Τουρκία-Ισλάμ: Βίοι παράλληλοι…

Οι φωνές έξω από την Τουρκία: Islam ante portas! Το πρόβλημα απασχολεί, ουσιαστικά πια, ολοένα και περισσότερο κόσμο. Ο Ισλαμισμός κτυπά την πόρτα της σημερινής Τουρκίας. Το κρίσιμο ερώτημα: Πώς και πόσο ο Ισλαμισμός, με την αναβίωση του, παρεμβαίνει και διαμορφώνει τάσεις και πολιτικές επιλογές μέσα στην ίδια τη σημερινή Τουρκία; Ο Μπουλέντ Ετζεβίτ θεωρεί πως «το παιγνίδι αυτό με το Ισλάμ είναι πολύ επικίνδυνο για το μέλλον της Τουρκίας». Οι φωνές μέσα στην Τουρκία:Islam intra portas! Ο Ισλαμισμός ανανεωμένος και μαχητικός, βρίσκεται πια μέσα στο εθνικό παιγνίδι της Τουρκίας. Είκοσι δύο ισλαμόφωνα περιοδικά που η κυκλοφορία τους φτάνει το 1,5 εκατομμύριο φύλλα το μήνα, είναι ασφαλώς ένα καλό δείγμα εισαγωγής για το είδος του προβλήματος. Η ισλαμική επαναδραστηριοποίηση, θέμα επικαιρότητας αλλά και θέμα των πολλών χρόνων που θα έρθουν. Η οργάνωση «Αγωνιζόμενοι υπέρ του Ισλάμ Τούρκοι» πυροδοτεί εξελίξεις. Αφού καταγγέλλει το έθιμο γιορτασμού της πρωτοχρονιάς (1987) προειδοποιεί στη συνέχεια: «Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, μην πλησιάσετε τα κέντρα διασκεδάσεων…». Το έθιμο είναι μια από τις εισαγόμενες μεταρρυθμίσεις του Κεμάλ.

ΘΕΜΑ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ

Μια, πιθανώς, ολόπλευρη προσέγγιση του επαναδραστηριοποιηθέντος Ισλαμικού φαινομένου δεν μπορεί παρά να οδηγεί κατ’ ευθείαν στην ίδια την ουσία του. Στο βαθμό που το θέμα «Ισλάμ και πόσο» αναλύεται ως Χομεϊνική πλεκτάνη ή έστω και ως μονοδιάστατη θρησκευτική πρόταση, τότε τα πράγματα εξηγούνται ως ένα βαθμό, αλλά πάντως δεν ερμηνεύουν ολικά το ζητούμενο. Ο Ισλαμισμός, ένα δυναμικό ιστορικό δημιούργημα, το οποίο λειτουργεί και εν πολλούς λειτουργεί ακόμα ως καθολικό κοσμοθρησκευτικό σύστημα ζωής. Ένα «σύστημα ζωής», που προσδιορίζει και απαντά επί χάρτου (Κοράνι) σε ολόκληρες σειρές προβλημάτων της ίδιας της «καθημερινής» ζωής, αλλά και της μεταφυσικής της ανέλιξης. Επιχειρεί να δώσει απαντήσεις σε κρίσιμα ερωτήματα της ανθρώπινης ύπαρξης. Είναι το Κοράνι ένα κείμενο θρησκευτικής έμπνευσης που ωστόσο επιχειρεί να προσδιορίσει μια de jure πρόταση ζωής ή ρυθμίζει τα κοσμικά πράγματα των αφοσιωμένων (Μουσλίμ). Είναι η Πρωτογενής Πηγή Θρησκείας, Ηθικής, Λατρείας, Ιστορίας, Λογοτεχνίας, Καθημερινής Συμπεριφοράς, Δικαίου Φορολογίας, Πολιτικής. Αναλύει και συστηματοποιεί τις Πολιτικές Αξίες με βάσεις θεοκρατικές.

