τους στις κυβερνήσεις, η Τουρκία ακολουθούσε την γραμμή Ντενκτάς και Ετσεβίτ: παιχνίδι με το χρόνο, εμπέδωση των τετελεσμένων της εισβολής στην κατεύθυνση ότι «το κυπριακό λύθηκε το 1974». Στο πώς λειτουργούσε το πολιτικό σύστημα στα χρόνια της ηγεμονίας του κεμαλισμού παραθέτω πλήθος από δηλώσεις ή ενέργειες στο βιβλίο μου «Ιδεολογία και Πολιτική στη Σύγχρονη Τουρκία», έκδοση του 1986.
3. Το ερώτημα είναι κατά πόσο η άνοδος στην εξουσία του Κόμματος Ανάπτυξης και Δικαιοσύνης (ΚΑΔ) του Τ. Ερτογάν το 2002/3 συνιστά κάτι άλλο σε σχέση με την κεμαλική παράδοση. Θεωρώ ότι στα πρώτα χρόνια της εξουσίας του ΚΑΔ το δίδυμο Ερτογάν-Γκιουλ έκρινε ότι η μόνη στρατηγική για να επιβιώσει η νέα κυβέρνηση που διέθετε ρίζες στον σουνίτικο ισλάμ ήταν η ενδυνάμωση των δεσμών με την ΕΕ. Αυτό οδήγησε σε σειρά αποφάσεων κορυφής: συμμαχία του Ερτογάν με το κίνημα Γκιουλέν για να αντιμετωπίσει τον υπέρτερο κίνδυνο του στρατιωτικού κατεστημένου, πολιτική ουδετεροποίηση του Ρ. Ντενκτάς στην Κύπρο, στήριξη του σχεδίου λύσης του κυπριακού που υπέβαλε ο ΓΓ του ΟΗΕ το 2003/4, μερικά ανοίγματα στις μειονότητες γι’ αυτό και σημαντικό μέρος των κούρδων ψηφίζει ΚΑΔ, υλοποίηση ενός πακέτου από αλλαγές στην κοινωνική ζωή της Τουρκίας.
4. Ολοφάνερα αυτή η περίοδος της ανάπτυξης των σχέσεων με την ΕΕ δεν είχε συνέχεια. Οι σχέσεις έπεσαν κατακόρυφα για δύο λόγους: πρώτο, γιατί ο Ν. Σαρκοζί και Ά. Μέρκελ άλλαξαν το περιεχόμενο την συμφωνία της 3ης Οκτωβρίου 2005 που προνούσε ενταξιακές συνομιλίες ανοικτού τέλους, σε μια ιδιόμορφη ρητορεία που άλλαζε τη βάση της συμφωνίας του 2005. Δεύτερο, με τη λάθος απάντηση του Ερτογάν στη λάθος στροφή Σαρκοζί –Μέρκελ η οποία οδήγησε την Τουρκία σε αναζήτηση ηγεμονικού ρόλου στη Μ. Ανατολή και τη σύναψη λάθος συμμαχιών όπως αυτή με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους στην Αίγυπτο ή με την πολυετή αντιπαλότητα με το Ισραήλ. Ρόλο σε αυτή την οπισθοδρόμηση έπαιξε η αποχώρηση του Α. Γκιουλ από τη μάχιμη πολιτική καθώς και η ενεργή παρέμβαση του νέου πρωθυπουργού Α. Νταβούτογλου στα ανατολικά ανοίγματα.
5. Σήμερα οι συσχετισμοί δύναμης στην Τουρκία έχουν ονοματεπώνυμο. Κόμματα εξουσίας είναι τρία: αυτά των Τ. Ερτογάν (ΚΑΔ, Κόμμα Ανάπτυξης και Δικαιοσύνης), Κ. Κιλιντσάρογλου (ΡΛΚ, Ρεπουπλικανικό Λαϊκό Κόμμα) και Ν. Μπαχτσελί (ΚΕΔ, Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης). Το δύο τελευταία συνιστούν μια κεμαλική εκδοχή στο κυπριακό, πολύ κοντά στις ιδέες Ντενκτάς, γι’ αυτό και κατά τη διάρκεια των συζητήσεων για λύση στο κυπριακό μιλούσαν με τον τρόπο Ντενκτάς. Ο αντιπρόεδρος του Ρεπουπλικανικού Λαϊκού Κόμματος Οζτούρκ Γιλμάζ δήλωσε τα εξής στις 3 Δεκεμβρίου 2016: «όταν διακόπηκαν οι διαπραγματεύσεις το τουρκικό ΥΠΕΞ αντί να πει ότι «χάθηκε μια σημαντική ευκαιρία» θα ήταν πιο σωστό να αναφερθεί στην «αδιαλλαξία της ε/κ πλευράς». Το 1974 για την Τουρκία ήταν μια νίκη. Εμείς εδώ κάνουμε διαπραγματεύσεις σαν να ήμασταν οι ηττημένοι. Δηλαδή αυτά που κερδίσαμε το 1974 τα χάνουμε στο τραπέζι το 2017. Αυτό δεν γίνεται».
6. Στη βάση της ρεαλιστικής ανάγνωσης των πραγματικών δεδομένων πιθανότητες για αναζήτηση συμβιβαστικής λύσης στο κυπριακό υπάρχουν μόνο με την σημερινή τουρκική κυβέρνηση του ΚΑΔ. Δύσκολο θέμα, καθώς και αυτή η κυβέρνηση θα θέσει όρους, θα αναζητήσει ρυθμίσεις είτε πραγματικές είτε για λόγους που συνδέονται με το γόητρο της Τουρκίας, αλλά μόνο αυτή προσφέρει πιθανότητες όπως έδειξε και η τελευταία εμπειρία με τις συζητήσεις στο Κρανς Μοντάνα. Εάν όπως λέγεται σε σειρά από δημοσιεύματα, ότι από την πλευρά Τσαβούσογλου υπήρξε μια αλλαγή, αυτό δείχνει ότι  αυτή η τουρκική κυβέρνηση είναι η πρώτη η οποία μετά την εισβολή του 1974 έκανε βήμα μπροστά στο ζήτημα της ασφάλειας. Δεν είμαι σε θέση να κρίνω πόσο σημαντικό ήταν αυτό το βήμα, ή πόσο μακριά πήγαινε ως πρόταση. Και μόνο το γεγονός ότι μπήκε σε συζητήσεις για το ζήτημα της ασφάλειας και κατέθεσε αναθεωρητική πρόταση, δείχνει την διαφορά από τους κεμαλιστές. Έτσι από τη θέση ότι «το κυπριακό λύθηκε το 1974», φτάσαμε σε συζήτηση στο Κρανς Μοντάνα για την αναζήτηση μιας διαφορετικής λύσης.

Λάρκος Λάρκου