Το κόμμα και η κοινωνία
Η Κύπρος μπορεί να διεκδικήσει το δικό της όσκαρ. Σε κάθε σφαίρα της δημόσιας δράσης υπάρχει έντονη και συχνά απόλυτη παρουσία των κομμάτων. Από τα πιο φυσιολογικά και τα χρήσιμα ( λ.χ. συνδικάτα, Τοπική Αυτοδιοίκηση) μέχρι τα αφύσικα και τα «κυπριακά» ( λ.χ. μαθητικές εκλογές, νεολαία, ποδόσφαιρο). Το πολιτικό κόμμα κατέχει τον κεντρικό ρόλο σε ένα πολιτικό σύστημα και επ’ αυτού τα οφέλη είναι αυταπόδεικτα. Η συζήτηση δεν αφορά αυτό το κεφάλαιο αλλά το πως ένα κομματικό σύστημα διατηρώντας την πλούσια ιστορική διαδρομή του να κάνει συνειδητά και αβίαστα επιλογές που να «παραχωρούν» εξουσίες και προνόμια σε νέους θεσμούς ( λ. χ. μαθητικές εκλογές χωρίς κομματικό έλεγχο).
Ο σημερινός υπερβολικός κομματισμός έχει δημιουργηθεί μέσα από ένα ολόκληρο ιστορικό κύκλο: από τα μέσα της δεκαετίας του 1940 η κοινωνία μας διαμορφώθηκε μέσα από τα σκληρά τείχη του παγκόσμιου διπολισμού- έπεσε στην «παγίδα» του δικού μας εμφυλίου. Είναι άξιο ιδιαίτερου προβληματισμού το ότι άντεξε τόσες δεκαετίες. Ένα καλό εργαλείο που μπορεί ως ένα βαθμό να ερμηνεύσει τις ιδέες και τις πράξεις του είναι η σκέψη του Θ. Ζιάκα: “Μαζί με τα αστικά οικονομικά πρότυπα συμβαδίζουν και οι αστικές αντιλήψεις για το ρόλο της “πρωτοπορίας” που είναι γνωστές στην ιστορία σαν “γιακωβινισμός”. Σ’ αυτές τις αντιλήψεις, που εμφανίστηκαν με τη Γαλλική Επανάσταση και επηρέασαν όλο το ευρωπαϊκό ριζοσπαστικό κίνημα, οι σχέσεις καθοδήγησης – βάσης, κόμματος – μελών, παίρνουν εντελώς μηχανιστική μορφή και γίνονται εξωτερικές σχέσεις κυριαρχίας – επιβολής. Θεωρείται ότι πηγή των σωστών ιδεών είναι το κόμμα και ειδικότερα η ηγεσία του και όχι η κοινωνική πρακτική των μαζών. Ότι οι μέθοδοι επιβολής των ιδεών είναι ανεξάρτητοι από το περιεχόμενό τους και ότι άμα τις θεωρείς σωστές, έχεις κάθε δικαίωμα να προσπαθήσεις να τις επιβάλεις στις μάζες (με την πειθώ αν είναι δυνατόν – με τη βία αν χρειαστεί…» (Θόδωρος Ζιάκας “Οι τρεις μεγάλες εμπειρίες σοσιαλιστικής μετάβασης”. Περιοδικό “Μηνιαία Επιθεώρηση”, τ. 40, Οκτώβριος 1983).
Με άλλα λόγια κυριάρχησε μια ορισμένη αντίληψη για το ρόλο και την αποστολή του κόμματος, αυτή θεωρήθηκε ως πηγή κάθε αλήθειας, δοσμένης από το «θεό» της ιδεολογίας και χωρίς αμφισβητήσεις έγινε ευρύτερα αποδεκτή. Βρήκε γόνιμο έδαφος αφού και άλλα κόμματα την υιοθέτησαν ως «καλή» ή και ελκυστική με το σκεπτικό ότι προσφέρει μεγάλο ή μικρό μερίδιο άσκησης εξουσίας ,είτε αυτά είναι στη συμπολίτευση είτε στην αντιπολίτευση.
Οι σημερινές εξελίξεις προσφέρουν πλούσιο υλικό για μια νέα προσέγγιση. Το παράδειγμα με το αδιέξοδο στις Κυπριακές Αερογραμμές είναι πολύ γνωστό: στις διοικήσεις του εθνικού αερομεταφορέα τα κόμματα διαμοιράζονται τις θέσεις του ΔΣ περίπου κατ’ αναλογία κομματικών ποσοστών. Ουδείς θέτει το απλό ερώτημα. Τι κάνουν (όλα) τα (ανομοιογενή) κόμματα στο ΔΣ ενός οργανισμού που θέλει απόλυτη ειδίκευση, εμπειρία, κατάρτιση; Πιστεύω ότι το σύγχρονο μάνετζμεντ μπορεί να βοηθήσει τις Κυπριακές Αερογραμμές να βρουν το δρόμο τους. Εκτιμώ ότι η συνεργασία με ξένη αεροπορική εταιρία μπορεί να δώσει λύσεις. Ποια εταιρία όμως θα δείξει ενδιαφέρον όταν διαπιστώσει ότι ο έντονος κομματισμός δημιουργεί επιπρόσθετα προβλήματα; Το παράδειγμα των Κ.Α. αφορά και άλλες περιπτώσεις όπου το σύστημα που εισήγαγε ο Γ. Βασιλείου (Δ.Σ. των ημικρατικών οργανισμών δια τέσσερα) και διατήρησαν οι Γ. Κληρίδης και Τ. Παπαδόπουλος είναι μια ξεπερασμένη πολιτική πρακτική . Ποιος θα πάρει πρώτος την πρωτοβουλία για να «χάσει» λίγη κομματική εξουσία αλλά να κερδίσει πολύ περισσότερους πόντους στη συνολική πολιτική σκακιέρα;
Ορισμένα παραδείγματα είναι πιο κυπριακά από εκείνο των Κυπριακών Αερογραμμών όπως οι μαθητικές εκλογές, οι σχολικές εφορείες, το ποδόσφαιρο, οι ημικρατικοί οργανισμοί.
Έκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης διαπιστώνει ότι ειδικά στο χώρο της νεολαίας ο καθοριστικό ρόλος των κομματικών οργανώσεων νεολαίας « καταπνίγει τη φωνή μεγάλου μέρους της νεολαίας» , γεγονός που «καθηλώνει τις όποιες προσπάθειες οργανωμένης αμφισβήτησης των κομματικών επιλογών και περιορίζει την επιρροή άλλων , ανεξάρτητων, μη κυβερνητικών οργανώσεων ή ομάδων νέων»( εφ/δα Ο Πολίτης, 12/1/2006).
Εν ολίγοις: τα κόμματα παραχωρώντας εξουσίες σε αυτόνομες πρωτοβουλίες των πολιτών ή δημιουργώντας συνθήκες για λιγότερο κομματική δημόσια δράση, κερδίζουν κύρος και αξιοπιστία. Τα κόμματα θέτουν τους κανόνες της μεγάλης πολιτικής, δημιουργούν τα πλαίσια εξέλιξης μιας κοινωνίας . Η σφαίρα της «μικρής» πολιτικής είναι δυνάμει ο χώρος για τις διαφορετικές ενώσεις πολιτών, τις τοπικές πρωτοβουλίες, τις ανεξάρτητες επιλογές που ευνοούν την αυτόνομη έκφραση των πολιτών στη συνοικία, το σχολείο, τον αθλητισμό, τη νεολαία, τον πολιτισμό.