Η Θεολογία περί Αλλάχ είναι ένα χαρακτηριστικό δείγμα αυτού που ονομάζει «πρόταση ζωής». Τα 99 επίθετα του Αλλάχ (κομπολόι με 33 χάντρες, κάθε χάντρα 3 επίθετα), δίνουν μια σειρά ενδεικτικών ιδιοτήτων του (μοναδικός, ενιαίος, αιώνιος κ.ο.κ.), οι οποίες οφείλουν να καθοδηγούν – να φωτίζουν – τα βήματα των πιστών. Το Ισλάμ, ως Θρησκευτικό Σύστημα, αποτελείται από Τρεις Τομείς, έκφρασης: α) Ιμάν (έκφραση πίστης), β) Ιχσάν (ορθή πράξη) και γ) Ιμπαντάτ (τελετουργικό). Οι δυο πρώτοι τομείς – κυρίως – δεσμεύουν με τις προθέσεις τους το σύστημα νόησης του πιστού: Η αφιλαυτία, η ευγένεια, η καλοσύνη (προς τους φτωχούς ιδιαίτερα), το ενδιαφέρον για τους άλλους (ιδίως στους ορφανούς), ο περιορισμός στις γυναικείες δημόσιες δραστηριότητες, το είδος των σεξολογικών σχέσεων. Όλα τούτα τα ενδεικτικά πράγματα καθορίζουν κοινωνικές προτεραιότητες και δεσμεύουν πολιτικές προτιμήσεις, σε κατευθύνσεις πάντοτε θεοκρατικής δόμησης του επίγειου κράτους του Αλλάχ. Δόμηση ωστόσο που δεν μένει στάσιμη. Χωρίζει τον κόσμο σε δύο Οικίες. Στην Οικία του Ισλάμ (Νταρ – αλ – Ισλάμ) και στην οικία του Πολέμου (Νταρ – αλ – Χαρμπ). Η πρώτη οφείλει να επεκτείνεται εις βάρος της δεύτερης μέσω της θεσμοθετημένης αρχής του Τζιχάντ (Ιερός Πόλεμος), κίνητρα προς τους μαχητές του Τζιχάντ ενδυναμώνουν τη θέληση και ανεβάζουν τον πυρετό της συμμετοχής. Αμοιβή τους η μελλοντική προσωπική σωτηρία τους. Τέσσερις οι τρόποι εκτέλεσης του Τζιχάντ: με την καρδιά, τη γλώσσα, τα χέρια και το ξίφος.

ΙΣΛΑΜΙΚΕΣ ΙΔΙΟΡΡΥΘΜΙΕΣ

Το όλο ισλαμικό φαινόμενο συνήθως αντιπαραβάλλεται (και εν πολλοίς συγκρίνεται), με τα Χριστιανικά ηθικό – θρησκευτικά δόγματα. Στο βαθμό όμως που η σύγκριση μένει στο επίπεδο των δογμάτων, αποκλείει ή και αναιρεί, την ουσία: ο Ισλαμισμός αποτελεί μια πολύ πλατύτερη πρόταση κοσμοθρησκευτικής εξουσίας, σε αντίθεση με το Χριστιανισμό, ο οποίος κινείται περισσότερο σε μετά – υλικά γράμματα. Αυτές οι βαθιές και καθημερινές ρίζες του ζώντος Ισλαμισμού μπορεί να είναι ένας σταθερός συνοδός στη διερεύνηση του όλου προβλήματος στη σύγχρονη Τουρκία.

Και, εδώ, ο Κεμάλ Αττατούρκ αποτελεί «κλειδί» των εξελίξεων. Ήταν ο Εθνικός Ηγέτης που, μέσα από δικές του προσεγγίσεις, παρουσιάστηκε να είναι ένας κατ’ εξοχήν αντι-θρησκευτικός πολιτικός. Έκανε λόγο (και πράξη) το διαχωρισμό κράτους και θρησκείας, όπου ο καθένας των μερών αναλαμβάνει να διοικήσει τα του ξεχωριστού οίκου του.

Το σημερινό όμως πρόβλημα – Ισλαμισμός και πόσος – στην πατρίδα του Κεμάλ οδηγεί τα πράγματα σε ερωτήματα: Πώς σήμερα υπάρχει ζήτημα, όταν χτες ο Κεμάλ το έβγαλε από το πρόσωπο της επικαιρότητας; Πώς, με άλλα λόγια, υπάρχει αναβίωση του Ισλαμισμού, όταν έβγαλε τη «βίωση» από το παιγνίδι ο ίδιος ο Πατέρας των Τούρκων;

Απάντηση μπορεί να βασιστεί στην ίδια την ουσία του Ισλαμισμού. Ο καθημερινός Ισλαμισμός, το σύστημα ζωής που περιέχεται σ’ αυτόν, αποτελεί μια βαθιά παρέμβαση στο σύστημα νόησης των ανθρώπων. Γι’ αυτό και οι με κινήσεις κορυφής ενέργειες του Κεμάλ, απλά αποκοίμισαν το πρόβλημα, αλλά, στην ουσία, δεν το έλυσαν. Το τέλος του Κεμάλ, η αρχή των ανοιγμάτων του κοιμισμένου γίγαντα, που αρνήθηκε έμπρακτα τις εντολές του Εθνικού Πατέρα.

