Το τέλος των ψευδαισθήσεων
Το θέμα της έκθεσης στα Νέα Ελληνικά στις εισαγωγικές εξετάσεις για τις σχολές τριτοβάθμιας εκπαίδευσης προκάλεσε σχόλια, πολλοί έλαβαν το λόγο για να θέσουν ερωτήματα. Η φράση «το τέλος των ψευδαισθήσεων» από κείμενο του Γ. Γραμματικάκη έφερε έναν γενικότερο προβληματισμό γύρω από τι θέλει να πει ο συγγραφέας, εάν και πώς συνδέεται με την κυπριακή πραγματικότητα, ενώ ο Σύνδεσμος Φιλολόγων διατύπωσε μια γνώμη δημοσίως.
Οι «ψευδαισθήσεις» μπορούν να ερμηνευτούν, πρώτο, αν αποδέχεται κάποιος ότι υπάρχουν, δεύτερο, τι περιεχόμενα μπορεί να λαμβάνουν, και τρίτο, αν μια δημόσια συζήτηση μπορεί να αλλάξει μια πραγματικότητα. Με αυτές τις προϋποθέσεις, υποστηρίζω τα εξής:
Η ψευδαίσθηση της συγκάλυψης: για δεκαετίες αναπτύξαμε την κουλτούρα της συγκάλυψης των προβλημάτων για να μπορεί η Κύπρος να προχωρά πάντα με επιτυχία, ευημερούσα και αμέριμνη. Η τάση να κρύβουμε τα προβλήματα δεν απέδωσε καθώς η οικονομική κρίση διέλυσε ψευδαισθήσεις. Η Κύπρος πέρασε ξυστά από τη χρεοκοπία πριν δύο μόλις χρόνια. Οι διακηρύξεις για την Κύπρο της ευημερίας και το σημερινό αποτέλεσμα δεν συμπίπτουν. Η αδυναμία να συνδυάσουμε την επιθυμία μας με την πραγματικότητα εκφράζεται με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο στην Κύπρο -από το «θαύμα» στην τρόικα.
Η ψευδαίσθηση του ελέγχου: η κλασσική πρόταση εξουσίας βρισκόταν στη σκέψη να συγκροτήσουμε συμμαχίες, να νικήσουμε στις προεδρικές εκλογές με βασικό κίνητρο να αλλάξουν χρώματα οι εξυπηρετήσεις, να ελέγξουμε τις προσλήψεις, τις προαγωγές, τις μεταθέσεις που έκαναν οι (κάθε φορά) προηγούμενοι. Έτσι το κράτος και αρκετοί ημικρατικοί οργανισμοί γέμισαν ελλείμματα, στρεβλώσεις, ανισότητες, διαπλοκή. Η ψευδαίσθηση της «αλλαγής»: το πελατειακό κράτος κυριάρχησε, το κοινωνικό κράτος ηττήθηκε. Το πρώτο σπατάλησε πόρους και δημιούργησε τεράστιες ανισότητες. Το δεύτερο χρειάζεται πόρους για να στηρίζει την ανάπτυξη με κοινωνική αλληλεγγύη και στήριξη των πιο αδύνατων. Κατά συνέπεια, η πρόκληση είναι ακέραιη: να βγούμε από το μνημόνιο αλλάζοντας όλα εκείνα που μας οδήγησαν στο χείλος του γκρεμού -έλλειψη εποπτικών αρχών, αναξιοκρατία, διαφθορά, στρεβλώσεις, πελατειακό κράτος, διανομή αποσπασματικών παροχών, πολιτικές χωρίς αναπτυξιακό πλάνο, γενικόλογες διακηρύξεις που υπόσχονται τα πάντα για να μην αλλάξει στο τέλος τίποτα .
