Το σύνθετο μήνυμα Καν
Ο καθηγητής Χ. Τσούκας γράφει στο fb το πιο κάτω εξαίρετο κείμενο με αφορμή την εκλογή του Εργατικού βουλευτή Σαντίκ Kαν στη θέση του Δημάρχου του Λονδίνου στις 6 Μαίου 2016:
«Δεν μπορώ να φανταστώ ένα καλύτερο όνειρο για έναν μετανάστη: να θέλει να κυβερνήσει την πόλη που μεγάλωσε ή την χώρα που υποδέχθηκε την οικογένειά του. Όταν δε αυτός ο μετανάστης είναι «διαφορετικός» (φυλετικά, θρησκευτικά, κλπ), τότε η άνοδός του στην εξουσία δεν συνιστά μια απλή εκλογική νίκη, αλλά συμβολίζει δυνατότητες, ανοίγει ορίζοντες, εμπνέει οράματα. Το ενδιαφέρον με την εκλογή του Σαντικ Καν στη δημαρχία του Λονδίνου δεν είναι μόνο η θρησκευτική του ταυτότητα (μουσουλμάνος), ούτε η ταπεινή του καταγωγή (παιδί φτωχών μεταναστών από το Πακιστάν). Το πιο ενδιαφέρον είναι η σύνθετη ταυτότητά του – είναι πολλά πράγματα ταυτοχρόνως. «Είμαι Λονδρέζος, είμαι Ευρωπαίος, είμαι Βρετανός, είμαι μουσουλμανικής πίστης, ασιατικής καταγωγής, με Πακιστανική κληρονομιά, πατέρας και σύζυγος», είπε ο νέος δήμαρχος του Λονδίνου.
Η ταυτότητα δεν είναι ενιαία και συμπαγής, αλλά πολυσχιδής και εξελισσόμενη. Μερικά από τα συστατικά της στοιχεία ενδέχεται να αντιφάσκουν κατά καιρούς, αλλά ο στοχαστικός άνθρωπος δεν αποσιωπά ούτε σβήνει τις αντιφάσεις, αλλά τις επεξεργάζεται, αναθεωρεί έλλογα τις πεποιθήσεις του, και εξομαλύνει τις διαφορές, πασχίζοντας να κατασκευάσει έναν, κατά το δυνατόν, συνεκτικό εαυτό. Ο κ. Καν ασπάζεται το Ισλάμ αλλά τάχθηκε υπερ του γάμου των ομοφυλόφιλων. Αντιφατικό; Όχι απαραίτητα.
Η συνοχή του εαυτού δεν προέρχεται από την κληρονομημένη μονοφωνική παράδοση αλλά από τις στοχαστικά επεξεργασμένες πολυφωνικές επιρροές. Για να επιτευχθεί η συνοχή, για φτάσει κανείς σε αυτό που ο αείμνηστος φιλόσοφος Ρίτσαρντ Ρόρτι ονόμαζε «στοχαστικό σημείο ισορροπίας» («reflective equilibrium»), το στοχαστικό άτομο πρέπει να έχει αποκτήσει την ικανότητα να ανα-θεωρεί τις πεποιθήσεις του. Η σύνθετη ταυτότητα μοιάζει με έργο τέχνης – είναι αποτέλεσμα πολλαπλών επιρροών, αφομοιωμένων με μοναδικά εξατομικευμένο τρόπο.
Η κατασκευή της σύνθετης ταυτότητας δεν είναι ένα απλώς ατομικό επίτευγμα αλλά απαιτεί τις κατάλληλες κοινωνικές συνθήκες. Μόνο σε μια πολυ-πολιτισμική και ανοιχτή κοινωνία με αυτοπεποίθηση, διαμορφωμένη με τις φιλελεύθερες αρχές του κράτους δικαίου και την ιστορική ανεκτικότητα της Βρετανίας, αλλά και την παραδοσιακή αγγλοσαξονική αποστροφή σε αφηρημένα ιδεολογικά συστήματα χάριν του υγιούς εμπειρισμού, δημιουργούνται οι συνθήκες για να ανθίσουν ετερόδοξοι άνθρωποι σαν το νέο δήμαρχο του Λονδίνου.
Θυμάμαι στη δεκαετία του 1980 τον τότε υπουργό της κυρίας Θάτσερ Νόρμαν Τέμπιτ, έναν ικανό, έντιμο, και ιδιαίτερα συντηρητικό πολιτικό, να καταφέρεται κατά της πολυ-πολιτισμικής κοινωνίας με το επιχείρημα: «ποια εθνική ομάδα ποδοσφαίρου θα υποστηρίξεις – της χώρας καταγωγής σου ή της χώρας υποδοχής σου;».
Για τους συντηρητικούς η ταυτότητα είναι μονοδιάστατη και διλημματική. Για τους φιλελεύθερους προοδευτικούς η ταυτότητα συνιστά πάντοτε ένα πολυδιάστατο έργο σε εξέλιξη – είμαι αυτό που συνθέτουν οι εμπειρίες μου, οι ευαισθησίες μου και η κοινωνική μου φύση. Παίρνω από την κοινωνία που με υποδέχεται και κομίζω κάτι καινούριο σε αυτήν. Ενδειξη προόδου είναι ότι η ερώτηση του κ. Τέμπιτ σήμερα ακούγεται τόσο παράταιρη που λίγοι πλέον την παίρνουν στα σοβαρά (στη Βρετανία τουλάχιστον).
Οι κοινωνίες με αυτοπεποίθηση αλλάζουν, ευνοούν την πολυφωνικότητα και τις σύνθετες ταυτότητες, ανοίγονται στο καινούριο δίχως να γίνονται ασπόνδυλες. Αντιθέτως, κοινωνίες φοβικές μηρυκάζουν το παρελθόν, απειλούνται από τη διαφορετικότητα, αμύνονται διαρκώς – και φυσικά αποστεώνονται. Η ομορφιά της Δύσης είναι ο συμπεριληπτικός χαρακτήρας των θεσμών της, η πληθυντικότητα των αξιών της, και η διαρκής μέριμνα για τη στιβαρή εξισορρόπηση προτεραιτήτων και αξιών μέσα από τη διαρκή μεταβολή. Με το συμβολισμό της εκλογής του κ. Κάν, το Λονδίνο μας κάνει για μια ακόμη φορά περήφανους».
Η εκλογή Καν αφορά τον κόσμο της Ευρώπης σε μια περίεργη ιστορική συγκυρία, αφορά τον κόσμο πολύ πέραν της Ευρώπης, αφορά πολύ έντονα την Κύπρο και τις συζητήσεις για το δικό της μέλλον μέσα στην ευρύτερη ευρωπαϊκή ταυτότητα. Ο Χ. Τσούκας σημειώνει: «Η συνοχή του εαυτού δεν προέρχεται από την κληρονομημένη μονοφωνική παράδοση, αλλά από τις στοχαστικά επεξεργασμένες πολυφωνικές επιρροές. Για να επιτευχθεί η συνοχή… το στοχαστικό άτομο πρέπει να έχει αποκτήσει την ικανότητα να ανα-θεωρεί τις πεποιθήσεις του. Η σύνθετη ταυτότητα μοιάζει με έργο τέχνης – είναι αποτέλεσμα πολλαπλών επιρροών, αφομοιωμένων με μοναδικά εξατομικευμένο τρόπο».