Σήμερα έχουμε ακριβώς μια επιβεβαίωση του γεγονότος αυτού. Ήταν αρκετά μερικά χρόνια ανοιγμάτων της Δικτατορίας του Εβρέν προς τον Ισλαμισμό ώστε πολλοί να ισχυρίζονται πως η πλημμυρίδα του επαναδραστηριοποιηθέντος Ισλαμισμού οδηγεί στην Τουρκία σε περσικά μονοπάτια.

Να, λοιπόν, που η σύγχρονη Τουρκία, κοντά στις τόσες ιδιομορφίες της, αποκτά και μία επιπλέον. Ο Ισλαμισμός ανοίγει τα χαρτιά του. Σε Περσία ή σε Τουρκία, το όνομα ακούγεται ανεπίκαιρα. Ο Χομεϊνι, ο τελευταίος μετά το Μωάμεθ. Πορθητής της καρδίας των «αφοσιωμένων».

Ο ΙΣΛΑΜΙΣΜΟΣ ΧΩΡΙΣ ΧΟΜΕΪΝΙ

Το φαινόμενο έχει και εδώ τις δυο του κύριες όψεις:

(Α) Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΨΗ: Οι σκέψεις που ακολουθούν ανήκουν σ’ ένα οξυδερκή παρατηρητή των κοινωνικών φαινομένων, τον Κάρλ Μαρξ: «Η θρησκεία εν μέρει είναι έκφραση της πραγματικής δυστυχίας και εν μέρει είναι διαμαρτυρία ενάντια στην πραγματική δυστυχία». Σε χώρες και περιόδους όπου ο μακρύς πολιτικός χειμώνας φαίνεται χωρίς «Άνοιξη», η ύπαρξη και άνθηση θρησκευτικών προτάσεων, λειτουργούσε ως κίνημα αμφισβήτησης, φωνή έστω και εσωστρεφούς διαμαρτυρίας για τις κοινωνικές αδικίες και την ατομική εξαθλίωση. Η ιδεαλιστική δικαιοσύνη ορισμένων θρησκευτικών δογμάτων φάνταζε στο μυαλό των ανθρώπων ως το υπαρκτό βάλσαμο για όσα «άπληστοι» άνθρωποι τους αρνούνται. Εκείνο που δεν μπορεί (κοινωνικά και πολιτικά) να δημιουργηθεί τώρα, το θρησκευτικό δόγμα επαγγέλλεται το βέλτιστο στο μέλλον, άρα ενδυναμώνει την ελπίδα και θωρακίζει την πίστη στις καρδιές των αδικημένων. Να γιατί η «διαμαρτυρία ενάντια στην πραγματική δυστυχία» παίρνει, μερικές φορές, όψεις φαινομενικά ανεξήγητες, ίσως, και πολιτικά αντιφατικές: Η Περσία στην Ισλαμική Μ. Ανατολή. Η Πολωνία στην Χριστιανική Ευρώπη…

(Β) ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΨΗ, με τις δικές τις διαιρέσεις: Ένα «λογικό» άνοιγμα προς τον Ισλαμισμό εντός της Τουρκίας, ήταν ένα φυσιολογική βήμα για να στηριχθούν τα Ισλαμικά ανοίγματα της Άγκυρας εκτός Τουρκίας. Η Τουρκία, πριν την επιβολή της Εβρενικής δικτατορίας (1980) διατηρούσε ένα ιδιότυπο καθεστώς σχέσεων με τις άλλες Ισλαμικές χώρες εξαιτίας της επιμονής στην Κεμαλική «Λαϊκότητα» του κράτους. Την ίδια τη χρονιά Εβρέν (1980) η Τουρκία διαμορφώνει νέες προτεραιότητες στην εξωτερική πολιτική της. Από παρατηρητές στις «Ισλαμικές Συνδιασκέψεις», γίνεται κανονικό μέλος της Συνδιάσκεψης, ενώ η στροφή αυτή της Άγκυρας επιβραβεύεται με την ανάληψη της προεδρίας της οικονομικής της επιτροπής από τον ίδιο τον Εβρέν. Επομένως το διπλό και αλληλοσυμπληρούμενο άνοιγμα προς τον Ισλαμισμό, εντός και εκτός Τουρκίας, είχε αφετηρία του την αναδιατύπωση σε νέους (συμπληρωματικούς) άξονες της εξωτερικής πολιτικής της χώρας. Μια πιο ευεργετική παρουσία της Άγκυρας στον Ισλαμικό κόσμο, δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί, αποδοτικά αν έμενε «στάσιμο» εντός το ζήτημα της Ισλαμικής αγωγής. Μια αποφασιστικά ΠΟΛΥΔΙΑΣΤΑΣΤΗ εξωτερική πολιτική, κινείται στον ορίζοντα, προσθέτοντας ένα ΣΥΝ στις συνολικές της επιδιώξεις. Αυτή η κίνηση είναι έμπρακτη αμφισβήτηση των εντολών του Κεμάλ. Τίποτα το παράξενο, ίσως. Η πολιτική προηγείται. Η θρησκεία οφείλει να την υπηρετεί. Και τότε. Και σήμερα.