Η ψευδαίσθηση της συντήρησης: το εκπαιδευτικό σύστημα παραμένει φοβικό, αδιαφορεί για τις αλλαγές, την ίδια ώρα που άλλες χώρες αλλάζουν και πρωτοπορούν. Η αλλαγή πολιτικής σημαίνει πρόγραμμα και σχέδιο για να έχουμε σχολείο που να βοηθά τους μαθητές να αναπτύξουν περισσότερες κριτικές ικανότητες, να μπορούν να διαχειριστούν κριτικές απόψεις και γι’ αυτό το σύστημα χρειάζεται αλλαγές στον τρόπο που το συγκροτούμε. Η μεταρρύθμιση της παιδείας είναι αναγκαία. Χρειάζεται ηγέτες, χρόνο, συνέχεια, πρόσωπα που να την πιστεύουν. Χρειάζεται η Κύπρος τη συνεχή εκπαιδευτική μεταρρύθμιση γιατί οι νέες γενιές χρειάζεται να αποκτήσουν όλα εκείνα τα εφόδια που θα τους επιτρέπουν να αναπτύσσουν τις δεξιότητές τους και να συναγωνισθούν με ίσους όρους τους άλλους ευρωπαίους νέους, με τους οποίους «συγκατοικούν» σε κοινό σπίτι (ελεύθερη διακίνηση εργαζομένων, ηλεκτρονική εποχή, νέες μορφές απασχόλησης).
Η ψευδαίσθηση των εγκυκλίων: σκεπάζουμε τα προβλήματα με εγκυκλίους, με πύρινους λόγους που συσκοτίζουν, με λεκτικές ακροβασίες που συγκρούονται με τις καθημερινές μας πρακτικές. Έτσι το θέμα των εξετάσεων στο μάθημα της Έκθεσης, και αν θεωρηθεί ότι προκαλεί μια συζήτηση, αυτή θα ξεχαστεί σε μια βδομάδα-το σύστημα της αποστήθισης δεν ηττάται με εκλάμψεις. Η ελληνική παιδεία στην Κύπρο έχει για δεκαετίες ταυτιστεί με την τυπολατρία, την ομοιομορφία, το συντηρητισμό κάθε απόχρωσης. Δέσμια μιας λογικής που βλέπει τον ελληνοκεντρισμό της μέσα από την εσωστρέφεια, τις φοβίες και την επίκληση της προγονικής αρετής, γι’ αυτό και δεν μπόρεσε να κάνει ουσιώδη βήματα προς τα εμπρός γιατί τα ιδεολογικά εργαλεία που τη στηρίζουν είναι ξεπερασμένα από τον ιστορικό χρόνο. Το σημερινό θεσμικό πλαίσιο επιβραβεύει τη τυποποιημένη σκέψη, εμποδίζει την πρωτοτυπία, δυσκολεύει την αμφισβήτηση. Συνεπώς δεν διαμορφώνει στο επιθυμητό επίπεδο ενεργούς πολίτες, δεν δημιουργεί πολίτες που να προσέχουν τη συμμετοχή, τη δράση, την ανάπτυξη νέων μορφών ενεργητικής παιδείας.
Είναι καιρός να μιλήσουμε με θάρρος για ψευδαισθήσεις, όμως ταυτόχρονα να μιλήσουμε με θάρρος για νέα, ρεαλιστικά οράματα, για νέες προκλήσεις που η εποχή μας θέτει. Η προσαρμογή στο νέο περιβάλλον δεν επιτυγχάνεται με την ατέρμονη επανάληψη γνώσεων, που έχουν ξεπεραστεί, αλλά με αποφασιστική αντιμετώπιση των προκλήσεων του σημερινού περιβάλλοντος. Η παιδεία των ανοικτών οριζόντων και της κριτικής σκέψης είναι εκείνη που θα βοηθήσει την Κύπρο να αλλάξει το ρου των πραγμάτων και να ξεπεράσει αγκυλώσεις δεκαετιών. Η ρεαλιστική ανάγνωση ενός πλαισίου μεταρρθμίσεων απαιτεί ανατροπή των ψευδαισθήσεων, προγραμματισμό για να οργανώσουμε την κοινωνία και την παιδεία μας πάνω σε ένα διαφορετικό πλαίσιο εξέλιξης.