To Eλσίνκι σε τρεις πράξεις…
Τα Συμπεράσματα της Συνόδου Κορυφής της ΕΕ στο Ελσίνκι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο έρχονται συχνά στην επικαιρότητα. Ασφαλώς όπως κάθε κείμενο δέχεται κριτικές παρατηρήσεις, σχόλια, ή επικρίσεις, έτσι και τα κείμενα του 1999. Άλλο όμως επικρίσεις και άλλο παραποιήσεις :μέσα σε ένα πολύ δύσκολο κλίμα με πρωθυπουργό στην Τουρκία τον Μ. Ετσεβίτ η ελληνική διπλωματία κατέκτησε μια στρατηγικής σημασίας επιτυχία για την Κύπρο-αποσύνδεση της ένταξης από τη λύση στο κυπριακό. Τα κείμενα ομιλούν αφ’εαυτών: To Kείμενο Συμπερασμάτων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στο Ελσίνκι τονίζει ότι «η επίλυση του πολιτικού προβλήματος θα διευκολύνει την προσχώρηση της Κύπρου στην ΕΕ. Εάν μέχρι την ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων δεν έχει επιτευχθεί λύση, η απόφαση του Συμβουλίου όσον αφορά την προσχώρηση θα ληφθεί χωρίς η ανωτέρω να αποτελέσει προϋπόθεση. Εν προκειμένω, το Συμβούλιο θα λάβει υπόψη όλα τα σχετικά στοιχεία».
Tα κείμενα του Ελσίνκι που κατέγραψαν την ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ε.Ε. και χωρίς λύση στο κυπριακό ήταν μια πολύ δυνατή βάση για τη συνέχεια. Συνέδεσαν ακόμα πιο συστηματικά τις ευθύνες της Τουρκίας για επίλυση του κυπριακού και αυτό ενσωματώθηκε το Δεκέμβριο του 2000 στην Εταιρική Σχέση Τουρκίας – Ε.Ε. ως τμήμα των βραχυπρόθεσμων κριτηρίων ως εξής: «Με βάση τα συμπεράσματα του Ελσίνκι, η Τουρκία υποχρεώνεται να υποστηρίζει σθεναρά τις προσπάθειες του Γ.Γ. του ΟΗΕ για να έχουν αίσια κατάληξη οι διαδικασίες εξεύρεσης λύσης στο κυπριακό». Συνεπώς τα κείμενα στο Ελσίνκι έδωσαν μια διπλή ώθηση στα κυπριακά συμφέροντα: αφ’ ενός αποσύνδεση της ένταξης από τη λύση και αφ’ ετέρου σαφείς δεσμεύσεις της Τουρκίας για υποστήριξη των πρωτοβουλιών του ΟΗΕ για λύση στο κυπριακό. Το ίδιο κείμενο επανελήφθη στην Εταιρική Σχέση Τουρκίας – Ε.Ε (2003) και στη συνέχεια ενσωματώθηκε στα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τον Δεκέμβρη του 2003. Ουσιαστικά το κείμενο του Ελσίνκι στο σύνολό του επανελήφθη το Δεκέμβριο του 2002 στη Σύνοδο Κορυφής της Κοπεγχάγης, δίνοντας έτσι την τελική ώθηση για την ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ε.Ε.
Σήμερα πολλοί θεωρούν ότι τα πιο πάνω ήταν αυτονόητες υποχρεώσεις της ΕΕ ή ότι η Κύπρος ξεκλείδωσε τα αδιέξοδα με τη διορατικότητά της. Κανένα από αυτά δεν συνέβαινε. τότε: τέσσερις χώρες (Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ολλανδία) από το 1997 έκαναν σαφές ότι δεν ήθελαν ένταξη μιας διαιρεμένης Κύπρου και γενικά όλοι οι εταίροι προτιμούσαν κάτι παρόμοιο. Από την άλλη ελάχιστοι στην Κύπρο πίστευαν στη στρατηγική των «τριών ανταλλαγμάτων» που διαμόρφωσε ο Γ. Κρανιδιώτης. Κάτω από το βάρος της πίστης ότι η Ελλάδα δεν θα ήταν σε θέση να κερδίσει το στοίχημα Κρανιδιώτη-χωρίς τον Κρανιδιώτη- η τότε κυπριακή κυβέρνηση και η μεγάλη πλειοψηφία των κομμάτων απέφυγαν να πάρουν θέση στα δύσκολα ( άλλα σιώπησαν, άλλα έκατσαν στην κλούβα, ενώ ο τότε πρόεδρος Γ. Κληρίδης διαμοίραζε στα μέλη του Εθνικού Συμβουλίου τον Οκτώβριο του 1999 ένα μάλλον παιδαριώδες ερωτηματολόγιο…)Τα κείμενα του Ελσίνκι ήταν μια δυνατή ώθηση προς τα εμπρός: Η Τουρκία δεν ήθελε την επίλυση και η μη λύση ήταν το όχημα των τεσσάρων για να εμποδίσουν και την ένταξη- συνεπώς διπλή ακινησία για την Κύπρο. Αυτή η εξέλιξη στο Ελσίνκι δυστυχώς δεν ήταν αποτέλεσμα μιας διορατικής απόφασης Κύπρου και Ελλάδας ούτε προέκυψε ως «στρατηγική του ελληνισμού», όπως σήμερα προβάλλεται από ορισμένους. Κανένας αυτόματος πιλότος δεν επιλύει μεγάλα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής. Τα προβλήματα χρειάζονται σοβαρή διαχείριση, διορατικότητα, αποφασιστικότητα, ανάληψη του ρίσκου που προκύπτει από το συναίσθημα εθνικής ευθύνης. Ο Κ. Σημίτης ρίσκαρε τη συνοχή της κυβέρνησής του ή πιθανή αποσταθεροποίησή της . Η ελληνική αντιπροσωπεία πήγε στο Ελσίνκι χωρίς να έχει κερδίσει τίποτα. Έπαιξε σοβαρά το χαρτί της ομοφωνίας μέσα στη σύνοδο και κέρδισε δύο μεγάλα πλεονεκτήματα για την Κύπρο – ( Στα «τρία ανταλλάγματα» Κρανιδιώτη –απρόσκοπτη ένταξη, μη απειλές στο Αιγαίο, ανθρώπινα δικαιώματα στην Τουρκία) είχα εκφράσει τον Ιούλιο του 1999 την άποψη πως έπρεπε η Αθήνα να θέσει και τέταρτο αίτημα που να συνδεόταν με την ουσία του κυπριακού-ζήτημα Αμμοχώστου).