Από την άλλη, το «λογικό»του Ισλαμικού ανοίγματος εντός, φαίνεται πως ξεπέρασε τα όρια κίνησής του. Τώρα οι αναφορές μιλούν για «Ισλαμικό καζάνι», για «ηφαίστειο ισλαμιστών» που κάνει την Τουρκία να μοιάζει με «Ευρωπαϊκό Ιράν». Απλώς της λείπει ο δικός της Χομεϊνι. Από το «λογικό» του ανοίγματος, στο «»παραλογικό» του επιδιωκόμενου αποτελέσματος. Η υπερπροβολή ή οι υπερβολές γύρω από τον Ισλαμικό κίνδυνο συνιστούν εν μέρει ένα επιπλέον στοιχείο «κανόνων παιγνιδιού» έτσι όπως διαμορφώνεται ανάμεσα στην Τουρκία και τη Δυτική (κυρίως) Ευρώπη. Το ειδύλλιο γνωστό (ΕΟΚ – ΤΟΥΡΚΙΑ), αλλά οι δυνατότητες ένταξης της Τουρκίας στην ΕΟΚ, για τώρα, φαίνεται πως είναι ελάχιστες. Ωστόσο η Άγκυρα επιδιώκοντας να κάνει τις «ελάχιστες δυνατότητες», λιγότερο ελάχιστες, δεν φείδεται προσπαθειών ώστε να γίνει γνωστό το πρόβλημα του Ισλαμισμού μέσα στα σύνορά της. Οι πληροφορίες για πολλά τούρκικα πράγματα λείπουν. Για το ισλαμικό καζάνι όμως, οι πληροφορίες πάνε καλά. Το μήνυμα απλό – προς πολλές κατευθύνσεις: Αν δεν θέλετε να δείτε σε λίγα χρόνια και τον Τούρκο Χομεϊνι, κάντε κάτι. Αν δεν θέλετε ένα δεύτερο Ιράν, μέσα στη δική σας αυλή αυτή τη φορά, δώστε χείρα βοήθειας. Συνεργαστείτε, δηλαδή δεχτείτε, σε «λογικές» προθεσμίες το επικείμενο αίτημα της Τουρκίας (ίσως και εντός του 87) για πλήρη ένταξη στην ΕΟΚ…

Κατά τρίτο λόγο, το ισλαμικό άνοιγμα κινείται και σε άλλες, εξίσου σημαντικές, εσωεθνικές ισορροπίες. Η δικτατορία του Εβρέν (1980) – και στο χρόνο που αυτή θα βρίσκεται στην εξουσία – επιχειρεί να περάσει τις λαϊκές προσδοκίες μέσα από κολυμβήθρες συντηρητικής γραμμής. Και το πιο σημαντικό στοιχείο που χωρίς αντιστάσεις μπορεί να γίνει ΛΑΪΚΟ ΙΔΕΩΔΕΣ, είναι ακριβώς η ουσία του Ισλαμισμού. Τα μέσα που χρησιμοποιεί πολλά:

α) Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση του τέως Υπουργού Παιδείας Βεχμπί Ντιντσερλέρ η οποία βασίζεται σε Ισλαμικές «νότες». Χάνεται εν μέρει ο διαχωρισμός κράτους – θρησκείας και το Ισλάμ κάθεται πια στο πρώτο θρανίο του μαθητικού κόσμου. Τα τελευταία χρόνια (1980-1986) ιδρύθηκαν 300 νέα θρησκευτικά σχολεία (σύνολο πια 715), ενώ ο αριθμός των μαθητών τους ξεπερνάει τις 300 χιλιάδες.

β) Δημιουργούνται σε ρυθμούς γρήγορους χώροι προσευχής (metscit, παρεκκλήσια) στους δημόσιους χώρους. Τα τζαμιά που κτίστηκαν τον τελευταίο χρόνο έχουν από καιρό ξεπεράσει τα 1,000. Συνολικά δε υπολογίζονται σε (περίπου) 70,000, όταν ο αρχικός αριθμός τους κυμαινόταν στις 20,000…

γ) Περιοδικά και εφημερίδες ανοίγουν δρόμους (και πλάτες) στην ισλαμική επαναδραστηριοποίηση.

Εξάλλου, το πρώιμο σύνθημα της Δικτατορίας Εβρέν γίνεται πια πραγματικότητα: «Η θρησκεία είναι ενωτική και είναι απαραίτητη!». Ίσως γι’ αυτό εύκολα βρέθηκαν τα κονδύλια για να κτιστεί τζαμί δίπλα στο κτίριο του Κοινοβουλίου. Οι βουλευτές κινούν το «απαραίτητο» του πράγματος. Μέσα στο σύνθημα των Στρατηγών, ίσως, να κρύβεται και ένα μέρος της όλης Ισλαμικής υπόθεσης. Συνήθως τα φώτα της επικαιρότητας μένουν στο αίτημα των Ισλαμιστών για να (ξανά) γυρίσει ο φερετζές ως «φυσικό» ντύσιμο της εποχής. Ωστόσο η επιδίωξη των Στρατηγών δεν φαίνεται να ικανοποιείται έτσι απλά σε κινήσεις επιφάνειας (ντύσιμο). Σταθερή τους επιδίωξη ο φερετζές να ντύσει το μυαλό και όχι μόνο το σώμα των Τούρκων. Να γιατί το «απαραίτητο» της θρησκείας κατά τους ηγέτες της σημερινής Τουρκίας. Ελέγχει το μυαλό, ελέγχει τους ανθρώπους. Επομένως κάνεις πολιτικές επενδύσεις μεγάλου ιδεολογικού βεληνεκούς.

Ο ίδιος ο Δικτάτορας Κενάν Εβρέν σε πρόσφατη ομιλία του σε φοιτητές του Πανεπιστημίου των Αδάνων (8 Ιανουαρίου 1987) έδωσε τη δική του ερμηνεία για τη πολιτική πορεία της σύγχρονης Τουρκίας. Αφού χαρακτηρίζει τον Μουσουλμανικό φανατισμό ως «εξίσου επικίνδυνο με τον κομμουνισμό» τονίζει με έμφαση πως «οι πόθοι ορισμένων να απομακρύνουν τη χώρα από τη Λαϊκότητα που εγκαθίδρυσε ο Κεμάλ Αττατούρκ εξακολουθούν να υφίστανται. Κάνω έκκληση σ’ όλα τα πολιτικά κόμματα και σε ολόκληρο το έθνος για ενότητα εναντίον αυτού του κινδύνου…».

Εδώ, με μια πρώτη ερμηνεία των πραγμάτων, ο Κενάν Εβρέν φαίνεται να είναι αυτό που και οι υπόλοιποι στρατηγοί έχουν από καιρό αυτοαναγορευτεί: θεματοφύλακας δηλαδή και αυτός, ένστολος άγγελος, των αρχών και των σκέψεων του Κεμάλ, επομένως ταγμένος σε ρόλο υπερασπιστή τους από πιθανούς αντιπάλους ή υποψήφιους υπονομευτές τους.

Ωστόσο, οι βολές Εβρέν κατά του Ισλαμισμού προσεγγίζουν περισσότερο την επιφάνεια των αναγκών του πολιτικού οικοδομήματος της σημερινής Τουρκίας, παρά την ίδια την ουσία του. Αν ο λόγοι του Εβρέν (παράγραφος 4) ήταν η ουσία, τότε πώς μπορεί να ερμηνευτούν όλα όσα γίνονται στην Τουρκία. Οι στρατηγοί (κατά πλειοψηφία) είναι θεματοφύλακες του Κεμαλισμού, επειδή έτσι  δηλώνουν πως είναι οι έμπρακτοι υπονομευτές του;

Η εσωεθνική διαπάλη ανάμεσα στον Κεμαλισμό και τον Ισλαμισμό αναδεικνύεται σταδιακά σαν ένα σταυροδρόμι συγκρουόμενων κοσμοθεωρήσεων που έχει να παρουσιάσει πολλές ακόμα πτυχές του στο μέλλον. Η εσωτερική τους διελκυστίνδα γέρνει σήμερα – στα σημεία – προς την πλευρά του Ισλαμισμού, γιατί τούτο είναι η επιλογή των πραγματικών κέντρων εξουσίας στη χώρα.

5) Τα ισλαμικά ανοίγματα εντός της Τουρκίας φαίνεται πως διαμορφώνονται και πάνω σε ορισμένα κομματικά δεδομένα και συσχετισμούς. Συνήθως το επίκεντρο αγγίζει τους αδελφούς Οζάλ και τις εν γένει δραστηριότητες τους. Ο Γιουσούφ Οζάλ, πολιτικός καθοδηγητής της «Κρατικής Υπηρεσίας Οικονομικού Σχεδιασμού» και ακραιφνής Ισλαμιστής.

Ο Κορκούτ Οζάλ δραστηριοποιημένος σε παρα-ισλαμικές οργανώσεις «Νακσιτζεντί και άνθρωπος – κλειδί «παιγνιδιών» γύρω από την ισλαμική επαναδραστηριοποίηση. Ο ίδιος ο Τουργκούτ Οζάλ παλιός «φίλος»¨του Κόμματος Εθνικής Σωτηρίας (με ηγέτη τον Ερμπακάν), νέος πια συνδαιτημόνας της Λέσχης των Στρατηγών. Ωστόσο το παιγνίδι δεν μπορεί να ερμηνευτεί ολικά επειδή οι τρεις αδερφοί Οζάλ «τυγχάνει» να είναι και τρεις σωματοφύλακες του Ισλαμισμού. Μπορεί όμως να εξηγηθεί πιο πειστικά αν συνδυαστεί με τις καινούργιες κομματικές σχέσεις και συσχετισμούς έτσι όπως αυτοί διαμορφώθηκαν μετά τις βουλευτικές «εκλογές» της 28^ης Σεπτεμβρίου 1986. Το Κόμμα της «Μητέρας Πατρίδας» (Τ. Οζάλ), σημειώνει εντυπωσιακή καθοδική πορεία. Το 1983 παίρνει το 45% των ψήφων (βουλευτικές εκλογές), το 1984 το 42% (δημοτικές εκλογές), ενώ το 1986 πέφτει στο 32%… (συμπληρωματικές εκλογές).

Αντίθετα, το κόμμα του «Ορθού Δρόμου» που ελέγχεται παρασκηνιακά από τον Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ σημείωσε εντυπωσιακή επιτυχία: Από το 13,5% του 1984 πηγαίνει στο 23,5% των ψήφων το 1986.

Ο Οζάλ δηλώνει βιαστικά, κλείνοντας έτσι τον κύκλο των συζητήσεων περί προκήρυξης πρόωρων βουλευτικών εκλογών: «Οι επόμενες γενικές εκλογές είναι προγραμματισμένες για το 1988…».

Σ’ αυτή τη δήλωση του Οζάλ κρύβεται ένα ακόμα μέρος της Ισλαμικής πραγματικότητας στη χώρα. Το Κόμμα της «Μητέρας Πατρίδας» (Οζάλ), σ’ αυτή τη διετία που απομένει μέχρι τη διενέργεια γενικών εκλογών (-1988), σχεδιοποιεί μια επίθεση θεσμών προς τα δεξιά  του, ώστε, όχι μόνο να σταματήσει τη χειροπιαστή μείωση των ποσοστών του, αλλά να παρουσιαστεί ενδυναμωμένο στο πολιτικό παιγνίδι του 1988. Με αυξημένες δηλαδή πιθανότητες διεκδίκησης της συνέχειας στο κυβερνητικό έργο. Μέσα σε αυτή τη λογική (διεύρυνση επιρροής της «Μητέρας Πατρίδας») εντάσσεται και το άνοιγμα προς τους Ισλαμικούς Κύκλους της χώρας που εν μέρει πραγματοποιούν (ή συντηρούν): (α)  Οι αδελφοί Οζάλ με το ποικίλο έργο του, (β) ο ανασχηματισμός που έκανε ο Οζάλ ένα μήνα μετά τις εκλογές του Σεπτεμβρίου 86, και στον οποίο παρατηρείται μια σαφής προσπάθεια «περικύκλωσης» των Ισλαμικών ιδεωδών μέσα από την είσοδο στην Κυβέρνηση επιφανών «παιδιών» του… Η επιδίωξη Οζάλ: Το Κόμμα της «Μητέρας Πατρίδας» να καλύψει (πολιτικά) τον κόσμο των Ισλαμιστών του Ερμπακάν – χωρίς τον Ερμπακάν…

Κατά ένα άλλο τώρα μέρος, δυνατές φωνές Ισλαμιστών υπηρετούν και στρατηγικές επιδιώξεις της Άγκυρας. Μια «εν δυνάμει» Ισλαμική αναζωογόνηση στη χώρα μπορεί να γίνει ενισχυτική για το ρόλο και τις φιλοδοξίες που έχει η Άγκυρα στο χώρο και στις ενδεχόμενες επιπτώσεις στον πόλεμο Ιράν – Ιράκ.

Σήμερα βλέπει με το «όπλο παρά πόδας» τις εξελίξεις στην περιοχή. Αύριο δεν κρύβει τις απώτερες της φιλοδοξίες. Η περιοχή του Βόριου Ιράκ (Κιρκούκ) να περάσει κάτω από τη στρατηγική της ομπρέλα. Επομένως, μέσα σ’ αυτή τη λογική, όπου το παιγνίδι του ευρέως Ισλαμισμού βρίσκεται εν εξελίξει για να μείνει δυναμικά μέσα στο παιγνίδι οφείλεις να επιδεικνύεις καθημερινά το Ισλαμικό σου χαρτί. Όχι βέβαια (και μόνο) στις ρήσεις του Κορανίου, αλλά και στις ποικίλου είδους καρδιές των πιστών. Όχι βέβαια, για να τις αξιοποιήσεις προς όφελος των πιστών, άρα και εναντίον των απίστων, αλλά και (κυρίως) για να επιτύχεις καλύτερη ανά-διανομή της πίττας που ιστορικά κρατούν ήδη οι πιστοί (περιοχή Κιρκούκ).

ΙΣΛΑΜΙΚΟΣ ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ανεξάρτητα, πάντως, από τις οποίες ερμηνείες του επαναδραστηριοποιηθέντος Ισλαμισμού στην Τουρκία, γινόμαστε μάρτυρες ενός εξαιρετικού σε στοιχεία πολιτικού παιγνιδιού, το οποίο, κατά τον ένα ή τον άλλο τρόπο, αγγίζει και τους εκτός Τουρκίας θεατές ή παρατηρητές του. Ο Μπουλέντ Ετζεβίτ υποστηρίζει πως «ορισμένοι κύκλοι της ολιγαρχίας στην Τουρκία θεωρούν τη θρησκεία σαν μια πολύ συνεκτική κοινωνική δύναμη και ένα αποτελεσματικό αντίδοτο στον κομμουνισμό». Το σχόλιο Ετζεβίτ φαίνεται πως καλύπτει ένα μέρος των αναπάντητων ερωτημάτων γύρω από τον επιδιωκόμενο ρόλο της θρησκείας στην Εβρενική, αλλά και μεταεβρενική, Τουρκία.

Σ’ όλο αυτό το μακροχρόνιο παιγνίδι με τη θρησκεία, η Λέσχη των Στρατηγών θα κρατεί για τον εαυτό της το δικαίωμα να ελέγχει τις ισορροπίες ανάμεσα σε Κεμαλισμό και Ισλαμισμό. Φάρος του Κεμαλισμού γαρ…

Ωστόσο, είναι ενδιαφέρον να επισημανθεί εδώ πως το παιγνίδι με τον Ισλαμισμό δεν κλείνεται εντός των Τουρκικών τειχών. Αφορά βέβαια εν πολλοίς τους ίδιους τους Τούρκους, αλλά εν μέρει προεκτείνεται και σε όλους εκείνους που επηρεάζει το κοινωνικό και πολιτικό σύστημα αξιών, όπως κατά καιρούς διαμορφώνεται εντός της. Ίσως γι’ αυτό οι αξίες που συστηματικά σήμερα καλλιεργούνται να δημιουργήσουν σε επόμενο χρονικό διάστημα (δεκαετία του 90) ένα τρόπο σκέψης ή μια πολιτική συμπεριφορά που οι επιπτώσεις της θα φιλοδοξούν να εκφραστούν ΚΑΙ ΕΚΤΟΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ. Αν οι στρατηγοί σήμερα ισχυρίζονται πως ελέγχουν τον «ακραίο» Ισλαμισμό, πώς στο μέλλον θα παρουσιαστεί η αυξανόμενη επιρροή του, όταν αυτός θα εκφράζει πια μεγάλες κοινωνικές δυνάμεις ή και οργανωμένα μπλοκς εξουσίας μέσα στην εξουσία; Απάντηση με βάση τις ιστορικές πραγματικότητες στη σύγχρονη Τουρκία μπορεί να υποτεθεί: μήπως με μια νέα «διορθωτική επέμβαση»των στρατιωτικών; [κομψή ονομασία των πραξικοπημάτων στην Τουρκία…] Αυτό άλλωστε θέλει να διαμηνύσει προς πολλές κατευθύνσεις ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου στρατηγός Ουρούγκ: «Σ’ αυτή τη χώρα υπάρχουν ένοπλες δυνάμεις που ξέρουν τι πρέπει να κάνουν…».

Η Λέσχη των Στρατηγών κρατεί εν μέρει τις ισορροπίες λόγω των Ευρωπαϊκών της προσδοκιών – ΕΟΚ, Συμβούλιο της Ευρώπης, ΟΟΣΑ. Εδώ όμως το ζητούμενο δεν μένει σε σχήματα κοινωνίας ή σε κινήσεις επιφάνειας. Εισάγεται και συστηματικά καλλιεργείται μέσα στις ίδιες τις κοινωνικές διεργασίες της χώρας, εκεί δηλαδή όπου το παιγνίδι με τις ιδεολογικές προτιμήσεις του κόσμου (λ.χ. παιδεία), σφραγίζει πορείες και δεσμεύει προτεραιότητες. Μια από αυτές που ενδιαφέρει άμεσα όλους, μπορεί να είναι η σφραγίδα του συντηρητισμού που ενδεχομένως να σημαίνει και μονοδιάστατες γραμμές ανάλυσης. – Ισλαμισμός σε αντίθεση με «άλλες» θρησκευτικές προτιμήσεις. Μια ενδεχομένως αναβίωση του πολιτικού Τζιχάντ (ιερόν πόλεμο) απομακρύνει πιθανότητες ρεαλιστικών προσεγγίσεων από την πλευρά της Άγκυρας σε θέματα ουσίας (Κυπριακό). Επιτείνει τις εσωτερικές επιπλοκές, κάτι που επιτρέπει αλληλοδιαδόχως ρεαλιστικές προσεγγίσεις ΚΑΙ στις εξωτερικές της «επιπλοκές». Ο Μ. Ετζεβίτ, επαναλαμβανόμενος κρίνει και κρίνεται: «Το παιγνίδι αυτό με τη θρησκεία είναι πολύ επικίνδυνο για το μέλλον της Τουρκίας». Το μέγα ερώτημα ωστόσο μένει: Κι αν το μέλλον άλλων κρατών συνδέεται άμεσα με το εσωτερικό «μέλλον της Τουρκίας»; Το Ισλάμ δεν δίνει τις απαντήσεις. Εκείνοι όμως που το ελέγχουν φαίνεται πως το έχουν εντάξει στα μεγάλα τους σχέδια, για να υπηρετήσει δηλαδή τα Μεταοθωμανικά τους οράματα, μέσα από όρους κοινωνικής ένταξης (στο εσωτερικό) και πολιτικής επιβολής (στο εξωτερικό).

Γι’ αυτούς τους λόγους η ένταξη στο παιγνίδι ευρύτερων στρωμάτων του πληθυσμού, μέσα από την περίφημη «Λαϊκοποίηση των Στόχων», θα ενδυναμώσει την «Εθνική Υπερηφάνεια», εντός, και κατά συνέπεια θα δημιουργήσει τάσεις περισσότερης αδιαλλαξίας στα (ονομαζόμενα) εθνικά θέματα της Τουρκίας, επομένως και στο Κυπριακό.

Ο λόγος του Τζωρτζ Σουλτς (12 Φεβρουαρίου 1987) προσγειώνει υποψήφιους αιθεροβάμονες: «Ορίστε, τα εκτεταμένα σύνορα της Τουρκίας με τη Σοβιετική Ένωση. Βλέπετε ότι είναι μια γέφυρα μεταξύ του Ισλαμικού και του Δυτικού κόσμου. Είναι μια χώρα που αναπτύσσεται και που ασκεί με επιτυχία τη Δημοκρατία…»!

Του Λάρκου Π. Λάρκου, Γ.Γ. του Συλλόγου Κυπρίων Επιστημόνων Ελλάδας